Tăng cường tính nhân văn, bảo đảm quyền con người trong thi hành tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự

4 giờ trướcBài gốc

Giữ nguyên quyền nhận tiền và hiện vật của người bị tạm giữ, tạm giam để bảo đảm tính nhân văn

Đóng góp ý kiến vào Dự án Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú, ĐBQH Đặng Bích Ngọc, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh đề nghị, về những hành vi bị cấm tại Điều 7, dự thảo Luật nên nghiên cứu quy định các hành vi bị nghiêm cấm trên 2 nhóm đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân ở trại tạm giữ, tạm giam; nhóm 2 là đối tượng bị tạm giữ, tạm giam. Nếu quy định như vậy sẽ tạo thuận lợi, thống nhất trong việc tổ chức thực hiện.

Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ Đặng Bích Ngọc

Về quyền, nghĩa vụ của người bị tạm giữ, tạm giam tại Điều 18 và khoản 2 Điều 28, theo đại biểu, tại điểm c, khoản 1 dự thảo Luật quy định, người bị tạm giữ, tạm giam có các quyền được bảo đảm ở chế độ ăn, ở, mặc, đồ dùng sinh hoạt cá nhân, chăm sóc y tế, sinh hoạt tinh thần, gửi nhận thư, đồ dùng thiết yếu, sách báo, tài liệu.

Qua thực tế khảo sát tình hình cho thấy, nếu luật chỉ quy định người bị tạm giữ, tạm giam chỉ được nhận tiền và đồ dùng thiết yếu tối thiểu thì chưa thật sự phù hợp trong giai đoạn hiện nay. Trong khái niệm, đồ dùng thiết yếu vẫn chưa có khái niệm cụ thể, rõ ràng có bao gồm quà, đồ dùng sinh hoạt hay không hay chỉ những đồ sinh hoạt thông thường.

Đại biểu Đặng Bích Ngọc đề nghị xem xét giữ nguyên theo quy định của luật hiện hành sẽ phù hợp là bao gồm cả tiền và hiện vật như vậy phạm vi sẽ rộng hơn. Những món quà mà gia đình gửi vào cho phạm nhân sẽ có ý nghĩa nhân văn, động viên khích lệ tinh thần của mỗi cá nhân bị tạm giữ, tạm giam. Đồng thời nên quy định trong văn bản dưới luật một số hiện vật dễ hỏng, khó bảo quản sẽ tạo thuận lợi cho các trại tạm giữ, tạm giam sau này.

Đại biểu Lê Tất Hiếu phát biểu

Thống nhất với ý kiến đại biểu Đặng Bích Ngọc về quan điểm nhận tiền và đồ vật, ĐBQH Lê Tất Hiếu (Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ) cho rằng, việc người bị tạm giữ tạm giam được nhận quà từ gia đình sẽ có rất nhiều ý nghĩa. Trong thực tiễn, nhiều gia đình có người thân bị giam giữ không phải đều có điều kiện, nếu quy định người bị tạm giữ, tạm giam được nhận tiền và hiện vật sẽ phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của từng gia đình. Ngoài ra, cơ quan giám thị trại giam có thể cho phép bị can đang bị tạm giam được nhận sách, báo tài liệu sau khi được kiểm duyệt. Bởi khi án đã có hiệu lực sẽ không sợ lộ lọt thông tin.

Thiếu quy định rõ ràng về bảo vệ và sử dụng dữ liệu sinh trắc học

Theo ĐBQH Cầm Hà Chung (Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ), một trong những điểm mới của dự thảo Luật (điểm d khoản 1, Điều 15 “Tiếp nhận người bị tạm giữ, người bị tạm giam") là quy định việc thu thập dữ liệu sinh trắc học của người bị tạm giữ, tạm giam, bao gồm ảnh, vân tay, giọng nói, ADN, móng tay, mống mắt... nhằm phục vụ công tác quản lý, nhận dạng và phòng chống tội phạm.

Đây là quy định cần thiết, phù hợp với xu hướng ứng dụng khoa học - công nghệ trong lĩnh vực tư pháp. Tuy nhiên, đại biểu cho rằng dự thảo vẫn còn thiếu quy định rõ ràng về bảo vệ và sử dụng dữ liệu sinh trắc học - đây là loại dữ liệu cá nhân đặc biệt nhạy cảm, gắn trực tiếp với quyền con người. Trong bối cảnh chuyển đổi số và dữ liệu hóa toàn diện, nguy cơ lộ, lọt, hoặc sử dụng sai mục đích dữ liệu là điều không thể xem nhẹ.

Do đó, đại biểu đề nghị bổ sung vào Điều 7 về quy định những hành vi bị nghiêm cấm một quy định nghiêm cấm hành vi cung cấp, trao đổi, mua bán hoặc tiết lộ dữ liệu sinh trắc học trái phép; đồng thời bổ sung nguyên tắc “mọi việc thu thập, lưu trữ, khai thác và hủy dữ liệu sinh trắc học phải được giám sát bởi cơ quan có thẩm quyền”. Ngoài ra, nên quy định rõ thời hạn lưu trữ và cơ chế tiêu hủy dữ liệu khi người bị tạm giữ được trả tự do hoặc không bị kết án, để tránh tình trạng lưu trữ vô thời hạn.

Đại biểu Cầm Hà Chung phát biểu

Việc bổ sung nội dung này vừa bảo đảm quyền riêng tư của công dân, vừa củng cố niềm tin của xã hội đối với cơ quan thực thi pháp luật, thể hiện tinh thần của Hiến pháp 2013 và phù hợp với Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân năm 2023.

Về quản lý đặc thù đối với người chuyển giới và người chưa xác định giới tính, theo ĐBQH Cầm Hà Chung, thực tiễn thi hành Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015 cho thấy, các cơ sở giam giữ đang gặp nhiều khó khăn khi tiếp nhận người chuyển giới hoặc người chưa xác định giới tính. Dự thảo lần này đã bước đầu có quy định về phân loại giam giữ (Điều 17) song vẫn chưa đề cập rõ đối tượng chuyển giới, dẫn đến khoảng trống pháp lý và thiếu cơ sở thực hiện thống nhất.

Đại biểu cho rằng, cần bổ sung vào Điều 15 “Tiếp nhận người bị tạm giữ, người bị tạm giam” quy định cụ thể: “Trường hợp người bị tạm giữ, tạm giam là người chuyển giới hoặc chưa xác định giới tính, việc kiểm tra thân thể do cán bộ y tế thực hiện”. Đồng thời, tại Điều 17 “Phân loại và quản lý giam giữ”, cần ghi rõ “Người đồng tính, người chuyển giới, người chưa xác định giới tính được bố trí buồng giam riêng”. Việc bổ sung quy định này thể hiện tính nhân đạo, bình đẳng giới và tôn trọng nhân phẩm con người, phù hợp với tinh thần cải cách tư pháp, cũng như các công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên.

Xây dựng cơ chế phối hợp giữa cơ quan tố tụng, chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư

Về phân định rõ trách nhiệm trong quản lý thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú, một số đại biểu cho rằng, Dự thảo Luật mở rộng phạm vi điều chỉnh sang biện pháp “cấm đi khỏi nơi cư trú” - một biện pháp ngăn chặn có tính nhân đạo, giúp người bị khởi tố được ở trong cộng đồng thay vì giam giữ. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc thực hiện biện pháp này hiện còn nhiều bất cập: trách nhiệm quản lý giữa Công an, Viện kiểm sát và chính quyền địa phương chưa được quy định rõ ràng; chưa có chế tài cụ thể khi người bị áp dụng biện pháp này vi phạm.

Để khắc phục, ĐBQH Cầm Hà Chung kiến nghị quy định rõ cơ quan chịu trách nhiệm quản lý trực tiếp là Công an cấp xã/phường, có giám sát của UBND cấp xã và Kiểm sát viên phụ trách địa bàn. Đồng thời, nên xây dựng cơ chế phối hợp ba bên - giữa cơ quan tố tụng, chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư để giám sát, hỗ trợ người bị cấm đi khỏi nơi cư trú. Ngoài ra, cần nghiên cứu ứng dụng công nghệ số trong quản lý, chẳng hạn: định danh điện tử, cập nhật dữ liệu dân cư, sử dụng hệ thống quản lý trực tuyến hoặc giám sát qua thiết bị kỹ thuật để bảo đảm hiệu quả, minh bạch, đồng thời giảm gánh nặng hành chính cho lực lượng thực thi.

Một trong những yếu tố thể hiện rõ nhất bản chất nhân văn của pháp luật nước ta chính là chế độ thăm gặp, chăm sóc sức khỏe và chính sách đối với cán bộ thi hành tạm giữ, tạm giam. Về chế độ chăm sóc y tế đối với người bị tạm giữ, tạm giam Điều 31, ĐBQH Cầm Hà Chung đề nghị cần mở rộng quyền được khám chữa bệnh tại các cơ sở y tế đủ điều kiện, không nên chỉ giới hạn trong các bệnh viện Nhà nước. Cần quy định rõ cơ chế phối hợp giữa Bộ Công an, Bộ Quốc phòng và Bộ Y tế trong việc tổ chức chăm sóc sức khỏe, phòng dịch, khám bệnh định kỳ cho người bị tạm giữ, tạm giam.

Ngoài ra, tại Điều 49 quy định về “Chế độ, chính sách đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú”. Đại biểu Cầm Hà Chung đề nghị dự thảo “không ghi chung chung hưởng chế độ chính sách theo quy định của pháp luật” mà bổ sung chính sách cho cán bộ trại giam, bao gồm: hỗ trợ tinh thần, bồi dưỡng độc hại, và chế độ nghỉ phục hồi sức khỏe,.. và giao Chính phủ quy định cụ thể, vì đây là lực lượng làm việc trong môi trường áp lực cao, thường xuyên tiếp xúc với đối tượng tiềm ẩn rủi ro bệnh lý và tâm lý.

Bên cạnh đó, ĐBQH Trần Văn Tiến (Phú Thọ) cũng nêu quan điểm, về phạm vi điều chỉnh, dự thảo Luật cần thiết phải bổ sung một số nội dung, như: Quản lý giam giữ; về khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú.

Ngoài ra, Tại khoản 1, Điều 8 quy định về cấp quản lý tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú: “... Trong Công an nhân dân (CAND) được tổ chức thành 2 cấp: cơ quan quản lý tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú Bộ Công an; cơ quan quản lý tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú công an tỉnh, thành phố”.

Nếu hiểu theo cách viết thì Bộ Công an, Công an tỉnh, thành phố là nơi giam giữ. Do vậy, đại biểu đề nghị dự thảo Luật nên sửa lại là “...Trong CAND được tổ chức thành 2 cấp: cơ quan quản lý tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú thuộc Bộ Công an; cơ quan quản lý tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú thuộc công an tỉnh, thành phố”. Tương tự khoản 2 nên quy định lại: “... cơ quan quản lý tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú thuộc quân khu và tương đương;...”.

Đại biểu Trần Văn Tiến phát biểu

Giao trại giam thẩm quyền trưng cầu giám định tâm thần để rút gọn thủ tục thi hành án

Góp ý vào Dự án Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi), ĐBQH Đặng Bích Ngọc đồng tình với các nội dung theo Tờ trình của Chính phủ, báo cáo thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp. Về hệ thống tổ chức thi hành án hình sự, đại biểu đề nghị dự thảo Luật nên quy định về cơ quan quản lý thi hành án hình sự theo khoản 1, khoản 2 của dự thảo Luật là đầy đủ.

Đồng thời, đại biểu cũng đề nghị xem xét cân nhắc bỏ khoản 3 về cơ quan được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự để tránh sự chồng chéo, trùng lặp trong các dự án Luật. Bởi thực tế các cơ quan được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự đã được quy định trong một số dự án Luật khác như Luật Tổ chức chính quyền địa phương; Luật Công an nhân dân; Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú. Nếu quy định thống nhất theo khoản 1, khoản 2 sẽ bảo đảm chặt chẽ, tránh trùng lặp nội dung đã được quy định nhiều ở các văn bản luật.

Về nhiệm vụ, quyền hạn của tòa án trong thi hành án hình sự (Điều 15). Theo đại biểu, tại khoản 6, Điều 15 quy định, Tòa án nhân dân ra quyết định trưng cầu giám định pháp y tâm thần đối với phạm nhân có dấu hiệu mắc bệnh tâm thần, bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình.

Thực tiễn thời gian qua, việc triển khai cho thấy còn nhiều bất cập, chưa bao quát đầy đủ các trường hợp phát sinh trên thực tế. Mặt khác, thủ tục còn rườm rà, qua nhiều tầng nấc, cần sự phối hợp của nhiều cơ quan. Đặc biệt, thời gian qua đã xảy ra rất nhiều vụ án đã xảy ra đối với các cơ quan giám định tinh thần pháp y, lợi dụng việc này để làm giả giấy tờ liên quan đến vụ án để thực hiện giảm án, miễn án; nhiều đường dây làm giả giám định pháp y, tâm thần được phanh phui, nhiều tổ chức cá nhân cũng đã vi phạm pháp luật dẫn đến sự nghi ngờ, lo lắng trong nhân dân.

Do đó, để tạo điều kiện thuận lợi cho việc thi hành án hình sự, phù hợp với giai đoạn hiện nay, trong bối cảnh cả nước đang thực hiện cải cách hành chính, rút ngắn quy trình, thủ tục, đại biểu Đặng Bích Ngọc đề nghị dự thảo nghiên cứu, xem xét nên giao thẩm quyền cho trại giam, trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự sẽ ra quyết định trưng cầu giám định và gửi kết quả cho cơ quan Tòa án, Viện Kiểm sát bảo đảm quy trình thủ tục nhanh, gọn và vẫn có kiểm soát của các cơ quan theo luật định.

Về quyền và nghĩa vụ của phạm nhân (Điều 23): Tại điểm b, khoản 1, Điều 23 quy định “phạm nhân có quyền được hiến mô, bộ phận cơ thể; được hưởng chế độ, chính sách theo quy định của pháp luật về hiến mô, bộ phận cơ thể người và được lưu trữ tinh trùng theo quy định của pháp luật”. Theo đại biểu Đặng Bích Ngọc, đây là quy định mới được bổ sung tại dự thảo Luật lần này, thể hiện tính nhân văn sâu sắc tạo điều kiện cho phạm nhân thực hiện được ước nguyện, tạo động lực về tinh thần đối với phạm nhân.

Tuy nhiên, đại biểu đề nghị, Luật chỉ nên quy định phạm vi được hiến mô, bộ phận cơ thể đối với các thành viên trong gia đình, trong những trường hợp đặc biệt để cứu giúp người thân, như vậy để tránh việc lợi dụng quy định này để thực hiện các mục đích khác. Đồng thời, giao cho Chính phủ quy định chi tiết các điều kiện để thực hiện bảo đảm thống nhất với Luật Hiến mô, ghép mô và các quy định khác của pháp luật. Bảo đảm sức khỏe cho phạm nhân không làm ảnh hưởng đến quá trình thi hành án hình sự của phạm nhân để bảo đảm pháp luật được thực thi trên thực tế.

Về tiếp nhận người chấp hành án phạt tù (Điều 24), đại biểu Đặng Bích Ngọc cho rằng, tại điểm d, khoản 2, Điều 24 quy định, khi tiếp nhận người chấp hành án phạt tù, trại giam, trại tạm giam có trách nhiệm “thu thập thông tin sinh trắc học của phạm nhân gồm có ảnh khuôn mặt, vân tay, mống mắt, ADND, giọng nói đối với những trường hợp chưa có thông tin”.

Qua khảo sát tại các trại giam chưa đủ các điều kiện liên quan đến khoa học kỹ thuật để thực hiện các biện pháp này, nếu đầu tư máy móc thiết bị cho trại giam cần nguồn kinh phí rất lớn. Do đó, dự thảo Luật nên xem xét quy định trại giam chỉ chủ trì và phối hợp với các cơ quan liên quan để thực hiện việc thu thập thông tin sinh trắc học. Như vậy sẽ bảo đảm vừa tiết kiệm những vẫn bảo đảm đầy đủ thông tin, quy trình cho hoạt động thi hành án được thuận lợi theo đúng quy định.

Bùi Hiển

Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND tỉnh

Nguồn Phú Thọ : https://baophutho.vn/tang-cuong-tinh-nhan-van-bao-dam-quyen-con-nguoi-trong-thi-hanh-tam-giu-tam-giam-va-thi-hanh-an-hinh-su-242196.htm