Sáp nhập tỉnh thành – Từ góc nhìn văn hóa

3 giờ trướcBài gốc

Phần I. Dẫn nhập

Năm 2025 được xem là một dấu mốc đặc biệt trong tiến trình đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước ở Việt Nam. Lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, một cuộc sắp xếp quy mô toàn quốc về đơn vị hành chính cấp tỉnh được tiến hành theo Nghị quyết của Quốc hội khóa XV.
Kể từ ngày 12 tháng 6 năm 2025, bản đồ hành chính Việt Nam được điều chỉnh còn 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh, gồm 28 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc Trung ương.

Ẩn sau những con số tưởng như khô khan của chính sách ấy là một chuyển động sâu sắc về văn hóa, về nhận thức, về căn tính và tâm lý cộng đồng.
Việc sáp nhập tỉnh thành không chỉ là câu chuyện kỹ thuật hành chính. Nó là một biến cố văn hóa, bởi mỗi đường ranh trên bản đồ đều là vết hằn của lịch sử, là ranh giới của ký ức, là không gian của những biểu tượng và cách con người định nghĩa “chúng ta là ai”.

Từ thời Nguyễn, người Việt đã quen với cấu trúc “tỉnh – huyện – xã” gắn liền với vùng đất, ngôn ngữ, phong tục và những dòng chảy văn hóa địa phương. Mỗi tên tỉnh – từ Nam Định, Quảng Bình đến Lâm Đồng, Cà Mau – không chỉ là danh xưng hành chính mà còn là biểu tượng của lịch sử, ký ức và niềm tự hào cộng đồng. Bởi vậy, bất kỳ thay đổi nào về ranh giới địa lý cũng đồng thời khuấy động những tầng sâu tinh tế của văn hóa vùng miền.

Từ góc nhìn chính sách, việc sáp nhập nhằm hướng đến tinh gọn bộ máy, tối ưu nguồn lực, tăng hiệu quả quản lý nhà nước – những mục tiêu hợp lý trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số. Song, dưới góc nhìn văn hóa, đây còn là một cuộc tái cấu trúc biểu tượng, trong đó con người phải “di dời” không chỉ địa giới mà cả ký ức địa phương của chính mình.

Lịch sử Việt Nam từng chứng kiến nhiều lần thay đổi địa giới hành chính – chia, tách, hợp, rồi lại điều chỉnh. Tuy nhiên, đợt sáp nhập năm 2025 khác biệt ở chỗ nó xảy ra trong thời kỳ hiện đại hóa và hội nhập sâu rộng, khi nhận thức cộng đồng và truyền thông xã hội đã phát triển mạnh. Thông tin không còn chỉ là mệnh lệnh hành chính một chiều, mà là cuộc đối thoại giữa Nhà nước và nhân dân, giữa lý tính quản trị và cảm xúc văn hóa. Điều đó khiến sáp nhập tỉnh thành không chỉ là một quyết định chính trị, mà còn là một thử nghiệm về năng lực văn hóa của chính quyền và người dân trong việc thích nghi, hòa nhập và gìn giữ bản sắc.

Phần II. Bối cảnh và cơ sở chính sách (2025)

Chủ trương sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp tỉnh được hình thành trong dòng chảy cải cách tổng thể của bộ máy nhà nước Việt Nam. Từ Nghị quyết Trung ương 6 (khóa XII, 2017) về “tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”, đến Nghị quyết của Quốc hội năm 2025, việc rà soát và sắp xếp quy mô hành chính các địa phương trở thành một yêu cầu cấp thiết.

Theo Nghị quyết này, kể từ ngày 12 tháng 6 năm 2025, bản đồ Việt Nam được điều chỉnh còn 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh, bao gồm 28 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc Trung ương. Các địa phương có điều kiện tự nhiên, kinh tế – xã hội tương đồng được sáp nhập để hình thành các đơn vị hành chính có quy mô đủ lớn, tạo sức lan tỏa vùng.

Ba định hướng lớn của chính sách gồm:

Tinh gọn bộ máy, giảm cấp trung gian, thống nhất quy hoạch và đầu tư, hạn chế lãng phí nguồn lực.
Nâng cao hiệu quả quản trị và sức cạnh tranh vùng, tránh quy hoạch cục bộ, tạo điều kiện liên thông phát triển.
Thúc đẩy liên kết kinh tế – văn hóa vùng, mở rộng không gian giao lưu và tăng hiệu quả quản lý thống nhất.

Chính phủ lựa chọn cách tiếp cận mềm về văn hóa trong triển khai. Truyền thông nhà nước nhấn mạnh thông điệp: “sắp xếp để phát triển, không xóa bỏ bản sắc”. Các địa phương được khuyến khích bảo tồn tên gọi, biểu tượng, và di sản tiêu biểu trong đời sống tinh thần cộng đồng.

Phần III. Không gian văn hóa trong địa giới hành chính

Từ ngày 1 tháng 7 năm 2025, các đơn vị hành chính mới chính thức đi vào hoạt động theo Nghị quyết của Quốc hội. Ở nhiều nơi, lễ công bố quyết định sáp nhập được tổ chức trang trọng, đánh dấu bước chuyển lịch sử.
“Bản đồ hành chính” là sản phẩm của chính trị, còn “bản đồ tinh thần” được vẽ bằng trải nghiệm văn hóa của con người. Một đường ranh hành chính có thể thay đổi trong văn bản, nhưng trong ký ức dân gian, ranh giới ấy bền chặt hơn nhiều.

Trong tiến trình hình thành các tỉnh ở Việt Nam, từ thời Minh Mạng đến hiện đại, địa giới luôn song hành cùng văn hóa. Mỗi lần chia tách hay hợp nhất đều để lại dấu vết trong ngôn ngữ, ca dao, ký ức con người. Khi Thừa Thiên – Quảng Nam từng là tổng thể lớn rồi tách ra, hay khi Hà Nội – Hà Tây hợp nhất năm 2008, bản sắc địa phương luôn trải qua quá trình dung hòa và kế thừa.

Năm 2025, khi 63 tỉnh thành được sắp xếp còn 34, câu chuyện bản sắc lại trở thành tâm điểm. Ở các đơn vị mới, việc lựa chọn tên gọi và xác định trung tâm hành chính mang ý nghĩa biểu tượng: phản ánh tinh thần tôn trọng ký ức và bảo tồn giá trị lịch sử vùng đất.

Bộ Nội vụ và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã hướng dẫn các địa phương đẩy mạnh tuyên truyền, vận động, tổ chức hoạt động văn hóa – nghệ thuật củng cố tinh thần đoàn kết, niềm tự hào và đồng thuận xã hội.

Từ góc độ văn hóa học, đó chính là sự hình thành của “bản sắc hành chính” – khái niệm phản ánh cách con người đồng nhất mình với không gian chính trị – văn hóa mà họ thuộc về. Khi đơn vị hành chính thay đổi, những tuyên ngôn văn hóa ấy phải được tái định hình – một quá trình phức tạp nhưng cũng là cơ hội mở rộng phạm vi đồng nhất của cộng đồng từ phạm vi tỉnh sang phạm vi vùng.

Phần IV. Biến động văn hóa – xã hội: Tên gọi, Căn tính và Biểu tượng vùng miền

Khi bản đồ hành chính thay đổi, điều đầu tiên dao động không phải là ranh giới đất đai, mà là cảm thức về tên gọi và căn tính. Trong văn hóa Việt Nam, tên không chỉ để phân biệt, mà còn để khẳng định căn cước tinh thần. Bởi vậy, khi một tỉnh – cái tên đã gắn với biết bao kỷ niệm, truyền thống, biểu tượng – được sáp nhập hoặc đổi tên, người dân cảm thấy như một phần bản sắc của mình bị xê dịch.

Tên địa danh ở Việt Nam thường có nguồn gốc sâu xa: từ truyền thuyết, phong thủy hoặc những từ Hán – Nôm biểu trưng cho đức tính, cảnh quan, ước vọng. Khi sáp nhập, mỗi lựa chọn tên là một quyết định văn hóa. Giữ tên cũ nghĩa là bảo tồn ký ức; chọn tên mới là mở ra một câu chuyện khác. Ở nhiều nơi, tên mới được chọn với tinh thần dung hòa, tránh cảm giác thiên lệch, nhằm tạo đồng thuận.

Việc lựa chọn trung tâm hành chính mới cũng mang ý nghĩa biểu trưng. Khi hai tỉnh sáp nhập, câu hỏi “trung tâm đặt ở đâu” không chỉ mang tính kỹ thuật mà còn phản ánh vị thế và tiếng nói của từng bên. Có nơi chọn vị trí trung gian, có nơi đặt ở đô thị phát triển hơn để thuận tiện điều hành. Dù theo cách nào, điều cần nhất vẫn là sự đồng thuận văn hóa: nếu không có sự thấu hiểu và tôn trọng, mọi biểu tượng hành chính đều khó bén rễ trong tâm thức cộng đồng.

Một đơn vị hành chính mới cần có biểu tượng nhận diện – huy hiệu, khẩu hiệu, biểu trưng kiến trúc. Đây là giai đoạn các nghệ sĩ, nhà văn, họa sĩ địa phương được mời tham gia “xây dựng hồn” cho tỉnh mới. Những biểu trưng này thường kết hợp các hình ảnh, di sản văn hóa đặc trưng của các vùng được hợp nhất, thể hiện tinh thần hòa nhập và phát triển. Một biểu tượng đẹp, trung hòa và được cộng đồng thừa nhận sẽ trở thành chất keo gắn kết căn tính vùng miền.

Phần V. Tiếng nói người địa phương – Tâm lý, Cảm xúc và Khả năng thích nghi

Sau khi các nghị quyết sáp nhập có hiệu lực, những chuyển động tinh tế trong lòng người bắt đầu hiện rõ. Trên báo chí và trong sinh hoạt thường nhật, người dân vừa tò mò, vừa bâng khuâng trước tên gọi mới. Trong các cuộc trò chuyện, họ hỏi nhau về biển số xe, địa danh, giấy tờ, nhưng ẩn sau những câu hỏi ấy là nỗi băn khoăn căn bản: Mình là ai trong cái tên mới này?

Con người Việt Nam gắn bó với không gian sống không chỉ vì đất, mà vì ký ức. Khi địa giới thay đổi, ký ức ấy bị thử thách. Một người từng tự hào “Tôi là người tỉnh cũ”, nay phải học cách nói “Tôi là người tỉnh mới”. Sự thay đổi ấy không chỉ nằm trên giấy tờ, mà chạm tới bản ngã cộng đồng.

Ban đầu, tâm lý “chưa kịp thuộc về” là điều dễ hiểu – một giai đoạn chuyển tiếp giữa hai không gian nhận thức. Song văn hóa Việt Nam với truyền thống hòa hiếu và tính cộng đồng cao đã giúp quá trình thích nghi diễn ra êm dịu. Trong sinh hoạt hàng ngày, tên mới dần được sử dụng tự nhiên trong lời chào, bài hát, và các nghi thức cộng đồng. Khi ngôn ngữ thay đổi, bản đồ tinh thần cũng dịch chuyển theo.

Sự thích nghi được thể hiện qua những hoạt động liên vùng – giao lưu nghệ thuật, hợp tác du lịch, kết nối làng nghề. Người vùng núi đưa ẩm thực xuống đồng bằng; người thành thị lên miền cao làm dự án giáo dục. Các cuộc gặp gỡ ấy khiến con người nhận ra sự đa dạng là một phần của sức mạnh chung.

Niềm tự hào địa phương mới dần hình thành: tự hào vì được là một phần của đơn vị lớn hơn, có tiềm lực hơn; tự hào vì văn hóa quê mình được đặt trong bức tranh rộng mở hơn. Đó chính là hiệu ứng “phóng đại bản sắc” – mỗi người mang đặc trưng của quê cũ để góp vào văn hóa mới.

Khả năng thích nghi ấy là “di sản mềm” của người Việt. Câu tục ngữ “Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài” không chỉ là kinh nghiệm sống mà còn là triết lý văn hóa: biết biến đổi để tồn tại mà không đánh mất mình. Trong bối cảnh 2025, tinh thần ấy giúp các địa phương mới vượt qua giai đoạn chuyển tiếp một cách êm đềm và tự tin.

Phần VI. Chiều kích văn hóa phát triển

Sáp nhập tỉnh thành 2025 không chỉ là sự điều chỉnh hành chính mà là bước chuyển văn hóa trong tư duy phát triển. Nó phản ánh quan niệm mới về không gian văn hóa vùng: từ những đơn vị cục bộ sang hệ thống mở, liên kết theo trục kinh tế và di sản.

Các chuyên gia văn hóa cho rằng sáp nhập tạo điều kiện cho bảo tồn di sản ở quy mô lớn hơn, giúp phân bổ nguồn lực đồng đều và thúc đẩy du lịch liên vùng. Một số địa phương đã khởi động đề án xây dựng “Chiến lược phát triển văn hóa vùng sau sáp nhập”, gắn với các chương trình bảo tồn lễ hội, đào tạo nghệ thuật, và chuyển đổi số trong di sản.

Trong chiều hướng đó, sáp nhập trở thành cơ hội để xây dựng các trung tâm văn hóa vùng, nâng cao vị thế địa phương trong mạng lưới phát triển toàn quốc. Văn hóa, một lần nữa, được đặt đúng vị trí trong quản trị: không chỉ là sản phẩm phụ, mà là động lực và nền tảng cho phát triển bền vững.

Phần VII. Kết luận và Kiến nghị

Cuộc sáp nhập tỉnh thành 2025 là một hiện tượng hành chính và văn hóa đồng thời. Nó tác động đến tâm lý, ký ức và bản sắc cộng đồng, đặt ra câu hỏi về mối quan hệ giữa hiệu quả quản trị và đa dạng văn hóa.

1️⃣ Về chính sách: Khi ban hành nghị quyết và tổ chức thực thi, cần đưa yếu tố văn hóa thành một chỉ số bắt buộc trong đánh giá hiệu quả sáp nhập – bên cạnh kinh tế và hành chính. Không chỉ tinh gọn bộ máy, mà phải tinh gọn một cách có văn hóa.

2️⃣ Về truyền thông: Cần đổi mới cách thức truyền thông chính sách, để nhân dân cảm nhận rằng họ được tôn trọng và tham gia trong quá trình xây dựng tỉnh mới. Truyền thông phải kể những câu chuyện về con người, về ký ức và niềm tự hào, thay vì chỉ nhấn vào chỉ tiêu hành chính.

3️⃣ Về văn hóa địa phương: Khuyến khích bảo tồn tên gọi, lễ hội, di tích và nghệ thuật dân gian của các đơn vị cũ như một phần di sản chung của tỉnh mới. Bảo tồn ký ức là giữ gìn sự liền mạch tinh thần vùng miền.

4️⃣ Về nghiên cứu – giáo dục: Cần xây dựng các đề án nghiên cứu liên vùng về biến động văn hóa sau sáp nhập; đưa nội dung giáo dục về bản sắc vùng vào chương trình học địa phương mới, để thế hệ trẻ hiểu và tự hào về không gian mới của mình.

5️⃣ Về tầm nhìn phát triển: Hướng tới xây dựng “văn hóa vùng” thay cho “văn hóa tỉnh lẻ”, để Việt Nam hình thành những không gian văn hóa lớn, đa trung tâm, cùng phát triển trong thống nhất và đa dạng.

Tài liệu đối chiếu

Nghị quyết 202/2025/QH15 (Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam, 12 / 6 / 2025).
Cổng TTĐT Chính phủ: “Công bố danh mục và mã số 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh” (01 / 7 / 2025).
Bộ Nội vụ: Báo cáo triển khai sáp nhập đơn vị hành chính (07 / 2025).
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch: Hướng dẫn tăng cường hoạt động văn hóa – nghệ thuật sau sáp nhập (07 / 2025).
Vietnam Plus, Hanoi Times, VGP News – các bài đăng tháng 6 – 8 / 2025 về thực thi Nghị quyết sáp nhập.

Phạm Việt Long

Nguồn VHPT : https://vanhoavaphattrien.vn/sap-nhap-tinh-thanh-tu-goc-nhin-van-hoa-a30838.html