Thần tốc triển khai 'bộ tứ trụ cột' - Bài 3: Nỗ lực tháo gỡ điểm nghẽn thể chế, tạo sức bật mới cho đất nước

5 giờ trướcBài gốc

Hàng trăm điểm nghẽn thể chế có nguyên nhân từ quy định pháp luật đã được các bộ, ngành nhận diện. Đây là kết quả ban đầu sau hơn ba tháng hoạt động của Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế pháp luật do Tổng Bí thư Tô Lâm trực tiếp làm trưởng ban, cũng là kết quả ban đầu của việc đưa Nghị quyết 66 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật vào thực tiễn.

Pháp Luật TP.HCM đã có cuộc trò chuyện với ông Nguyễn Minh Đức, chuyên gia phân tích chính sách công tại Hội đồng Kinh doanh Mỹ - ASEAN, để có cái nhìn tổng quan hơn về công việc đầy khó khăn, thách thức này.

Tổng Bí thư Tô Lâm gặp mặt Đoàn đại biểu doanh nhân tiêu biểu của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam và Hội Doanh nhân tư nhân Việt Nam. Ảnh: TTXVN

Tín hiệu về một Chính phủ năng động, quyết liệt hơn

. Phóng viên: Bản thân các doanh nghiệp (DN) Mỹ đã cảm nhận những chuyển động tích cực từ công cuộc cải cách quyết liệt diễn ra gần một năm qua?

+ Chuyên gia Nguyễn Minh Đức: Chúng tôi cảm nhận được sự hào hứng nhất định của các DN Mỹ tại Việt Nam. Những tuyên bố ở lãnh đạo cấp cao nhất về yêu cầu hoàn thiện thể chế, phát triển kinh tế, tháo gỡ các điểm nghẽn cho thấy sự cầu thị, lắng nghe, sẵn sàng làm việc vì mục tiêu phát triển. Cơ bản, các nhà đầu tư thấy được tín hiệu về một chính phủ năng động, quyết liệt hơn.

Về nội dung các tuyên bố, chúng tôi thấy tích cực, khi các vấn đề như không hình sự hóa quan hệ dân sự kinh tế, người dân DN được làm những gì pháp luật không cấm, cải cách thể chế là một trong những mũi đột phá... tiếp tục được nhắc tới. Đáng chú ý, những nội dung ấy nhận được sự quan tâm, chỉ đạo từ cấp cao nhất và đã có những chỉ đạo chính trị, lan tỏa được xuống bộ máy bên dưới, tạo sự chuyển động.

Bên cạnh đó, việc hợp nhất một số bộ, ngành cũng khắc phục được tình trạng xung đột quan điểm ngay trong một số bộ, ngành về các chính sách cụ thể liên quan đến hoạt động của DN.

Tôi ví dụ rất nhiều DN, nhà đầu tư gặp tình trạng là được bộ này xúc tiến đầu tư, ủng hộ cơ chế, chính sách mạnh mẽ. Nhưng khi hồ sơ chuyển sang bộ khác, có thể vì áp lực thu ngân sách, áp lực chống thất thu… khiến những thủ tục liên quan đến thuế, hải quan có lúc không tương ứng với những mời chào, xúc tiến trước đó.

Nay hợp nhất hai cơ quan thì quá trình tranh luận, khác biệt ý kiến ấy chỉ diễn ra trong bộ và khi đã phát ra với DN thì khả năng nhất quán sẽ cao hơn. Như vậy cũng giảm rủi ro cho DN trong quá trình chấp hành pháp luật.

Cùng với việc hợp nhất các bộ và tinh gọn về mặt tổ chức trong từng bộ, việc nhập tỉnh và bỏ cấp huyện cũng tạo ra những thuận lợi với hoạt động của DN. Bởi điều này giúp giảm bớt các cánh cửa phải gõ, các khâu trung gian vốn làm kéo dài thời gian xử lý hồ sơ..., góp phần giảm chi phí cơ hội cho hoạt động kinh doanh.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc USABC Ted Osius, nguyên Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam, trong khuôn khổ đoàn doanh nghiệp Mỹ sang Việt Nam năm 2025, hồi tháng 3. Ảnh: VGP

Phê duyệt dự án đầu tư đã nhanh hơn

. Trong thời gian ngắn, hàng loạt luật, nghị định đã được sửa đổi, bổ sung để cụ thể hóa các chỉ đạo chính trị về cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh. Ông đánh giá thế nào về diễn biến thể chế này?

+ Nhiều nội dung được đánh giá cao. Chẳng hạn vừa rồi Quốc hội đã bổ sung vào Luật Đầu tư quy trình đầu tư đặc biệt. Các nhà đầu tư rất ủng hộ, thậm chí mong muốn tiến tới quy trình này không phải là “đặc biệt” nữa mà có thể áp dụng rộng rãi, thống nhất.

Các chỉ đạo chính trị quyết liệt, các quan điểm tiến bộ được phát ra từ cấp cao nhất đang lan tỏa tới cấp thực thi. Chúng tôi nhận được nhiều ghi nhận rằng cán bộ bớt đi những soi xét lặt vặt, phê duyệt dự án đầu tư rất nhanh. Chuyển động tích cực ấy diễn ra ngay cả khi quy định hiện hành chưa sửa đổi nhưng các quan điểm chỉ đạo mang tính cải cách từ cấp cao xuống đã thay đổi nhận thức và hành vi của cấp thừa hành.

Một ví dụ rất cụ thể, khả năng bỏ thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư vẫn đang ở vòng thảo luận nhưng ở một số địa phương, việc phê duyệt đã diễn ra rất nhanh, không còn mất nhiều thời gian như trước. Có thể các thủ tục đầu tư đã nhanh hơn trước nên tín dụng ngân hàng mới tăng mạnh được như vậy.

. Vừa qua, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 66 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Đã có những chỉ đạo cụ thể được triển khai như rà soát, xử lý các kiến nghị, phản ánh của DN về những khó khăn, vướng mắc do quy định pháp luật gây ra, cảm nhận của ông thế nào?

+ Rõ nhất là tốc độ sửa đổi pháp luật đang diễn ra rất nhanh. Đến thời điểm này đã sửa đổi hơn 220 nghị định và đến cuối năm có thể phải lên tới gần 400 nghị định. Việc sửa luật cũng rất nhanh, với mỗi kỳ họp Quốc hội xem xét hơn 30 dự án luật, nghị quyết. Tốc độ này là chưa có tiền lệ.

Về nội dung, những gì bị coi là điểm nghẽn ảnh hưởng đến sự phát triển của khoa học công nghệ thì được tháo gỡ tối đa theo tinh thần Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị. Gần như hầu hết kiến nghị về tạo điều kiện thu hút các nhà khoa học, thuế hóa đơn liên quan đến phát triển công nghệ mới, đổi mới sáng tạo đều được chấp thuận.

Về cách làm, thành phần Ban Chỉ đạo 66 cho thấy sự ưu tiên cao độ cho công tác hoàn thiện thể chế. Cơ quan thường trực là Bộ Tư pháp tập trung đội ngũ rất giỏi và có tinh thần cải cách để thu thập kiến nghị, phản ánh từ cộng đồng DN. Một lãnh đạo bộ cho biết đây là cách làm mới, bởi các cuộc rà soát pháp luật trước đây thường do cơ quan nhà nước tự rà soát, mà thường khi như thế thì sẽ rất khó cải cách đột phá được.

Ông Nguyễn Minh Đức, chuyên gia phân tích chính sách công tại Hội đồng Kinh doanh Mỹ - ASEAN.

Rà soát pháp luật và cách làm cũ, mới

. Nhưng trước đây, VCCI cũng từng đại diện cho cộng đồng DN tham gia rà soát?

+ 12 năm công tác pháp chế tại VCCI tôi đã tham gia hai cuộc rà soát lớn vào năm 2016 và 2018. Tuy nhiên, từ đó đến nay đã bảy năm không có cuộc rà soát độc lập nào mà đều giao cho các bộ tự thực hiện.

Hai đợt đó cải cách kết quả khá tích cực. Chẳng hạn năm 2016, VCCI trực tiếp đề xuất thì toàn bộ các điều kiện đầu tư kinh doanh nằm rải rác trong thông tư được rà soát, cắt giảm đi rất nhiều. Số còn lại được đưa vào nghị định.

Năm 2018 thì bối cảnh khá đặc biệt. Bộ Công Thương với khởi xướng bằng việc chủ động cắt giảm 50% điều kiện đầu tư kinh doanh. Từ kết quả này, Thủ tướng chỉ đạo các bộ khác cũng phải cắt giảm tương tự. Khi đó, VCCI chỉ tham gia thôi nhưng tôi thấy nhiều quy định mập mờ như phải có trang thiết bị phù hợp, phương án kinh doanh khả thi… đã được cắt bỏ. Tuy nhiên, sau đó các quy định như vậy lại tái xuất.

Còn thời điểm này, điểm mới chính là sự vào cuộc và chỉ đạo trực tiếp của cấp cao nhất. Tổ giúp việc do Bộ Tư pháp làm đầu mối và những người thực thi đang ấp ủ tinh thần cải cách nhận được sự ủng hộ mạnh từ lãnh đạo cấp cao mà tự tin hơn, sẵn sàng đưa ra những kiến nghị mà trước đây khi để các bộ tự rà soát thì họ sẽ ngại nói ra.

Các thông điệp của Tổng Bí thư Tô Lâm trong một năm qua, từ tầm nhìn kỷ nguyên mới, từ các phát biểu chính sách ở Quốc hội, các bài viết được công bố tạo ra hy vọng cho chính đội ngũ đang làm công tác rà soát, tháo gỡ điểm nghẽn thể chế về khả năng cải cách thực sự để mà dấn thân.

. Điểm đặc biệt của rà soát, xử lý vướng mắc pháp luật lần này là Quốc hội ban hành nghị quyết cho phép áp dụng quy trình, thủ tục, thẩm quyền đặc biệt để tháo gỡ nhanh các điểm nghẽn thể chế bắt nguồn từ quy định pháp luật. Ông thấy thế nào?

+ Chúng tôi cũng đã tập hợp kiến nghị, phản ánh từ các thành viên và đã hai lần gửi kết quả tổng hợp hơn 50 nội dung cần rà soát, xử lý. Chúng tôi kỳ vọng là sẽ sửa nhanh các quy định bất cập.

Dù vậy, theo đánh giá của khá nhiều DN, có một lo ngại là quy trình rút gọn như vậy thì cũng đồng thời cắt ngắn thời gian tham vấn, DN sẽ giảm cơ hội phản biện, góp ý chính sách.

Ngoài ra, yêu cầu về tốc độ sửa đổi rất nhanh như vậy thì DN có biết cũng không kịp nghiên cứu để góp ý. Còn các bộ, ngành dù tiếp nhận được các góp ý, phản biện thì cũng không đủ thời gian để nghiên cứu thấu đáo, xử lý một cách hợp lý vào các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật.

Nhà đầu tư rất ủng hộ việc sửa đổi, bổ sung hàng loạt luật, nghị định nhằm cụ thể hóa các chỉ đạo chính trị về cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh.

Thể chế không chỉ là pháp luật thành văn

. Về đổi mới trong tổ chức thi hành pháp luật, cũng là một yêu cầu của Nghị quyết 66, từ thực tiễn hoạt động của cộng đồng DN Mỹ, ông có góp ý gì?

+ Ban Chỉ đạo mà Tổng Bí thư Tô Lâm làm trưởng ban có cái tên rất hay là “hoàn thiện thể chế, pháp luật”. Như vậy, ở cấp cao nhất đã có nhận thức rất toàn diện rằng quy định pháp luật chỉ là một phần của thể chế. Thể chế còn các thành phần khác như quy trình ban hành, sửa đổi pháp luật. Thậm chí, niềm tin của người dân, cộng đồng DN và xã hội tới khả năng vận hành đúng đắn, tính nhất quán của bộ máy nhà nước cũng là một phần của thể chế.

Phản ứng chính sách nhanh là rất tốt nhưng sửa luật nhanh như thế này thì có khi DN sẽ rất ngần ngại trong xúc tiến dự án đầu tư mới. Bởi một dự án đầu tư chịu sự điều chỉnh không chỉ của pháp luật tại thời điểm nó khởi động, mà còn cả những thay đổi về mặt chính sách, pháp luật trong cả đời dự án hàng chục năm sau đó.

Tôi cho rằng cùng với tinh thần quyết liệt, khẩn trương để tháo gỡ những gì tắc nghẽn nhất thì cần xác định xây dựng, hoàn thiện thể chế là công việc liên tục, lâu dài. Bên cạnh rà soát, sửa đổi, bổ sung hệ thống pháp luật thành văn thì cần chú ý tới nguồn pháp luật có tính bổ trợ, chẳng hạn nhận thức nhất quán của các cơ quan hành chính trong áp dụng pháp luật được thể hiện trong các văn bản hành chính.

Với DN, luật, nghị định hay thông tư rất quan trọng nhưng những văn bản của các cơ quan quản lý có tính chất hướng dẫn việc áp dụng pháp luật trên thực tế còn quan trọng hơn. Chẳng hạn, cũng địa phương ấy, cũng quy định pháp luật ấy của Trung ương, đã diễn giải, áp dụng như vậy với một DN, dự án cụ thể thì cũng phải áp dụng tương tự với DN, dự án khác cùng loại.

. Trên thực tế, việc này đang diễn ra thế nào?

+ Đang có hiện tượng cùng một quy định, trong cùng một địa phương nhưng đang được áp dụng khác nhau. Giữa các địa phương thì còn khác nhau nhiều hơn.

Và lo ngại hơn, có những trường hợp một quy định đang được các địa phương diễn giải, áp dụng khá thống nhất nhưng khi cơ quan điều tra, kiểm tra vào lại có quan điểm, đánh giá khác. Chính cơ quan quản lý nhà nước đang rất lúng túng trước những việc như vậy và cán bộ liên quan trở nên co cụm, không giải quyết các yêu cầu của DN như cách mà họ trước đây tin rằng là đúng nữa.

Theo tôi, phải phát huy vai trò của tòa án trong hướng dẫn pháp luật, phân xử các tranh chấp liên quan đến áp dụng pháp luật. Cần nâng cao vai trò, vị thế của tòa án, nhất là tòa hành chính trong mảnh ghép này của thể chế. Tòa án với tố tụng công khai, minh bạch nên thực hiện chức năng hướng dẫn áp dụng pháp luật, chứ không phải là cơ quan điều tra, kiểm tra.

Làm được như vậy mới thực sự là đột phá về thể chế.

. Xin cảm ơn ông.

Còn thiếu những quy định mang tính chuyển tiếp

Công tác cải cách thể chế, giải quyết các điểm nghẽn bên cạnh những tích cực, lợi ích có thể thấy ngay thì cũng có những việc phải cần thêm thời gian mới cảm nhận được. Trong khi đó, ngay lúc này DN đã thấy những tốn kém chi phí do quá trình thay đổi.

Chẳng hạn, thay đổi đơn vị hành chính thì tất cả bao bì, nhãn mác sản phẩm phải thay đổi theo. Chính phủ đã không có quy định cho phép DN được dùng nốt số bao bì đã in và vì vậy để an toàn, DN phải bỏ để in lại bao bì mới, gây lãng phí. Đơn giản là để tránh khả năng bị xử phạt về lỗi chỉ dẫn địa lý.

Những chuyển động về chuyển đổi số gắn với dịch vụ công trực tuyến nhìn dài hạn là tích cực. Dù vậy, quá trình triển khai vẫn còn nhiều lúng túng, chẳng hạn không kịp cấp VNeID cho người nước ngoài đứng đầu DN, do đó việc vận hành tài khoản trên lĩnh vực, thuế, hải quan, đăng ký kinh doanh có thể bị ảnh hưởng. Có thể cải cách đang diễn ra quá nhanh dẫn tới chỗ này chỗ khác chưa theo kịp, có sai sót.

Những biến động về tổ chức bộ máy cũng ít nhiều chi phối tới tinh thần làm việc của cán bộ các cấp. Vẫn là người ấy, trước rất tích cực hỗ trợ, giúp đỡ DN nhưng nay bị sao nhãng bởi những gì ảnh hưởng thiết thân như vị trí công tác mới, rồi đại hội tới đây đi đâu về đâu…

Ông NGUYỄN MINH ĐỨC, chuyên gia phân tích chính sách công tại Hội đồng Kinh doanh Mỹ - ASEAN

*****

5 giải pháp hỗ trợ khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo

Việc Bộ Chính trị ban hành bốn nghị quyết chiến lược là nền tảng chính trị – pháp lý vững chắc, mở đường cho các lĩnh vực bứt phá. Trong đó, khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo được xác định là một trong những động lực quan trọng hàng đầu cho sự phát triển. Tuy nhiên, khởi nghiệp ở Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều rào cản như hạn chế về vốn, công nghệ, nhân lực chất lượng cao và một môi trường pháp lý, thể chế chưa thật sự đồng bộ…

Để hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam đạt hiệu quả theo tinh thần Nghị quyết 66, tôi cho rằng có năm giải pháp.

Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, toàn diện. Điều này đòi hỏi phải rà soát, sửa đổi các văn bản liên quan đến các lĩnh vực then chốt như bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, đầu tư mạo hiểm, chuyển giao công nghệ... Một khung pháp lý minh bạch, rõ ràng và đồng bộ không chỉ giúp doanh nghiệp dễ áp dụng mà còn góp phần tạo dựng niềm tin cho các nhà đầu tư.

Thứ hai, đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và chuyển đổi số. Hiện, các thủ tục về đăng ký kinh doanh, tiếp cận ưu đãi thuế, bảo hộ sở hữu trí tuệ… còn phức tạp, mất nhiều thời gian. Do vậy, cần đơn giản hóa quy trình, số hóa hồ sơ, xây dựng nền tảng dịch vụ công trực tuyến tích hợp, liên thông để giảm thiểu thời gian và chi phí hành chính.

Thứ ba, nâng cao năng lực nhận thức và tiếp cận pháp luật cho các doanh nghiệp khởi nghiệp, đặc biệt là các start-up và doanh nghiệp nhỏ, mới thành lập. Đây là nhóm doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn trong hiểu và vận dụng pháp luật. Do đó, Nhà nước cần phối hợp với các tổ chức có các chương trình đào tạo, tập huấn về pháp luật doanh nghiệp…

Thứ tư, tăng cường nguồn lực tài chính và xây dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp đồng bộ, bền vững. Nguồn lực hiện vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu của các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Vì vậy, cần có cơ chế thu hút, khuyến khích đầu tư từ cả khu vực công và tư; xây dựng các chương trình kết nối giữa doanh nghiệp khởi nghiệp với nhà đầu tư, cố vấn, chuyên gia và các trung tâm ươm tạo.

Cuối cùng là xây dựng hệ thống giám sát, đánh giá liên tục và toàn diện về hiệu quả của các chính sách pháp luật hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Việc này giúp kịp thời phát hiện các tồn tại, hạn chế và điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn.

Việc triển khai đồng bộ các giải pháp trên được kỳ vọng sẽ tạo một môi trường pháp lý minh bạch, thuận lợi, nâng cao năng lực và sức cạnh tranh cho doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam.

Thạc sĩ NGUYỄN ĐỨC TÍNH, Viện Đào tạo và Nâng cao TPHCM

NGHĨA NHÂN thực hiện

Nguồn PLO : https://plo.vn/video/than-toc-trien-khai-bo-tu-tru-cot-bai-3-no-luc-thao-go-diem-nghen-the-che-tao-suc-bat-moi-cho-dat-nuoc-post869676.html