Tăng cường cơ chế giám sát, xử phạt vi phạm về phòng, chống tác hại của thuốc lá

4 giờ trướcBài gốc

Đại biểu Quốc hội Trần Khánh Thu

Thưa đại biểu, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã được Quốc hội thông qua năm 2012, có hiệu lực thi hành từ 01/5/2013. Là đại biểu Quốc hội công tác trong lĩnh vực y tế, xin bà có thể đánh giá về những kết quả đạt được cũng như những bất cập, hạn chế trong thi hành Luật thời gian qua?

Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá hiện hành được Quốc hội thông qua năm 2012, được coi là bước ngoặt quan trọng trong việc thiết lập hành lang pháp lý toàn diện để giảm thiểu nhu cầu và kiểm soát nguồn cung thuốc lá, từ đó bảo vệ sức khỏe cộng đồng khỏi tác hại của thuốc lá.

Sau hơn 10 năm triển khai, Luật bước đầu đã có những tác động tích cực rõ rệt: Nhận thức xã hội được nâng cao, nhiều cơ quan, bệnh viện, trường học treo biển cấm hút thuốc; các chiến dịch truyền thông đã giúp thay đổi thói quen của nhiều người dân.
Theo báo cáo của Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2024, tỷ lệ hút thuốc lá giảm từ 15,7% (năm 2020) xuống còn 13,7%; tỷ lệ hút thuốc thụ động tại nhà giảm từ 34,9% xuống 29,8%, tại nơi làm việc giảm từ 36,8% xuống 21,5%. Một số cơ quan, đơn vị tiên phong xây dựng “môi trường làm việc không khói thuốc” đã trở thành điểm sáng trong thực hiện Luật.

Một số quy định khác của Luật cũng đã được thực hiện, như: Tiêu chuẩn ghi nhãn, cảnh báo sức khỏe trên bao bì thuốc lá được in cảnh báo sức khỏe chiếm tối thiểu 50% diện tích mặt trước và mặt sau, thay đổi định kỳ 2 năm/lần; Các mẫu cảnh báo được quy định trong Thông tư liên tịch 05/2013/TTLT‑BYT‑BCT và phải được thực hiện bằng tiếng Việt, có hình ảnh và chữ rõ ràng; Quy định cấm bán thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi (người bán phải treo biển cấm bán cho người chưa đủ 18 tuổi và không được trưng bày quá một bao, một tút hoặc một hộp của một nhãn hiệu); Hạn chế quảng cáo, khuyến mại (Điều 9 Luật cấm mọi hình thức quảng cáo, khuyến mại thuốc lá, bao gồm cả trên báo chí, truyền hình và các phương tiện số)…

Tuy nhiên, tác hại của thuốc lá đến sức khỏe người Việt Nam vẫn đang ở mức báo động. Ước tính mỗi năm có khoảng 104.300 ca tử vong vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá, trong đó hút thuốc lá gây ra 85.500 ca tử vong và hút thuốc lá thụ động gây ra 18.800 ca tử vong. Trong khi đó, việc triển khai thực thi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá trên thực tiễn còn gặp nhiều khó khăn, bất cập do giám sát chưa chặt chẽ, cơ chế xử phạt chưa đủ răn đe và thiếu dữ liệu đánh giá.

Chẳng hạn như vấn đề ghi nhãn, mặc dù Luật đã quy định rõ ràng song một số doanh nghiệp vẫn chưa đáp ứng đủ diện tích 50% hoặc chưa thay đổi mẫu cảnh báo đúng chu kỳ 2 năm, gây khó khăn cho việc giám sát.

Vấn đề kiểm soát bán thuốc lá cho trẻ vị thành niên, việc treo biển và giám sát bán hàng tại các điểm bán lẻ chưa đồng bộ; còn những điểm bán lẻ không có biển báo hoặc bán qua kênh không chính thức (online). Hay, việc quản lý quảng cáo trên môi trường số dù Luật đã cấm quảng cáo nhưng chưa có quy định chi tiết về các nền tảng mạng xã hội, dẫn đến việc quảng cáo gián tiếp vẫn diễn ra.

Bên cạnh đó, việc thực thi các biện pháp phòng, chống thuốc lá nhập lậu còn hạn chế. Các biện pháp kiểm tra, tịch thu vẫn chưa đủ mạnh; việc thu thập, công bố số liệu về thuốc lá nhập lậu còn hạn chế; việc phối hợp giữa các cơ quan quản lý chưa đồng nhất, dẫn đến chậm trễ trong xử lý vi phạm. Mức phạt hành chính thấp so với mức vi phạm thực tế; một số vi phạm chỉ bị nhắc nhở, đã làm giảm tính răn đe.

Ngoài ra, do Luật không quy định việc đánh giá tác động sức khỏe; cơ chế thu thập, công bố thống kê về tỷ lệ hút thuốc và giảm thiểu sau khi áp dụng, nên khó đánh giá hiệu quả thực tế.

Tại nghị trường, một số đại biểu Quốc hội đề xuất cần sửa đổi, bổ sung Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá nhằm phù hợp với tình hình thực tiễn. Chính phủ cũng đã giao Bộ Y tế nghiên cứu xây dựng đề án sửa đổi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá. Theo bà, việc sửa đổi Luật cần tập trung vào những vấn đề gì?

Việc sửa đổi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá cần đi sâu vào các khía cạnh: Chiến lược giảm nhu cầu và nguồn cung (nguyên tắc, thuế, giáo dục); quản lý tài chính và tài trợ (Quỹ); Cải thiện khung pháp lý đối với sản phẩm mới (định nghĩa, mức phạt); cứng rắn trong xử lý vi phạm (kỷ luật, hành chính, hình sự); mở rộng hợp tác quốc tế và khen thưởng để tạo động lực.

Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá cần được sửa đổi, bổ sung để đáp ứng yêu cầu phòng, chống tác hại của thuốc lá trong bối cảnh mới. Ảnh: ST

Cụ thể, việc giảm nhu cầu và kiểm soát nguồn cung thuốc lá phải được thực hiện đồng thời, theo nguyên tắc “giảm dần nhu cầu, giảm dần nguồn cung”; tăng cường thông tin, giáo dục, truyền thông để nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá; đẩy mạnh phối hợp liên ngành, huy động xã hội và hợp tác quốc tế trong phòng, chống tác hại của thuốc lá; bảo đảm môi trường không khói thuốc cho mọi người.

Cùng với đó, áp dụng chính sách thuế để làm tăng giá bán, giảm tỷ lệ tiêu thụ. Việc thành lập và quản lý Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá cũng cần điều chỉnh (là quỹ quốc gia, trực thuộc Bộ Y tế, quản lý tài chính bởi Bộ Tài chính) để tài trợ các hoạt động giáo dục, cai nghiện, nghiên cứu; định kỳ báo cáo Quốc hội kết quả hoạt động của Quỹ.

Luật cũng cần nghiên cứu quy định về hỗ trợ cai nghiện và dịch vụ tư vấn, khuyến khích các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước cung cấp dịch vụ tư vấn, cai nghiện, nghiên cứu thuốc cai nghiện; tạo điều kiện cho các cơ sở y tế, trường học, cơ quan công cộng triển khai chương trình cai nghiện và hỗ trợ người cai nghiện tự nguyện.

Đồng thời, bổ sung chính sách quản lý và cấm các sản phẩm mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, thuốc lá thế hệ mới); định nghĩa rõ ràng các sản phẩm mới để làm cơ sở pháp lý cho việc cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp và sử dụng.

Về chế tài, cần xem xét đề xuất nâng mức phạt tiền, áp dụng các biện pháp xử phạt hành chính nghiêm khắc đối với hành vi vi phạm (3‑5 triệu đồng cho người sử dụng; 5‑10 triệu đồng cho người chứa chấp) và biện pháp khắc phục hậu quả (buộc tiêu hủy để tạo tính răn đe). Bên cạnh đó, cần bổ sung các quy định cấm quảng cáo, khuyến mại, tài trợ liên quan đến thuốc lá và các sản phẩm mới trên mọi phương tiện truyền thông, bao gồm cả mạng xã hội; đưa ra các hình thức xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính, bồi thường thiệt hại, truy cứu trách nhiệm hình sự (nếu có).

Cùng với đó, có cơ chế báo cáo, giám sát và đánh giá hiệu quả của các biện pháp xử phạt; tăng cường hợp tác quốc tế, mở rộng hợp tác với các nước, tổ chức quốc tế trong phòng, chống thuốc lá nhập lậu, quảng cáo xuyên biên giới và nghiên cứu khoa học; đảm bảo tuân thủ các cam kết quốc tế; thiết lập cơ chế khen thưởng cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thành tích xuất sắc trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá; sử dụng khen thưởng như một công cụ động viên, lan tỏa mô hình tốt…

Cùng với nghiên cứu sửa Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, cho ý kiến về Dự án Luật Đầu tư (sửa đổi) tại Kỳ họp thứ 10, nhiều đại biểu Quốc hội đã đề xuất Dự thảo Luật cần bổ sung quy định cấm sản xuất, kinh doanh thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Quan điểm của bà về vấn đề này như thế nào?

Tôi hoàn toàn thống nhất với đề xuất này. Vấn đề này đã được Quốc hội quy định tại Nghị quyết số 173/2024/QH15 về hoạt động chất vấn tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, theo đó cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các loại khí, chất gây nghiện, gây tác hại cho sức khỏe con người từ năm 2025.

Việc bổ sung quy định này cũng nhằm hiện thực chủ trương của Đảng theo tinh thần Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị về công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân, nhấn mạnh những đột phá mạnh mẽ trong chăm sóc sức khỏe.

Tôi đánh giá cao Cơ quan soạn thảo đã rất cầu thị, tiếp thu vào Dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi) sau khi thảo luận Tổ, bổ sung vào Điều 6: Ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh: điểm l) khoản 1. Kinh doanh thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Tuy nhiên, để đầy đủ chặt chẽ hơn, theo tôi Cơ quan chủ trì soạn thảo cần tiếp tục rà soát và cập nhật hoàn thiện đầy đủ vào điểm l khoản 1 Điều 6: Ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh: Sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các loại khí, chất gây nghiện, gây tác hại cho sức khỏe con người; bổ sung thêm danh mục “Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các loại khí, chất gây nghiện, gây tác hại cho sức khỏe con người” vào Mục D Phụ lục I của Luật Đầu tư (sửa đổi): Nhóm các chất khác của Phụ lục Các chất ma túy cấm đầu tư kinh doanh.

Xin trân trọng cảm ơn đại biểu!

HỒNG THANH

Nguồn Kiểm Toán : http://baokiemtoan.vn/tang-cuong-co-che-giam-sat-xu-phat-vi-pham-ve-phong-chong-tac-hai-cua-thuoc-la-44656.html