Tăng chế tài xử phạt sàn thương mại điện tử để bảo vệ người tiêu dùng

8 giờ trướcBài gốc

Hàng giả có nguy cơ lan rộng, khó kiểm soát

Sự phát triển nhanh chóng của các nền tảng bán hàng trực tuyến đã mở ra cơ hội tiếp cận thị trường lớn cho doanh nghiệp và người tiêu dùng. Tuy nhiên, chính đặc tính “mở”, ẩn danh và quy trình kiểm duyệt lỏng lẻo của nhiều sàn thương mại điện tử đã khiến không ít đối tượng lợi dụng để tiêu thụ hàng hóa giả mạo, kém chất lượng, gây tổn hại nghiêm trọng đến người tiêu dùng và các doanh nghiệp chân chính.

Theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương, Việt Nam hiện có trên 100 sàn thương mại điện tử hoạt động, trong đó các sàn lớn như Shopee, Lazada, Tiki, Sendo… chiếm hơn 80% thị phần. Dù đã có cơ chế hậu kiểm, nhưng nhiều sản phẩm vi phạm vẫn “lọt lưới”, đặc biệt là các mặt hàng dễ làm giả như mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, đồ gia dụng, hàng tiêu dùng nhanh.

Lực lượng chức năng kiểm tra, thu giữ lô hàng giả các thương hiệu lớn tại xã La Phù (huyện Hoài Đức, Hà Nội) Ảnh: T.Hiền

Cùng với đó, cần xây dựng Bộ quy tắc ứng xử dành riêng cho sàn thương mại điện tử do Bộ Công Thương chủ trì, trong đó quy định cụ thể về giới hạn trách nhiệm, nghĩa vụ kiểm duyệt nội dung và biện pháp xử lý khẩn cấp. Hình sự hóa hành vi tiếp tay, bao che hành vi buôn bán hàng giả, nếu sàn thương mại điện tử có lợi ích trực tiếp hoặc cố ý dung túng hoạt động vi phạm.

Số liệu của Cục Quản lý và phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương cho thấy, chỉ trong năm 2024, lực lượng chức năng đã xử lý 3.124 vụ vi phạm liên quan đến thương mại điện tử, tăng 266% so với năm 2023. Tổng số tiền xử phạt vi phạm hành chính đạt 48 tỷ đồng, tăng 220% so với cùng kỳ. Đáng chú ý, các sàn thương mại điện tử lớn đã phải gỡ bỏ hơn 100.000 sản phẩm vi phạm, phần lớn liên quan đến hàng hóa giả mạo nhãn hiệu, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Cũng theo Cục Quản lý và phát triển thị trường trong nước, 70% lượng hàng vi phạm được phát hiện trên môi trường số trong năm 2024 đến từ các gian hàng đăng ký thông tin không đầy đủ hoặc sử dụng thông tin giả mạo. Như vậy, việc xác thực danh tính người bán và kiểm soát nội dung đăng tải trên sàn vẫn còn là khâu yếu, dễ bị lợi dụng để “qua mặt” cơ quan chức năng và cả nền tảng thương mại điện tử.

Trước tình hình này, nhiều ý kiến cho rằng cần nâng cao chế tài xử phạt, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các sàn thương mại điện tử nếu không kiểm soát được hoạt động kinh doanh hàng hóa vi phạm trên nền tảng của mình. Đây là một đề xuất đang được dư luận, các chuyên gia và cơ quan quản lý đặc biệt quan tâm, trong đó cần đánh giá khả năng thực thi, tính pháp lý và hiệu quả thực tiễn.

Nâng chế tài sẽ khả thi nếu khuôn khổ pháp luật rõ ràng

Hiện nay, các hành vi buôn bán hàng giả, hàng nhái qua thương mại điện tử được điều chỉnh bởi một số văn bản pháp luật, như: Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023; Luật Giao dịch điện tử năm 2023; Nghị định 85/2021/NĐ-CP về thương mại điện tử; Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung 2017. Trong đó, Nghị định 85/2021/NĐ-CP đã quy định rõ trách nhiệm của sàn thương mại điện tử trong việc xác minh thông tin người bán, gỡ bỏ nội dung vi phạm, lưu trữ dữ liệu và cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý khi có yêu cầu. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều sàn vẫn chưa thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ, thậm chí có biểu hiện buông lỏng, né tránh trách nhiệm.

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mới nhất (2023) cũng mở rộng trách nhiệm pháp lý đối với sàn thương mại điện tử, quy định về trách nhiệm liên đới và bồi thường thiệt hại nếu sàn không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ kiểm soát thông tin sản phẩm, người bán, dẫn đến thiệt hại cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, hiệu quả thực thi vẫn còn bỏ ngỏ nếu thiếu chế tài đủ mạnh và cơ chế giám sát chặt chẽ.

Trong bối cảnh vi phạm lan rộng, dự thảo sửa đổi Nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thương mại đang được Bộ Công Thương lấy ý kiến đã đề xuất một số nội dung đáng chú ý, như: tăng mức phạt hành chính từ 10 - 50 triệu đồng đối với hành vi không xác thực thông tin người bán, không lưu trữ thông tin giao dịch hoặc không hợp tác với cơ quan quản lý trong điều tra, xử lý vi phạm; xử phạt bổ sung tạm dừng hoạt động, tước quyền sử dụng giấy phép thương mại điện tử, cấm quảng cáo trong thời gian nhất định.

Đặc biệt, theo dự thảo, nếu sàn thương mại điện tử có dấu hiệu tiếp tay, che giấu, hoặc cố tình không gỡ bỏ sản phẩm vi phạm dù đã được cảnh báo, thì có thể bị truy tố theo Điều 192 Bộ luật Hình sự. Điều này đánh dấu bước chuyển mạnh mẽ từ quản lý hành chính sang quản lý trách nhiệm pháp lý theo hướng răn đe mạnh, bảo đảm môi trường kinh doanh lành mạnh và công bằng.

Việc nâng chế tài và truy cứu trách nhiệm hình sự với các nền tảng thương mại điện tử là khả thi nếu được đặt trong khuôn khổ pháp luật rõ ràng và có sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan. Theo đó, cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường giám sát, kiểm tra định kỳ, đồng thời ứng dụng công nghệ dữ liệu lớn (Big Data) để phân tích, cảnh báo rủi ro. Các sàn thương mại điện tử cần xây dựng bộ lọc thông minh, tích hợp trí tuệ nhân tạo để phát hiện và cảnh báo sản phẩm vi phạm. Người tiêu dùng cần được tuyên truyền, nâng cao nhận thức và có cơ chế phản hồi minh bạch. Cơ chế hậu kiểm và xử lý vi phạm phải kịp thời, minh bạch, công khai.

Xây dựng Bộ quy tắc ứng xử cho sàn thương mại điện tử

Để bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử, cần rà soát, sửa đổi các quy định pháp lý liên quan đến thương mại điện tử để rõ trách nhiệm, tăng mức xử phạt hành chính và bổ sung hình phạt hình sự phù hợp thực tiễn. Bắt buộc sàn thương mại điện tử xác minh định danh người bán bằng công nghệ eKYC (xác thực danh tính điện tử), lưu trữ dữ liệu truy xuất trong tối thiểu 2 năm. Thiết lập hệ thống cảnh báo sớm và “danh sách đen” người bán vi phạm, tích hợp vào hệ thống các sàn, có liên kết cơ sở dữ liệu liên ngành (quản lý thị trường, hải quan, sở hữu trí tuệ, công an).

Trong cuộc chiến chống hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ, không gian số không thể là "vùng xám" bị bỏ ngỏ. Sàn thương mại điện tử không chỉ là nền tảng công nghệ, mà còn là một “môi trường pháp lý” cần được giám sát, điều chỉnh và gắn trách nhiệm rõ ràng. Việc nâng chế tài xử phạt và truy cứu trách nhiệm hình sự là bước đi tất yếu, phản ánh tư duy quản trị thị trường minh bạch, có kiểm soát, lấy quyền lợi người tiêu dùng làm trung tâm và bảo đảm cạnh tranh công bằng cho doanh nghiệp chân chính.

PGS.TS Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/tang-che-tai-xu-phat-san-thuong-mai-dien-tu-de-bao-ve-nguoi-tieu-dung-10375280.html