Tăng thuế thuốc lá: Giải pháp vì sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững

2 ngày trướcBài gốc

Ngày 3/6/2025, Cục Báo chí phối hợp với Tổ chức HealthBridge tại Việt Nam tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá với chủ đề "Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững". Sự kiện quy tụ nhiều chuyên gia y tế, kinh tế và đại diện các tổ chức quốc tế nhằm làm rõ mối liên hệ giữa chính sách thuế thuốc lá và các mục tiêu phát triển của Việt Nam.

Toàn cảnh Hội thảo

Gánh nặng y tế và kinh tế từ thuốc lá

Thông tin về tác hại của thuốc lá, ThS.BS Nguyễn Tuấn Lâm cho biết, thuốc lá đang gây ra hơn 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn cầu, trong đó hơn 1 triệu ca tử vong do hút thuốc thụ động. Đáng lo ngại, 64% trong số các ca tử vong thụ động là nữ giới và 165.000 trường hợp là trẻ em dưới 5 tuổi.

Tại Việt Nam, tình trạng sử dụng thuốc lá vẫn ở mức đáng báo động, với hơn 15 triệu người hút thuốc, dẫn đến hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc chủ động và thụ động. Chi phí y tế và thiệt hại kinh tế liên quan đến thuốc lá ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng/năm – tương đương khoảng 1,1% GDP. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo đây là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Mặc dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021, Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ ba trong khu vực ASEAN.

Báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng chỉ ra rằng, tỷ lệ sử dụng thuốc lá cao ở nam giới, đặc biệt trong nhóm tuổi từ 15–55 tuổi (lực lượng lao động chính) đã và đang làm suy yếu năng suất lao động. Theo nghiên cứu của Hội Khoa học Kinh tế Y tế, mỗi năm Việt Nam mất khoảng 21,8 triệu giờ lao động do người hút thuốc nghỉ làm để chữa bệnh (13,4 triệu giờ) và người thân nghỉ việc để chăm sóc (8,3 triệu giờ). Ngoài ra, tiêu dùng thuốc lá còn làm giảm chi tiêu cho giáo dục và các nhu cầu thiết yếu khác, đặc biệt ở các hộ gia đình nghèo, làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng kinh tế.

Cần sớm tăng thuế

Theo các chuyên gia, một trong những rào cản lớn nhất trong cuộc chiến chống thuốc lá tại Việt Nam là mức thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) còn quá thấp. Theo WHO, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá tại Việt Nam năm 2022 chỉ đạt 36%, thấp hơn đáng kể so với mức trung bình 59% của các quốc gia có thu nhập trung bình và thuộc nhóm thấp nhất trong khu vực ASEAN. Điều này khiến giá thuốc lá vẫn rẻ, dễ tiếp cận ngay cả với trẻ em và thanh thiếu niên – đối tượng dễ bị tổn thương nhất.

WHO và Ngân hàng Thế giới khuyến nghị, tỷ trọng thuế thuốc lá nên đạt ít nhất 75% giá bán lẻ để đạt hiệu quả trong việc giảm tiêu dùng và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Tại Hội thảo, chuyên gia kinh tế Đào Thế Sơn khẳng định, tăng thuế TTĐB thuốc lá không chỉ là biện pháp y tế mà còn là một chính sách tài khóa góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Theo số liệu của Hội Khoa học Kinh tế Y tế, chi phí hàng năm do bệnh tật và tử vong liên quan đến thuốc lá là 108.000 tỷ đồng (1,14% GDP). Bên cạnh đó, chi phí ô nhiễm môi trường do thuốc lá (như rác thải nhựa, phá rừng, ô nhiễm nước) cũng lên tới 99.000 tỷ đồng/năm (1,04% GDP). Việc tăng thuế TTĐB sẽ giúp giảm đáng kể các chi phí này, đồng thời nâng cao năng suất lao động và hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Tăng thuế thuốc lá cũng giúp điều chuyển thu nhập hộ gia đình từ tiêu dùng thuốc lá sang các hoạt động thiết yếu hơn như giáo dục, y tế, tiết kiệm và đầu tư, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân bền vững.

WHO khuyến nghị Việt Nam áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp bằng cách bổ sung một mức thuế tuyệt đối vào thuế tỷ lệ hiện hành. Cụ thể, mức thuế tuyệt đối nên bắt đầu từ 5.000 đồng/bao thuốc vào năm 2026 và tăng dần lên 15.000 đồng/bao vào năm 2030.

Phương án này dự kiến sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% và ở nữ giới xuống dưới 1% vào năm 2030, đồng thời giảm khoảng 696.000 người hút thuốc so với năm 2020. Đặc biệt, nguồn thu từ thuế thuốc lá sẽ tăng thêm 29.000 tỷ đồng vào năm 2030.

Tiến sĩ Angela Pratt - Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, nhấn mạnh: “Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để hành động vì sức khỏe và sự phát triển bền vững. Tăng thuế thuốc lá là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ người dân và tăng nguồn lực cho các ưu tiên quốc gia.”

Chuyên gia Đào Thế Sơn khẳng định, thuế TTĐB thuốc lá cần được xem là công cụ tài khóa mạnh mẽ để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, thay vì chỉ là biện pháp hạn chế tiêu dùng. Việt Nam không nên chậm trễ trong việc cải cách thuế thuốc lá, bởi mỗi năm trì hoãn là thêm nhiều tổn thất về sức khỏe, nhân lực và kinh tế.

Trước những thông tin sai lệch cho rằng tăng thuế thuốc lá sẽ làm tăng buôn lậu và thất nghiệp, các chuyên gia tại hội thảo khẳng định: Nguyên nhân chính của buôn lậu là do năng lực thực thi và giám sát của các cơ quan chức năng chưa hiệu quả, không phải do giá thuốc lá. Ngoài ra, tăng giá thuốc lá không làm giảm việc làm, mà còn chuyển dòng chi tiêu sang các sản phẩm khác, từ đó kích thích sản xuất và tạo thêm việc làm trong các ngành hợp pháp như nông nghiệp, giáo dục, y tế.

WHO và Ngân hàng Thế giới cũng cho thấy, khi giá thuốc lá tăng 10%, lượng tiêu dùng sẽ giảm khoảng 4% tại các nước phát triển và 5% tại các nước đang phát triển. Đặc biệt, ở nhóm trẻ em và người nghèo, mức giảm có thể lên tới 10% – điều này góp phần ngăn chặn thanh thiếu niên bắt đầu hút thuốc.

Thùy Linh

Nguồn Tài Chính : http://tapchitaichinh.vn/tang-thue-thuoc-la-giai-phap-vi-suc-khoe-cong-dong-va-phat-trien-ben-vung.html