Sông Tô Lịch hồi sinh - Bước chuyển mình trong cải thiện môi trường của Thủ đô

3 giờ trướcBài gốc

Từ “dòng sông chết” đến công trường môi trường quy mô lớn

Trong cuộc họp đầu tháng 7, lãnh đạo UBND TP Hà Nội yêu cầu hoàn thành nạo vét, tách nước thải và chỉnh trang hai bờ sông Tô Lịch trước ngày 30/8/2025, coi đây là nhiệm vụ môi trường – đô thị ưu tiên của năm. Theo Sở Xây dựng, giai đoạn 1 đã nạo vét xong khoảng 7km (đoạn từ đường Hoàng Quốc Việt đến cầu Khương Đình), khối lượng gần 49.914m³ bùn; giai đoạn 2 dài 5 km (cầu Khương Đình – chùa Long Quang) dự kiến hoàn tất trong tháng Tám với khoảng 11.800m³ bùn được đưa khỏi lòng sông. Việc đấu nối thu gom các cửa xả nước thải để chuyển về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá cũng được đẩy nhanh nhằm “cắt” ô nhiễm tái phát, song hành với chỉnh trang vỉa hè, lan can, thảm cỏ dọc hai bờ.

Ông Nguyễn Phi Thường - Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội nhấn mạnh, phương án kỹ thuật theo chuỗi: “Trước mắt, sử dụng nguồn nước từ Nhà máy xử lý nước thải Hồ Tây để bổ cập; về lâu dài nghiên cứu lấy nước từ sông Hồng, song tất cả phải được kiểm soát chặt chẽ về điều kiện môi trường thủy văn và hệ sinh thái.” Đây là bước ngoặt về tư duy quản trị: giải quyết tận gốc thông qua thu gom – xử lý – giữ nước – bổ cập, thay cho các biện pháp cục bộ từng gây tranh luận trước đây.

Cũng trong khung chính sách năm nay, TP phê duyệt đề án phục hồi nhóm sông nội đô (trong đó có Tô Lịch), đặt mục tiêu ổn định mực nước thông qua hệ thống đập dâng, kè bờ, chỉnh trị dòng chảy song hành với thu gom nước thải toàn tuyến. Từ tháng 2/2025, đập dâng đầu tiên ở hạ lưu Tô Lịch (khu vực Thanh Liệt) được khởi công và đến cuối tháng 7 đã cơ bản định hình, chuẩn bị đưa vào vận hành nhằm giữ mực nước, tạo dòng chảy liên tục cho toàn tuyến.

Công trường thi công cải tạo trên sông Tô Lịch. Ảnh: Quý Nguyễn

Hình ảnh từ các tuyến thi công trên các phương tiện truyền thông thời gian qua cho thấy cường độ làm việc “chạy nước rút”: máy xúc, xáng cạp hoạt động xuyên ngày đêm, bùn thải được vận chuyển đi xử lý; trên bờ, công nhân lát lại vỉa hè, thay lan can, trồng cây, cuốn chiếu hoàn trả mặt bằng. “Các phường dọc hai bờ phải xong toàn bộ việc chỉnh trang trước ngày 30/8” – lãnh đạo TP quán triệt.

Sức ép tiến độ trước mốc 2/9 tạo động lực để các mảng việc kỹ thuật và mỹ quan cùng về đích. Trọng tâm của “ca đại phẫu” là giữ nước – tạo dòng, bởi một con sông chỉ thực sự “sống” khi có dòng chảy liên tục và mực nước ổn định. Đập dâng Thanh Liệt đang hoàn thiện không chỉ là một hạng mục thủy lợi, mà còn là nút điều tiết để Tô Lịch không còn cảnh mùa khô cạn trơ đáy, mùa mưa phình nước đục.

Những tuần cuối tháng 7, nhiều cơ quan báo chí ghi nhận công trình đã lên hình hài, với nhà quản lý vận hành, hệ thống tràn điều tiết và hạng mục kè liên quan. Dự kiến đập dâng sẽ sẵn sàng vận hành cùng giai đoạn hoàn thiện nạo vét – chỉnh trang, làm “xương sống” giữ mực nước sông ngay trước 2/9.

Tuy nhiên, giữ nước chỉ là điều kiện cần; cắt nguồn ô nhiễm mới là điều kiện đủ. Dự án Yên Xá – với mạng cống thu gom chạy dọc hai bờ – được đẩy nhanh đấu nối các cửa xả còn lại trong tháng 7 – 8, nhằm đưa nước thải về xử lý thay vì đổ thẳng xuống sông. Thông tin từ báo chí cho thấy số cửa xả đã đấu nối tăng dần theo ngày; tiến độ này quyết định chất lượng nước sau khi sông được bổ cập. “Chúng tôi huy động tối đa nhân lực, tăng ca để đẩy nhanh tiến độ, hoàn trả bờ kè, thảm cỏ, dọn dẹp vật liệu thi công đúng hẹn trước dịp 2/9”, đại diện ban quản lý dự án cho biết.

Công nhân Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội nạo vét bùn làm sạch sông Tô Lịch. Ảnh: Phạm Hùng

Về bổ cập nguồn, TP chọn cách tiếp cận theo từng tầng nấc: trước mắt là tận dụng nguồn nước đã qua xử lý từ khu vực Hồ Tây để duy trì mực nước; lâu dài là nghiên cứu tuyến lấy nước từ sông Hồng bổ cập cho Hồ Tây rồi dẫn vào Tô Lịch, đi kèm yêu cầu đánh giá kỹ tác động sinh thái và chi phí vận hành. Các cuộc họp chuyên môn nêu rõ yêu cầu “không làm biến đổi hệ sinh thái Hồ Tây”, đồng thời kiểm soát chặt chẽ tổng mức đầu tư của phương án lấy nước sông Hồng. Cách tiếp cận thận trọng này cho thấy TP đặt mục tiêu bền vững lên hàng đầu khi “bơm nguồn sống” cho Tô Lịch.

Các chuyên gia phân tích rằng, chìa khóa của những dự án như Tô Lịch là đồng bộ giải pháp. Nếu chỉ nạo vét hoặc chỉ bổ cập nước mà không tách triệt để nguồn thải, con sông sẽ tái ô nhiễm rất nhanh. Trục giải pháp hợp lý phải là: thu gom – xử lý – giữ nước – bổ cập – quan trắc, vận hành theo mùa mưa/khô. Quan điểm này tương đồng với định hướng kỹ thuật Hà Nội đang triển khai trong năm 2025.

Bài toán bền vững cho dòng sông lịch sử

Những bức ảnh cập nhật mới nhất cho thấy nước sông trong hơn, bùn đen giảm mạnh ở các đoạn đã nạo vét và tách dòng, mùi hôi cũng giảm đáng kể. Cùng với đó là bờ kè được hoàn trả, cây xanh – thảm cỏ được bổ sung dọc tuyến đường Láng, Nguyễn Khang… tạo nên dải cảnh quan liên hoàn. Đây là “một cuộc chạy nước rút” để kịp trả lại diện mạo sáng – xanh – sạch trước kỳ nghỉ lễ Quốc khánh.

Những người sống cạnh sông Tô Lịch cảm nhận sự thay đổi từng ngày. Anh Trần Văn Toán, trú tại 850 đường Láng chia sẻ: “Hơn 10 năm qua người dân chúng tôi khổ sở vì mùi hôi thối bốc lên từ sông, đặc biệt vào những ngày nắng nóng, nước cạn. Chúng tôi chỉ mong sao dòng sông sớm được hồi sinh để chất lượng cuộc sống được tốt hơn”. Những cảm nhận ấy, dù mộc mạc, là thước đo chân thực về hiệu quả của các mảng việc kỹ thuật đang gấp rút hoàn thành.

Ở góc độ quản lý đô thị, một dòng sông sạch – có mực nước ổn định sẽ thay đổi hành vi sử dụng không gian của thành phố: từ “quay lưng với sông” sang “hướng mặt ra sông”. Các chuyên gia cảnh quan cho rằng, hệ thống vỉa hè – lan can – cây xanh đồng bộ sẽ mở ra đường dạo bộ, không gian sinh hoạt cộng đồng và những “điểm ngắm” mới nối liền các khu dân cư tấp nập. Đó là giá trị kinh tế – xã hội không thể đo ngay bằng tiền nhưng sẽ tích tụ theo thời gian, như kinh nghiệm nhiều đô thị đã “phục sinh” sông nội đô trên thế giới.

Ở Hà Nội, kỳ vọng ấy đang thành hình trên mặt cắt hai bờ Tô Lịch. UBND TP Hà Nội cũng lưu ý đi kèm chỉnh trang là duy trì vệ sinh và kỷ cương môi trường: đặt thùng rác dọc tuyến, yêu cầu các phường tăng cường tuyên truyền để người dân không xả rác xuống sông, dọn dẹp cuốn chiếu đến đâu – sạch đến đó. Tinh thần “vừa làm – vừa giữ” này quyết định tuổi thọ của thành quả sau ngày 2/9.

Sông Tô Lịch dần trong xanh trở lại sau những nỗ lực cải tạo. Ảnh: Quý Nguyễn

Theo kế hoạch, đợt nạo vét bổ sung khoảng 11.800m³ ở giai đoạn 2 sẽ khép lại trong tháng 8; đập dâng đầu tiên ở hạ lưu được đưa vào vận hành, cùng lúc các hạng mục chỉnh trang hai bờ về cơ bản hoàn thành trước 30/8. TP yêu cầu các đơn vị liên quan tăng ca ngày, đêm để kịp tiến độ, ưu tiên hoàn trả bờ kè, thảm cỏ, lan can an toàn cho người dân. Nút thắt còn lại là đấu nối các cửa xả để dòng thải không còn đổ thẳng ra sông, đưa về Yên Xá xử lý – điều kiện quyết định chất lượng nước sau khi bổ cập.

Sau mốc 2/9, thách thức lớn nhất chính là vận hành và quan trắc. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy các dự án “hồi sinh sông chết” chỉ bền vững nếu có hệ thống quan trắc trực tuyến theo dõi các chỉ số chất lượng nước, lưu lượng và cảnh báo sớm sự cố, đi kèm cơ chế phối hợp giữa ngành thoát nước, xây dựng, tài nguyên – môi trường và chính quyền cơ sở. Hà Nội đã nêu định hướng triển khai quan trắc để “đo” sự tiến bộ bằng dữ liệu chứ không chỉ bằng cảm nhận, cùng với kế hoạch tách, thu gom toàn bộ nguồn xả và đẩy nhanh hoàn thiện các hạng mục còn lại của Yên Xá.

Ở tầm nhìn dài hạn, phương án lấy nước từ sông Hồng bổ cập cho Hồ Tây – Tô Lịch được lãnh đạo TP nhấn mạnh là chủ trương lớn nhưng phải đi cùng đánh giá nghiêm ngặt về môi trường, chi phí và vận hành. Điều này đòi hỏi những nghiên cứu thủy văn – sinh thái sâu hơn, nhất là bảo đảm an ninh sinh thái Hồ Tây – lá phổi nước của Thủ đô.

Cách tiếp cận thận trọng, có lộ trình sẽ giúp Tô Lịch không chỉ sạch trong vài mùa mưa nắng, mà thực sự trở thành dòng chảy xanh, an toàn, có ích cho đô thị. Từ góc nhìn cộng đồng, người dân kỳ vọng nhiều hơn ở không gian ven sông: lối dạo, sân chơi, điểm sinh hoạt văn hóa gắn với lịch sử Tô Lịch. “Nếu bờ sông có lối đi bộ, có cây xanh và sạch sẽ, tôi tin nhiều người sẽ chọn chạy bộ, dạo mát dọc sông thay vì chen chúc trên các trục đường lớn” - chị Nguyễn Thu Hà người dân sống tại phố Nguyễn Khang nói khi quan sát công nhân sửa lan can, trồng cây dọc tuyến phố này. Những mong mỏi rất đời thường ấy chính là động lực để công trường Tô Lịch không dừng lại ở lễ mốc mà đi tới vận hành nền nếp, sạch – đẹp mỗi ngày.

Ở góc độ chuyên môn, các nhà khoa học môi trường cũng đề nghị “khóa chặt” nguồn thải mới phát sinh khi các dự án nhà ở, dịch vụ mọc lên dọc tuyến; cập nhật bản đồ cửa xả, lập chế độ kiểm tra định kỳ và xử phạt nghiêm xả thải trái phép. Họ coi Tô Lịch là “phép thử” cho năng lực quản trị môi trường đô thị Hà Nội: nếu thành công, đây sẽ là mô hình mẫu để nhân rộng cho Kim Ngưu, Lừ, Sét… vốn có bối cảnh ô nhiễm tương tự.

Năm 2025 đánh dấu một chiến dịch môi trường – đô thị hiếm có về quy mô và tốc độ trên sông Tô Lịch. Từ nạo vét gần 50.000m³ bùn giai đoạn 1, tiếp tục hơn 11.000m³ giai đoạn 2, đến đập dâng đầu tiên ở hạ lưu chuẩn bị vận hành, cùng đấu nối cửa xả về Yên Xá và chỉnh trang hai bờ, bức tranh Tô Lịch đổi sắc rõ rệt ngay trước thềm 2/9. Những tiếng nói từ cơ quan quản lý, chuyên gia đến người dân đều hội tụ vào một kỳ vọng chung: dòng sông sống lại thì nếp sống đô thị cũng thay đổi – từ né tránh sang cùng sống chung với sông, từ tối tăm sang sáng, xanh, sạch, đẹp, từ vùng lõi ô nhiễm sang trục cảnh quan – sinh thái của Thủ đô.

Quý Nguyễn

Nguồn KTĐT : https://kinhtedothi.vn/song-to-lich-hoi-sinh-buoc-chuyen-minh-trong-cai-thien-moi-truong-cua-thu-do.826858.html