Thách thức an sinh từ già hóa dân số

2 giờ trướcBài gốc

Áp lực y tế, hưu trí và chăm sóc dài hạn ngày càng gia tăng

Tại thời điểm điều tra dân số giữa kỳ năm 2024, Việt Nam có khoảng 14,2 triệu người từ 60 tuổi trở lên, tăng 2,8 triệu so với năm 2019 và 4,7 triệu so với năm 2014, chiếm gần 15% dân số cả nước. Chỉ số già hóa (tỷ lệ dân số 60+ so với dân số dưới 15 tuổi) đạt 60,2%, cao hơn 11,4 điểm phần trăm so với 2019 và 16,9 điểm so với 2014.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số nhanh

Theo dự báo của Tổng cục Thống kê, đến năm 2030 số người cao tuổi sẽ lên tới 18 triệu người, và đến năm 2038 nhóm 60+ có thể chiếm 20% dân số – tức Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn dân số già.

Đây là bước chuyển nhân khẩu học lớn trong lịch sử, diễn ra chỉ trong vài thập kỷ, nhanh hơn rất nhiều so với Nhật Bản, Hàn Quốc hay châu Âu – những quốc gia từng mất hàng chục năm, thậm chí cả thế kỷ để già hóa. Sự thay đổi nhanh chóng này đặt ra áp lực chồng chất cho hệ thống bảo hiểm, quỹ hưu trí, dịch vụ y tế và cả đời sống kinh tế – xã hội.

Áp lực đối với quỹ hưu trí ngày càng rõ rệt. Theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam, nếu không cải cách, quỹ này có thể mất cân đối vào khoảng năm 2035. Thế hệ lao động hiện nay có nguy cơ “đóng nhiều hưởng ít”, trong khi ngân sách nhà nước sẽ phải gánh thêm phần bù đắp.

Về y tế, dù nhóm 60+ chỉ chiếm chưa đầy 15% dân số nhưng lại tiêu tốn tới 50% tổng chi phí khám chữa bệnh toàn quốc. Người cao tuổi thường mắc đồng thời nhiều bệnh mãn tính như tim mạch, tiểu đường, ung thư, thoái hóa khớp, sa sút trí tuệ…, đòi hỏi quá trình điều trị lâu dài và tốn kém. Các bệnh viện lớn liên tục quá tải, trong khi tuyến y tế cơ sở – vốn gần gũi nhất với người dân nông thôn – thiếu bác sĩ chuyên khoa lão, thiếu thiết bị và thuốc men cần thiết.

Một thách thức khác là nhu cầu chăm sóc dài hạn. Ở Việt Nam, truyền thống gia đình vẫn coi con cháu là chỗ dựa của cha mẹ khi về già. Nhưng với làn sóng di cư, nhiều người cao tuổi buộc phải sống một mình, tự xoay xở trong sinh hoạt hàng ngày. Dịch vụ chăm sóc tại nhà gần như chưa phát triển, viện dưỡng lão tập trung chủ yếu ở đô thị lớn và có chi phí vượt khả năng chi trả của phần đông hộ gia đình. Khoảng trống này ngày càng lớn, đòi hỏi chính sách và mô hình dịch vụ mới để đáp ứng.

Giải pháp nào để biến “già hóa” thành động lực phát triển?

Theo UNFPA, có tới 63% người cao tuổi Việt Nam sống ở nông thôn, chỉ khoảng 37% ở thành thị. Trong khi đó, phần lớn lao động trẻ rời quê lên thành phố, khu công nghiệp hoặc đi xuất khẩu lao động, khiến nông thôn trở thành “xã hội già” với tốc độ nhanh hơn.

Người cao tuổi Việt Nam chủ yếu sống ở nông thôn

Ở nhiều xã miền núi và trung du, tỷ lệ người trên 60 tuổi đã vượt 20% dân số. Người cao tuổi phải đảm nhận công việc đồng áng, trông cháu nhỏ hoặc tự xoay xở khi bệnh tật. Cảnh thiếu bàn tay con cháu khiến họ dễ rơi vào trạng thái cô đơn. Việc tiếp cận dịch vụ y tế, vốn đã khó khăn, càng thêm hạn chế khi thiếu người đi cùng trong các chuyến khám, chữa bệnh.

Ngoài vấn đề sức khỏe, sự cô đơn và thiếu kết nối xã hội cũng khiến nhiều cụ già rơi vào trạng thái suy giảm tinh thần, trầm cảm. Hình ảnh người cao tuổi ngồi lặng lẽ trước hiên nhà, ngóng con cháu gọi điện về, phản ánh rõ nét thực trạng già hóa ở nông thôn – nơi khoảng trống chăm sóc ngày càng hiện hữu khi lực lượng lao động trẻ rời quê đi làm ăn xa.

Khoảng trống chăm sóc người cao tuổi không chỉ dừng ở khoảng cách địa lý mà còn là khoảng cách về thông tin và dịch vụ xã hội. Người già ở nông thôn thường ít tiếp cận công nghệ, khó nắm bắt các chương trình hỗ trợ, trợ cấp. Trong khi đó, mạng lưới y tế và an sinh cơ sở chưa đủ mạnh để thay thế vai trò vốn có của gia đình.

Tuy nhiên, già hóa không chỉ mang đến gánh nặng mà còn mở ra cơ hội. Người cao tuổi Việt Nam ngày nay khỏe mạnh hơn, nhiều người vẫn tham gia lao động, kinh doanh, giảng dạy, cố vấn hoặc hoạt động cộng đồng. Đây là “kho kinh nghiệm sống” quý giá, có thể biến thành lợi thế nếu chính sách khéo léo khai thác.

“Kho kinh nghiệm sống” của người già, đặc biệt là tay nghề của nghệ nhân là vốn quý để xây dựng “nền kinh tế bạc”

Một số quốc gia đã thành công trong việc xây dựng “nền kinh tế bạc” – phát triển dịch vụ, công nghệ, sản phẩm hướng tới người cao tuổi. Việt Nam hoàn toàn có thể tham khảo, từ các thiết bị hỗ trợ y tế, dịch vụ chăm sóc tại nhà, bảo hiểm dài hạn, đến chương trình đào tạo kỹ năng số cho người già.

Để đạt được điều đó, cần đồng bộ nhiều giải pháp: cải cách hệ thống bảo hiểm xã hội theo hướng bền vững, mở rộng diện bao phủ, khuyến khích bảo hiểm tự nguyện; đầu tư mạnh cho y tế cơ sở, phát triển telehealth để người già nông thôn tiếp cận dịch vụ dễ dàng hơn; hỗ trợ mô hình chăm sóc cộng đồng, kết nối tình nguyện viên và cán bộ y tế; đồng thời khuyến khích thế hệ trẻ chuẩn bị tài chính, sức khỏe cho tuổi già ngay từ khi còn lao động.

Mỗi người đều sẽ bước vào tuổi già. Nếu nhìn nhận già hóa như một phần tất yếu của phát triển, và có chính sách đúng đắn để biến thách thức thành cơ hội, Việt Nam có thể xây dựng một xã hội “già nhưng không yếu” – nơi người cao tuổi được trân trọng, gắn kết và tiếp tục đóng góp cho cộng đồng.

HOÀNG HƯƠNG

Nguồn Văn hóa : http://baovanhoa.vn/doi-song/thach-thuc-an-sinh-tu-gia-hoa-dan-so-171383.html