Tăng cường liêm chính trong thi nghiên cứu KHKT dành cho học sinh là cần thiết

7 giờ trướcBài gốc

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã công bố dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế Cuộc thi nghiên cứu khoa học, kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 06/2024/TT-BGDĐT.

Trong đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo dự kiến các Sở chịu trách nhiệm về tính liêm chính khi cử học sinh thi nghiên cứu khoa học quốc gia, đồng thời phải công khai các dự án được chọn dự thi cấp quốc gia, nhằm tăng sự giám sát của xã hội, đảm bảo trung thực trong nghiên cứu.

Tăng tính minh bạch ngay từ cấp địa phương

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, ông Tạ Việt Hùng - Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bắc Ninh cho rằng quy định mới trong dự thảo sửa đổi, bổ sung khoản 2, Điều 22 của Quy chế (Thông tư 06/2024/TT-BGDĐT) là rất cần thiết, bởi nó góp phần củng cố nguyên tắc liêm chính khoa học và đạo đức nghề nghiệp đã được nêu tại Điều 4 và Điều 26 của Quy chế.

Theo ông Hùng, các quy định trong Thông tư 06/2024/TT-BGDĐT trước đây chủ yếu áp dụng cho học sinh và giáo viên hướng dẫn, trong khi vai trò và trách nhiệm của các Sở Giáo dục và Đào tạo - cơ quan trực tiếp lựa chọn và giới thiệu các dự án tham gia cấp quốc gia chưa được đề cập rõ.

Việc bổ sung quy định này có ý nghĩa quan trọng trong việc thúc đẩy chất lượng thực chất của các dự án, ngăn ngừa tình trạng sao chép, đạo văn hoặc can thiệp không đúng quy trình, qua đó giữ vững giá trị giáo dục của cuộc thi.

Ông Tạ Việt Hùng - Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bắc Ninh phát biểu tại Hội nghị về công tác chuẩn bị năm học mới 2025-2026. Ảnh: sgddt.bacninh.gov.vn

“Khi các Sở Giáo dục và Đào tạo được giao trách nhiệm cụ thể, tính minh bạch sẽ được tăng cường ngay từ cấp địa phương; các dự án được chọn sẽ dựa trên tiêu chí đánh giá khoa học nêu trong Phụ lục 2 của Quy chế.

Điều này không chỉ khuyến khích học sinh và giáo viên phát triển kỹ năng nghiên cứu chân thực, mà còn giúp học sinh được tiếp cận sớm với phương pháp nghiên cứu khoa học.

Tôi thấy rằng quy định trong Quy chế sửa đổi giúp nâng cao nhận thức về tính liêm chính sẽ làm cho cuộc thi trở thành sân chơi công bằng hơn, góp phần xây dựng văn hóa nghiên cứu khoa học bền vững trong giáo dục phổ thông”, ông Hùng nhấn mạnh.

Cũng theo Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bắc Ninh, liêm chính khoa học luôn là ưu tiên hàng đầu, phù hợp với tinh thần của Điều 4 và Điều 26 trong Thông tư 06/2024/TT-BGDĐT.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, Sở đã và sẽ triển khai nhiều biện pháp cụ thể, gồm: (i) tổ chức các hội thảo, tập huấn định kỳ dành cho giáo viên hướng dẫn và học sinh nhằm nâng cao hiểu biết về quy trình nghiên cứu chuẩn, cách trích dẫn nguồn tài liệu và sử dụng phần mềm kiểm tra đạo văn; (ii) xây dựng quy chế thi cấp Sở, bổ sung yêu cầu về cam kết liêm chính từ người hướng dẫn và học sinh theo điểm d, khoản 3, Điều 13 trong dự thảo sửa đổi; (iii) thành lập hội đồng thẩm định cấp Sở để rà soát, đánh giá hồ sơ dự án trước khi đề cử tham dự cấp quốc gia, đảm bảo tuân thủ các tiêu chí khoa học quy định tại Phụ lục 2; (iv) phối hợp với các trường đại học, cao đẳng trong và ngoài tỉnh nhằm hỗ trợ tư vấn, giám sát dự án từ giai đoạn đề xuất ý tưởng đến khi hoàn thiện; (v) khuyến khích ứng dụng công cụ số hóa trong việc lưu trữ quá trình nghiên cứu, tăng cường tính minh bạch và khả năng kiểm chứng dữ liệu; và (vi) quy định rõ trách nhiệm của thủ trưởng các đơn vị cử học sinh tham dự kỳ thi cấp Sở trong quy chế thi cấp Sở.

Những giải pháp này không chỉ giúp phòng ngừa vi phạm, mà còn góp phần phát triển năng lực nghiên cứu thực tiễn cho học sinh, phù hợp với định hướng đổi mới của dự thảo Thông tư sửa đổi.

Theo dự thảo mới, các đơn vị dự thi (các Sở Giáo dục và Đào tạo) phải công khai danh sách các dự án được chọn tham dự vòng quốc gia để tăng tính giám sát của xã hội. Theo ông Hùng, quy định này sẽ tạo ra nhiều chuyển biến tích cực trong nhận thức và cách làm của các cơ sở giáo dục địa phương.

Học sinh Bắc Ninh trong một cuộc thi khoa học kỹ thuật và trưng bày sản phẩm STEM cấp thành phố. Ảnh: sgddt.bacninh.gov.vn

Trước hết, nó giúp nâng cao tinh thần trách nhiệm, khuyến khích các đơn vị lựa chọn dự án dựa trên chất lượng thực chất thay vì các yếu tố cảm tính hay quan hệ cá nhân.

Đồng thời, việc công khai danh sách còn tăng cường sự giám sát của cộng đồng, giúp phát hiện sớm các vi phạm về liêm chính, từ đó hạn chế khiếu nại và tranh chấp. Bên cạnh đó, quy định này thúc đẩy các cơ sở giáo dục làm việc chuyên nghiệp hơn, áp dụng tiêu chí đánh giá khách quan theo Phụ lục 2 và chia sẻ kinh nghiệm giữa các trường.

“Riêng tại Bắc Ninh, Sở Giáo dục và Đào tạo sẽ công bố danh sách các dự án trên cổng thông tin điện tử của Sở, qua đó củng cố niềm tin của phụ huynh, học sinh và xã hội.

Nhìn tổng thể, đây là sự chuyển biến rõ nét từ “làm việc nội bộ” sang “hoạt động công khai, trách nhiệm”, góp phần nâng tầm phong trào nghiên cứu khoa học học đường”, ông Tạ Việt Hùng cho hay.

Cần có sự đồng hành từ các tổ chức, chuyên gia trong đánh giá các dự án

Để việc giám sát xã hội đạt hiệu quả, thầy Nguyễn Ngọc Sơn - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Phúc Lợi (phường Phúc Lợi, Hà Nội) đề xuất cần huy động sự tham gia của các trường đại học, viện nghiên cứu và chuyên gia khoa học trong việc phản biện và đánh giá các dự án được cử đi thi.

Theo thầy Sơn, điều này vừa giúp nâng cao tính chuyên môn, vừa đảm bảo đề tài phù hợp với năng lực học sinh phổ thông. Thực tế cho thấy, nhiều đề tài hiện nay mang hàm lượng kiến thức chuyên sâu vượt quá khả năng của học sinh, khiến dư luận đặt câu hỏi về tính thực chất của việc nghiên cứu.

Sự đồng hành của giới chuyên gia, nếu được tổ chức đúng mức, sẽ góp phần giúp các đề tài vừa đảm bảo tính khoa học, vừa phù hợp với trình độ và khả năng sáng tạo của học sinh.

“Về yêu cầu công khai các dự án được chọn tham dự cấp quốc gia để xã hội giám sát, tôi cho rằng các Sở Giáo dục và Đào tạo nên đăng tải thông tin trên cổng thông tin điện tử hoặc các phương tiện truyền thông đại chúng.

Nội dung công khai nên bao gồm tên đề tài, giáo viên hướng dẫn và những mô tả khái quát hoặc cấu trúc cơ bản của dự án, nhằm tạo điều kiện cho cộng đồng tham khảo, phát triển ý tưởng mới, đồng thời hạn chế tình trạng trùng lặp, sao chép”, Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Phúc Lợi bày tỏ.

Thầy Nguyễn Ngọc Sơn - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Phúc Lợi (Hà Nội). Ảnh: website nhà trường

Cũng theo thầy Sơn, yếu tố quan trọng nhất giúp hình thành ý thức liêm chính học thuật cho học sinh phổ thông chính là nền tảng giáo dục trong nhà trường. Cần chú trọng phát triển năng lực tư duy, khả năng tự học và tinh thần tự nghiên cứu cho học sinh ngay từ những bài học nhỏ trong cuộc sống hằng ngày.

Điều đó giúp các em hình thành thói quen tìm tòi, khám phá và dần tự tin hơn khi tham gia những đề tài nghiên cứu ở cấp độ cao hơn. Với học sinh trung học cơ sở, do kiến thức nền còn hạn chế, sự hỗ trợ của giáo viên hướng dẫn càng có ý nghĩa quan trọng.

Tuy nhiên, việc này chỉ thực sự hiệu quả nếu các hoạt động dạy học theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 được triển khai một cách thực chất, nhất là các hoạt động trải nghiệm, giáo dục STEM và hướng dẫn học sinh tham gia các dự án nhỏ mang tính ứng dụng.

“Đội ngũ giáo viên cũng cần đổi mới tư duy, từ vai trò truyền thụ kiến thức sang vai trò định hướng và dẫn dắt, khơi gợi khả năng sáng tạo của học sinh. Dù các đề tài ở bậc Trung học cơ sở còn đơn giản, phạm vi chưa rộng, nhưng nếu mỗi giáo viên đều chủ động tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động nghiên cứu, nhà trường sẽ dần hình thành được môi trường học tập tích cực, nuôi dưỡng tinh thần tự học, tự nghiên cứu.

Việc thành lập các câu lạc bộ nghiên cứu khoa học hoặc câu lạc bộ STEM cũng là cách hiệu quả để phát hiện và phát triển các nhân tố tiềm năng, đồng thời kết nối học sinh với các dự án thực tế hoặc các tổ chức, doanh nghiệp có cùng mối quan tâm”, thầy Sơn nói thêm.

Trong khi đó, thầy Nguyễn Cao Cường - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Thái Thịnh (phường Đống Đa, Hà Nội) cho rằng các Sở Giáo dục và Đào tạo nên xây dựng một cổng thông tin điện tử riêng chuyên cho lĩnh vực nghiên cứu khoa học học sinh, thay vì tích hợp vào các website sẵn có, để thuận tiện cho việc tra cứu, theo dõi và giám sát.

Việc công khai nên ở mức độ mô tả đề tài, tránh tiết lộ toàn bộ nội dung nhằm đảm bảo quy định về bảo mật khoa học và quyền sở hữu trí tuệ.

Thầy Nguyễn Cao Cường - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Thái Thịnh (phường Đống Đa, Hà Nội). Ảnh: website nhà trường

Bàn về biện pháp nâng cao tính trung thực và minh bạch trong nghiên cứu khoa học, thầy Cường nhận định trước hết cần đẩy mạnh công tác truyền thông về các quy định mới, giúp giáo viên và học sinh hiểu rõ ý nghĩa cũng như yêu cầu của việc tuân thủ liêm chính học thuật.

Bên cạnh đó, các tiêu chí đánh giá trong các cuộc thi nghiên cứu khoa học cần được cụ thể hóa, thống nhất và minh bạch hơn, để bảo đảm công bằng và khách quan trong quá trình xét chọn.

Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Thái Thịnh cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc yêu cầu giáo viên và học sinh cam kết thực hiện liêm chính trong suốt quá trình nghiên cứu, coi đây là một tiêu chí bắt buộc nhằm hình thành thói quen trung thực học thuật.

Đồng thời, cần công khai quy trình thực hiện của các đề tài đã được đánh giá, tạo điều kiện để các tổ chức và cá nhân góp ý trước khi công nhận chính thức; chẳng hạn, sau khoảng 10 đến 15 ngày công khai mà không có phản hồi hay khiếu nại, đề tài có thể được xác nhận và công nhận kết quả nghiên cứu.

Ngoài ra, thầy Cường cũng đề nghị các Sở nên tổ chức công bố rộng rãi các đề tài có giá trị ứng dụng cao, đồng thời phối hợp với doanh nghiệp để đưa các ý tưởng này vào thực tiễn, tránh lãng phí kết quả nghiên cứu của học sinh.

“Về cơ chế hỗ trợ, cần tạo điều kiện để các nhà khoa học ngoài nhà trường cùng tham gia hướng dẫn học sinh. Những người tham gia hướng dẫn phải có cam kết về liêm chính học thuật, bảo đảm không sao chép, không sử dụng trái phép kết quả nghiên cứu của người khác, và chỉ được phép trích dẫn hoặc sử dụng tài liệu khi có sự đồng thuận của tác giả gốc.

Đây sẽ là cơ sở để các hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trở nên nghiêm túc, minh bạch và mang tính giáo dục thực chất hơn”, Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Thái Thịnh nhấn mạnh.

Đình Nam

Nguồn Giáo Dục VN : https://giaoduc.net.vn/tang-cuong-liem-chinh-trong-thi-nghien-cuu-khkt-danh-cho-hoc-sinh-la-can-thiet-post255105.gd