Sáp nhập đại học: Mô hình nào phù hợp với Việt Nam?

7 giờ trướcBài gốc

Sáp nhập đại học cần cơ chế quản trị và khung pháp lý rõ ràng, không thể thực hiện bằng mệnh lệnh hành chính. TS Lê Viết Khuyến cho rằng, đây là cơ hội tái cấu trúc hệ thống giáo dục theo hướng tinh gọn, hiệu quả và hội nhập quốc tế.

PV: Theo ông, việc sáp nhập các trường đại học cần quán triệt những nguyên tắc nào để tránh gây xáo trộn và đảm bảo hiệu quả thực chất?

TS Lê Viết Khuyến: Đây là cơ hội tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học theo hướng tinh gọn hiệu quả và hội nhập quốc tế.

Có 5 nguyên tắc nền tảng cần kiên định: Thứ nhất, nguyên tắc vì lợi ích công. Sáp nhập không nhằm mục đích giảm số lượng cơ sở đào tạo cho đẹp báo cáo, mà nhằm tối ưu hóa nguồn lực, nâng cao chất lượng đào tạo - nghiên cứu, phục vụ tốt hơn nhu cầu của người học và xã hội.

Thứ hai, tôn trọng quyền tự chủ đại học. Mỗi trường cần được tham vấn đầy đủ, có quyền tham gia thiết kế mô hình mới, để không làm mất đi bản sắc học thuật của họ.

Thứ ba, minh bạch và giải trình. Quá trình sáp nhập phải công khai thông tin, làm rõ lý do, tiêu chí, lộ trình để tránh áp đặt hành chính.

Thứ tư, hài hòa lợi ích. Đây là bài toán nhiều bên: Nhà nước, nhà trường, giảng viên, sinh viên và cộng đồng địa phương. Nếu chỉ thiên về lợi ích quản lý mà bỏ qua học thuật và xã hội thì sẽ thất bại.

Thứ năm, phải thực hiện từng bước, có lộ trình. Không thể “sáp nhập một phát ăn ngay” mà cần thử nghiệm, đánh giá, điều chỉnh để tránh gây sốc và lãng phí nguồn lực.

Sáp nhập cần dựa trên những tiêu chí khoa học chặt chẽ nhằm đảm bảo hiệu quả và tránh xáo trộn không cần thiết

PV: Vậy việc lựa chọn các trường để sáp nhập sẽ dựa trên những tiêu chí nào, thưa ông?

TS Lê Viết Khuyến: Theo quan điểm của tôi, việc sáp nhập các trường đại học không thể tiến hành tùy tiện mà cần dựa trên những tiêu chí khoa học chặt chẽ nhằm đảm bảo hiệu quả và tránh xáo trộn không cần thiết.

Về địa lý, cần ưu tiên sáp nhập các trường nằm trong cùng địa bàn để tận dụng hạ tầng chung, giảm chi phí quản lý và tránh gây bất tiện cho giảng viên, sinh viên. Về lĩnh vực đào tạo, các ngành nên có tính bổ sung lẫn nhau để hình thành đại học đa lĩnh vực, tránh sáp nhập cơ học giữa các trường trùng ngành dễ dẫn đến xung đột và dư thừa nhân lực.

Về năng lực đào tạo và nghiên cứu, nên kết hợp các trường có sứ mệnh tương đồng nhưng thế mạnh khác nhau để tạo ra đại học liên ngành đủ sức tham gia các chương trình nghiên cứu quốc gia và quốc tế. Về quy mô, những trường quá nhỏ hoặc hoạt động kém hiệu quả cần được xem xét sáp nhập để tối ưu hóa nguồn lực.

Về chiến lược quốc gia, cần ưu tiên xây dựng các đại học nghiên cứu đẳng cấp khu vực và quốc tế tại các trung tâm lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí MInh, Huế, Đà Nẵng. Mỗi vùng kinh tế nên có ít nhất một đại học đa lĩnh vực quy mô lớn, và mỗi tỉnh nên có một “đại học cộng đồng” phục vụ trực tiếp nhu cầu nhân lực địa phương.

"Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, sáp nhập đại học có thể tạo ra bước tiến vượt bậc nếu được chuẩn bị kỹ lưỡng, có sự đồng thuận xã hội và cơ chế quản trị phù hợp. Ngược lại, nếu chỉ thực hiện theo mệnh lệnh hành chính, nguy cơ thất bại là cao", TS Lê Viết Khuyến.

PV: Hiện nay có nhiều mô hình sáp nhập trên thế giới. Theo ông, Việt Nam có thể áp dụng mô hình nào cho phù hợp?

TS Lê Viết Khuyến: Việt Nam có thể cân nhắc một số mô hình sau: Mô hình hợp nhất toàn phần: Các trường bị xóa tên, tạo ra một đại học hoàn toàn mới. Ưu điểm là có thể thiết kế lại cơ chế quản trị hiện đại, nhưng nhược điểm là dễ gây phản ứng, mất bản sắc.

Mô hình liên kết kiểu liên hiệp: Các trường vẫn giữ tên riêng, trở thành thành viên của một đại học lớn (như Đại học Quốc gia hiện nay). Mô hình này dễ chấp nhận về mặt xã hội nhưng có nguy cơ phát sinh cục bộ.

Mô hình lai ghép: Một số trường sáp nhập toàn phần, một số liên kết. Đây là cách linh hoạt, giảm sốc nhưng quản trị sẽ phức tạp hơn.

Mô hình “cụm trường liên kết”: Các trường cùng tuân theo một “luật chơi” chung để hình thành cụm liên kết, dù khác bậc đào tạo. Mô hình này đã được khuyến nghị từ năm 1993 nhưng ít trường hưởng ứng.

Việc thay đổi cấu trúc không được làm gián đoạn chương trình đào tạo hay ảnh hưởng tới quyền lợi của người học

PV: Để quá trình sáp nhập đại học ở Việt Nam đạt hiệu quả, theo ông, cần có những chính sách gì?

TS Lê Viết Khuyến: Trước hết, về điều hành, Nhà nước nên đóng vai trò kiến tạo và giám sát, bảo đảm công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình, thay vì áp đặt cơ học từ trên xuống. Các quyết định liên quan đến tổ chức, nhân sự và tài sản công phải được công bố rõ ràng và chịu sự kiểm soát của xã hội. Việc thay đổi cấu trúc không được làm gián đoạn chương trình đào tạo hay ảnh hưởng tới quyền lợi của người học.

Về khung pháp lý, cần sửa đổi Luật Giáo dục đại học để quy định cụ thể về sáp nhập, giải thể, tái cơ cấu và trách nhiệm giải trình của hội đồng trường, đồng thời có cơ chế trọng tài độc lập để xử lý các tranh chấp liên quan đến tài sản, nhân sự hoặc quyền tự chủ.

Về quản trị, cần xây dựng mô hình quản trị thống nhất, trong đó cơ quan quyền lực cao nhất quyết định chiến lược phát triển, ngân sách và nhân sự chủ chốt. Các trường thành viên có thể giữ mức độ tự chủ học thuật nhất định nhưng phải thống nhất về tài chính và định hướng chiến lược dưới mô hình đại học đa lĩnh vực.

Về nhân sự, cần có lộ trình sắp xếp lại đội ngũ một cách hợp lý, bảo vệ quyền lợi của giảng viên và nhân viên, tránh tình trạng thất nghiệp hàng loạt, đồng thời khuyến khích cạnh tranh lành mạnh và thu hút nhân tài quốc tế. Về nguồn lực, Nhà nước cần có gói đầu tư đặc thù để bảo đảm hoạt động không bị gián đoạn sau sáp nhập.

Nguồn lực tài chính giữ vai trò then chốt, ngân sách nhà nước cần làm hạt nhân trong giai đoạn chuyển tiếp, các đại học có thể huy động vốn từ doanh nghiệp quỹ học bổng hoặc đối tác quốc tế nhưng phải minh bạch và không thương mại hóa giáo dục công, đặc biệt cần bảo vệ nghiêm tài sản công.

Việt Nam có thể tham khảo mô hình đại học quốc gia ở Hàn Quốc, Trung Quốc, Singapore, Australia, nhưng cần vận dụng linh hoạt hướng tới quản trị tập trung, tự chủ học thuật và trách nhiệm xã hội. Nếu thực hiện đúng, đây sẽ là cơ hội lịch sử để nâng tầm hệ thống đại học Việt Nam hội nhập quốc tế.

PV: Xin cảm ơn ông!

Thu Hằng/VOV.VN

Nguồn VOV : https://vov.vn/xa-hoi/sap-nhap-dai-hoc-mo-hinh-nao-phu-hop-voi-viet-nam-post1236582.vov