Tại sao Mỹ liên tục thua Trung Quốc trong cuộc đua khoáng sản?

8 giờ trướcBài gốc

Năm 2017, khi Shaun Verner lần đầu đến thăm mỏ than chì của công ty mình ở Mozambique, ông tin rằng mình đang nắm trong tay một lợi thế lớn.

Hình minh họa một điểm tập kết khoáng sản tại Trung Quốc. Ảnh: Xie Zhenhua

Mục tiêu của ông là thách thức sự thống trị của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng một loại khoáng sản thiết yếu, được sử dụng trong nhiều lĩnh vực từ ô tô điện đến vỏ tàu ngầm.

Được hậu thuẫn bởi hơn 100 triệu USD tài trợ từ chính phủ Mỹ, Verner và công ty Syrah Resources của Australia đã mở mỏ khai thác ở Mozambique và xây dựng nhà máy chế biến than chì tại bang Louisiana, trở thành cơ sở đầu tiên thuộc loại này ở Mỹ. Công ty cũng ký thỏa thuận cung cấp than chì cho Tesla, hãng vốn phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu từ Trung Quốc.

Tuy nhiên, mọi thứ nhanh chóng trở nên khó khăn.

Trung Quốc, nơi cung cấp hơn 90% nguồn than chì chất lượng cao dùng trong sản xuất pin trên toàn cầu, đã đẩy mạnh sản xuất, làm tràn ngập thị trường và khiến giá giảm sâu đến mức Syrah không thể khai thác có lãi.

Tháng 5/2023, chính quyền Tổng thống Joe Biden trì hoãn việc áp dụng quy định hạn chế các doanh nghiệp Mỹ mua than chì từ Trung Quốc. Cùng thời điểm đó, những người nông dân bị tái định cư gần mỏ của Syrah ở Mozambique tổ chức biểu tình, khiến hoạt động khai thác bị đình trệ.

Sau một năm vận hành, nhà máy ở Louisiana vẫn chưa có thương vụ thương mại đầu tiên. Cổ phiếu của Syrah giảm gần 90% kể từ đầu năm 2023.

Những khó khăn mà Syrah đối mặt phản ánh một thực tế: trong cuộc cạnh tranh mang tính "David đấu Goliath" trên thị trường khoáng sản chiến lược, Trung Quốc - "Goliath" - vẫn liên tục giành ưu thế.

Thế khó của Mỹ

Nhu cầu khoáng sản chiến lược của Mỹ bao gồm niken, lithium, cobalt và than chì ngày càng cấp bách, đến mức chính quyền cựu Tổng thống Donald Trump từng thúc đẩy tiếp cận các nguồn tài nguyên này ở Ukraine và Greenland, khiến một số đồng minh lo ngại.

Tháng 12/2023, Trung Quốc tuyên bố cấm xuất khẩu một số khoáng sản sang Mỹ và tăng cường kiểm soát xuất khẩu than chì, nhằm đáp trả các biện pháp hạn chế mà Washington áp đặt đối với ngành sản xuất chip của Bắc Kinh.

Tuy nhiên, với lợi thế kiểm soát nhiều nguồn tài nguyên hàng đầu thế giới, Trung Quốc có thể chi phối giá cả. Trong khi đó, chính sách thiếu nhất quán của Mỹ khiến nhiều kế hoạch khai thác khoáng sản gặp trở ngại. Các công ty phương Tây cũng gặp khó khăn khi hoạt động tại các quốc gia có rủi ro cao - nơi trữ lượng khoáng sản phong phú nhưng thường xuyên bất ổn.

Jervois Global, công ty chuyên khai thác cobalt duy nhất tại Mỹ, đã phải ngừng hoạt động vào năm 2023, chỉ 5 tháng sau khi khánh thành mỏ tại Idaho với sự có mặt của nhiều quan chức địa phương.

Công ty Jervois Global nhận được tài trợ từ Lầu Năm Góc nhưng không thể cạnh tranh với nguồn cung dồi dào từ Trung Quốc, khiến giá cobalt giảm mạnh. Đến tháng 1/2024, Jervois tuyên bố phá sản.

BHP, một trong những tập đoàn khai khoáng lớn nhất thế giới, cũng đóng cửa hoạt động khai thác niken tại Australia vào năm ngoái, khi nguồn cung từ Indonesia do Trung Quốc đầu tư mạnh bị đẩy giá xuống thấp.

Albemarle, công ty sản xuất lithium lớn nhất của Mỹ, phải cắt giảm nhân sự và trì hoãn kế hoạch mở rộng do giá lithium lao dốc vì nguồn cung từ Trung Quốc.

Giới chuyên gia tranh luận về việc liệu Bắc Kinh có đang cố tình đẩy mạnh sản xuất để loại bỏ các đối thủ phương Tây hay không. Một số ý kiến cho rằng các công ty Trung Quốc đơn thuần tìm cách tối đa hóa sản lượng và lợi nhuận, do họ có thể duy trì hoạt động ở mức giá thấp hơn so với đối thủ nước ngoài.

Dù thế nào đi nữa, Trung Quốc vẫn nắm giữ phần lớn thị trường kim loại chiến lược. Năm 2023, Trung Quốc kiểm soát 71% sản lượng lithium tinh luyện toàn cầu, tăng từ mức 49% của năm 2017. Tỷ lệ này với niken tinh luyện cũng tăng từ 38% lên 55%, theo dữ liệu của Benchmark Mineral Intelligence. Than chì chủ yếu được khai thác ở Trung Quốc và châu Phi.

“Các khách hàng của than chì cuối cùng vẫn đưa ra lựa chọn hợp lý về mặt kinh tế nhưng đầy rủi ro về chiến lược: phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn cung từ Trung Quốc”, Verner nhận định.

Bước đi khó khăn của Syrah

Syrah bước chân vào ngành khai khoáng năm 2011 khi mua lại một công ty sở hữu quyền khai thác tại nhiều khu vực ở Đông Phi, bao gồm mỏ than chì Balama tại miền bắc Mozambique. Verner, người từng có 20 năm làm việc tại BHP, trở thành CEO của Syrah vào năm 2017.

Khi đó, triển vọng của Syrah rất sáng sủa. Các mỏ than chì tại Trung Quốc đang dần cạn kiệt, mở ra cơ hội cho những nguồn cung mới. Một chuyên gia phân tích của Credit Suisse từng dự đoán mỏ Balama có thể cung cấp toàn bộ nhu cầu than chì tự nhiên của thế giới trong 1.000 năm.

Syrah không muốn chỉ dừng lại ở khai thác mà còn tham gia vào chế biến than chì - một công đoạn phức tạp đòi hỏi công nghệ cao, vốn lâu nay do Trung Quốc thống lĩnh. Công ty này đã mua lại công nghệ từ một nhà sản xuất Trung Quốc để phát triển quy trình biến than chì thành dạng hình cầu - cấu trúc lý tưởng để tối ưu hóa hiệu suất pin xe điện.

Những tham vọng của Syrah trùng khớp với chính sách của chính quyền Tổng thống Biden, khi Washington muốn tận dụng ngành sản xuất xe điện để phục hồi nền công nghiệp Mỹ.

Tháng 7/2022, Syrah nhận khoản vay 102 triệu USD từ Bộ Năng lượng Mỹ để mở rộng cơ sở chế biến tại Louisiana, tạo gần 100 việc làm kỹ thuật cao.

Không lâu sau, Quốc hội Mỹ thông qua chính sách trợ giá 7.500 USD cho người mua xe điện nhằm kích thích nhu cầu. Đến tháng 10/2022, Syrah tiếp tục nhận khoản tài trợ 220 triệu USD để tăng công suất tại Louisiana.

Nhưng khi Syrah đang tăng tốc, Trung Quốc cũng không đứng yên. Các doanh nghiệp nước này đẩy mạnh sản xuất than chì tự nhiên và nhân tạo, khiến giá sụt giảm. Năm 2023, Syrah buộc phải tạm ngừng khai thác ở Mozambique trong 4 tháng.

Công ty còn hy vọng vào chính sách hạn chế than chì nhập khẩu từ Trung Quốc do ông Biden ký năm 2022. Tuy nhiên, tháng 5/2024, chính quyền Biden thông báo hoãn thực thi quy định này trong hai năm, với lý do cần thêm thời gian để xây dựng cơ chế giám sát nguồn gốc than chì.

Dù đối mặt muôn vàn thách thức, Verner vẫn tin vào tương lai của Syrah. Công ty kỳ vọng sẽ có những đơn hàng đầu tiên từ nhà máy Louisiana vào cuối năm nay, đồng thời chờ đợi sự ổn định tại Mozambique để có thể khôi phục khai thác.

Dũng Phan (Theo WSJ)

Nguồn Công Luận : https://congluan.vn/tai-sao-my-lien-tuc-thua-trung-quoc-trong-cuoc-dua-khoang-san-post338071.html