Sống chung với lũ dữ - từ thực tiễn ở Nghệ An đến bài học quốc gia-Bài 2: Giải pháp khẩn cấp và căn cơ

8 giờ trướcBài gốc

Ứng phó kịp thời bằng “4 tại chỗ”

Trước khi bão số 3 đổ bộ vào đất liền, chính quyền địa phương ở Nhôn Mai đã chủ động di dời 19 hộ dân ở bản Xói Voi có nguy cơ sạt lở. Ban chỉ huy Phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn của xã cử cán bộ, đảng viên bám từng bản, làng, sẵn sàng thực hiện phương án di dời đã chuẩn bị.

Khi lũ dữ ập đến, mệnh lệnh cao nhất là cứu dân. Đêm 22-7, công điện hỏa tốc xả lũ từ Thủy điện Bản Vẽ phát đi. Chỉ vài giờ sau, nước vượt báo động 3 và phá nhiều mốc lịch sử tại Mường Xén, Thạch Giám, Con Cuông, mực nước dâng cao hơn cả những trận lũ từng được coi là kỷ lục. Phương châm “4 tại chỗ” và “3 sẵn sàng” lập tức được chính quyền địa phương kích hoạt. Gần 100 cán bộ, chiến sĩ Ban chỉ huy Phòng thủ khu vực 4-Tương Dương phối hợp với chính quyền địa phương sơ tán người dân xuyên đêm.

Lực lượng vũ trang vận chuyển bệnh nhân vượt lũ đi cấp cứu.

Ngày 24-7, Bộ Quốc phòng điều trực thăng thả gần 30 tấn hàng thiết yếu đến vùng bị cô lập. Từ ngày 23-7 đến 15-8, Quân khu 4 huy động gần 13.000 cán bộ, chiến sĩ tham gia giúp dân. Hàng cứu trợ được phân bổ hợp lý, ưu tiên cho những hộ thiệt hại nặng, người già, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai. Các đoàn thiện nguyện, lực lượng tại chỗ, bếp ăn miễn phí đồng loạt vào cuộc, giúp người dân vượt qua giai đoạn ngặt nghèo.

Tuy nhiên, việc triển khai công tác ứng cứu người dân vùng lũ không hề dễ dàng. Toàn vùng có hơn 450 điểm sạt lở, 33 cầu cống bị cuốn trôi. Quốc lộ 7-tuyến huyết mạch nối Tây Nghệ An-bị ách tắc hơn 30 điểm. Nguy hiểm hơn, điện và thông tin liên lạc gần như tê liệt: Hơn 330 cột điện gãy đổ, gần 600 trạm điện chìm trong nước. Xã Nhôn Mai phải 7 ngày sau mới khôi phục được tín hiệu di động. Ở Mỹ Lý, nhiều bản đến nay vẫn chưa có điện, không có sóng điện thoại. Vì thế, việc chỉ đạo nhiệm vụ của lãnh đạo các cấp chủ yếu trông vào “sóng rơi” và các kênh mạng xã hội.

Trực thăng vận chuyển hàng cứu trợ nhân dân xã Con Cuông, tỉnh Nghệ An.

Thượng tá Lô Thanh Như, Chỉ huy trưởng Ban chỉ huy Phòng thủ khu vực 4-Tương Dương cho biết: “Quân số của đơn vị phân tán trên 3 cơ sở, với 448 thôn, bản. Hệ thống thông tin phủ sóng hẹp, dễ tê liệt khi ngập lụt. Trang thiết bị, phương tiện cơ giới, đặc chủng phục vụ phòng, chống thiên tai còn hạn chế. Những yếu tố đó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng ứng cứu của các lực lượng”. Thực tế cho thấy, dù có thể huy động lực lượng nhanh nhưng nếu hạ tầng xương sống như đường, điện, thông tin gãy đổ thì mệnh lệnh khó đến đúng nơi, lực lượng cứu hộ khó đến đúng lúc.

Những trụ cột căn cơ lâu dài

Sau lũ, Bộ Công an triển khai chiến dịch 40 ngày đêm xây 500 ngôi nhà cho các hộ mất trắng, giúp dân có chỗ ở tạm. Tuy nhiên, bài toán khó hơn là thiếu quỹ đất an toàn để tái định cư. Phần lớn diện tích ở vùng này là rừng phòng hộ, rừng sản xuất. Đồng chí Lô Đình Thụ, Chủ tịch UBND xã Mường Xén kiến nghị: “Trước hết, phải quy hoạch dân cư an toàn gắn với sinh kế. Chúng tôi mong cấp có thẩm quyền sớm có chính sách chuyển đổi có điều kiện một phần đất rừng phòng hộ, rừng sản xuất để lập khu tái định cư tập trung, cao ráo, thuận lợi cho sản xuất, gần trường học, trạm y tế”.

Bàn về hạ tầng, đồng chí Nguyễn Phùng Hùng, Phó chủ tịch UBND xã Tương Dương nhấn mạnh: “Chỉ hai ngày đầu, xã có 3 cây cầu treo bị cuốn trôi. Phải đầu tư cầu cứng kiên cố mới chịu được lũ”. Quốc lộ 7 cũng cần nâng cấp chống sạt lở; các ngầm, tràn nên thay bằng cầu cứng; thủy lợi nhỏ, kè bờ sông phải củng cố. Khi giao thông đứt gãy, điện và thông tin liên lạc cũng đồng thời bị tê liệt.

Hơn 30 điểm trên tuyến Quốc lộ 7 hư hỏng nặng sau lũ.

Thượng tá Lô Thanh Như đề xuất xây dựng hệ thống điện-thông tin “hai lớp”. Theo đó, ngoài lưới điện quốc gia, mỗi xã, bản vùng cao cần có nguồn điện cục bộ có thể hoạt động độc lập. Hệ thống thông tin cũng cần vừa có sóng di động vừa có bộ đàm xã-bản để bảo đảm liên lạc khi khẩn cấp.

Ông Nguyễn Tiến Minh, tiểu thương ở chợ Hòa Bình, xã Tương Dương bày tỏ: “Cửa hàng điện tử của tôi chìm trong nước chỉ trong chưa đầy một giờ. Lũ lên nhanh nên tôi chỉ kịp thoát thân. Tôi đề nghị quy trình điều hành xả lũ thủy điện phải minh bạch, cảnh báo sớm đến từng hộ dân. Quy trình vận hành liên hồ cần chặt chẽ, công khai dữ liệu xả lũ thời gian thực, không để dân bị động”.

Hơn 10 năm gắn bó với vùng biên giới Việt-Lào, Trung tá Hoàng Thế Ngọc, Đồn trưởng Đồn Biên phòng Mỹ Lý cho rằng: “Cán bộ, chiến sĩ của Đồn chia nhiều hướng phối hợp với địa phương, thông báo qua tin nhắn trên nhóm Zalo, phát loa cảnh báo. Theo tôi, mỗi bản, mỗi trường học cần có điểm tập kết an toàn và nhân dân phải được tổ chức diễn tập trước mùa mưa lũ”.

Cầu treo bản Chắn, xã Tương Dương, tỉnh Nghệ An bị lũ cuốn trôi.

Thực tế này cho thấy, tuyến cơ sở phải được nâng cao năng lực. Mỗi xã cần trở thành “pháo đài” ứng phó thiên tai, có khung năng lực chuẩn: Chỉ huy ứng phó, sơ cấp cứu, cứu nạn, thông tin khẩn. Mỗi thôn, bản cần có tổ phản ứng nhanh; mỗi hộ gia đình có túi cứu hộ bảo đảm sinh tồn trong nhiều giờ; đồng thời phải có kho dự phòng vật tư cấp xã, quản lý số hóa để sẵn sàng ứng cứu khẩn cấp. Một trụ cột quan trọng khác là nguồn lực và cơ chế thống nhất.

Từ tỉnh đến xã cần có quỹ dự phòng đa cấp đủ mạnh, cơ chế “ứng trước-quyết toán sau”, thí điểm bảo hiểm thiên tai và bảo hiểm nông nghiệp. Vốn ngân sách, hợp tác quốc tế, doanh nghiệp, cộng đồng phải minh bạch, số hóa để củng cố niềm tin; đồng thời cần cơ chế chỉ huy thống nhất một đầu mối, diễn tập liên ngành thường xuyên để tập trung lực lượng, tránh phân tán.

Bản Xiềng Tắm, xã Mỹ Lý, tỉnh Nghệ An tan hoang sau lũ.

Những trụ cột này gắn kết chặt chẽ với nhau. Quy hoạch dân cư sẽ vô nghĩa nếu thiếu hạ tầng; hạ tầng sẽ kém hiệu quả nếu thủy điện không minh bạch; cảnh báo sớm sẽ vô ích nếu xã không đủ năng lực và tất cả sẽ dang dở nếu thiếu nguồn lực, thiếu cơ chế chỉ huy thống nhất. Thực tế những gì xảy ra ở các địa phương phía Tây Nghệ An qua trận lũ vừa rồi cho thấy những mặt làm tốt: Phản ứng nhanh, hiệp đồng chặt chẽ, hậu cần kịp thời; nhưng cũng lộ ra khoảng trống: Hạ tầng mong manh, thông tin thiếu dự phòng, dân cư vẫn sống trong vùng nguy hiểm, quy trình phối hợp thủy điện chưa nhịp nhàng. Những câu chuyện từ Tương Dương, Con Cuông, Mường Xén, Mỹ Lý... đặt ra một vấn đề cốt lõi: Nếu quyết sách đúng, người dân hoàn toàn có thể an cư lạc nghiệp, vững vàng trước biến đổi khí hậu.

(còn nữa)

Bài và ảnh: Nhóm phóng viên tại Quân khu 4

Nguồn QĐND : https://www.qdnd.vn/xa-hoi/cac-van-de/song-chung-voi-lu-du-tu-thuc-tien-o-nghe-an-den-bai-hoc-quoc-gia-bai-2-giai-phap-khan-cap-va-can-co-842592