Thao thức một tiếng khèn

9 giờ trướcBài gốc

Tiết mục múa khèn thường được biểu diễn tại các lễ hội đầu xuân.

Bản sắc khèn Mông

Tại khu vực phía Bắc của tỉnh có khoảng 25 nghìn đồng bào dân tộc Mông sinh sống, tập trung tại các xã Cao Minh, Nghiên Loan, Bằng Thành, Ba Bể, Chợ Mới, Nà Phặc, Văn Lang…

Từ nhiều đời nay, khèn vẫn được sử dụng trong nhiều dịp lễ hội, như: Lễ hội Lồng Tồng đầu xuân, lễ cúng bản, lễ cầu mùa đầu năm, liên hoan văn hóa các dân tộc... Tiếng khèn vang lên ở nương rẫy, nơi trung tâm bản làng, vang giữa núi non, hứa hẹn cuộc sống ấm no; tình cảm đoàn kết, gắn kết yêu thương như hướng tới một tương lai tươi sáng luôn chờ đón ở phía trước.

Nghệ nhân Hoàng Minh Tân, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Khèn Mông xã Cao Minh chia sẻ: Điệu khèn của người Mông khi biểu diễn tại các lễ hội đều có thông điệp rõ ràng, cổ vũ các hoạt động lao động, sản xuất và sinh hoạt hằng ngày... Không chỉ âm nhạc, cách trình diễn khèn của mỗi bài khi thổi, luyến láy, giữ hơi, ngân cũng làm nên nét riêng, thể hiện tinh thần sáng tạo của các nghệ nhân.

Mỗi khi khèn cất lên, người Mông từ già, trẻ, trai, gái đều hòa cùng bản nhạc, điệu múa, thân tình kể chuyện cuộc đời, tâm tình đất núi. Khèn kích thích không gian cộng đồng, xóa bỏ khoảng cách tuổi tác, địa vị, tạo nên sự liên kết chặt chẽ.

Từ những giá nghệ thuật của khèn Mông, năm 2015, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận "Nghệ thuật múa khèn của dân tộc Mông tỉnh Bắc Kạn" là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Điều đó góp phần bảo tồn và truyền dạy nghệ thuật múa khèn Mông; giữ gìn phương thức chế tác khèn bằng các vật liệu từ cây trúc, tre, nứa, cách chọn ống, điệu thổi, sự đồng đều âm sắc… gắn liền với kỹ năng truyền đẫn, truyền hơi từ thế hệ này qua thế hệ khác.

Cũng theo nghệ nhân Hoàng Minh Tân, mặc dù có giá trị to lớn về văn hóa, tính đoàn kết, lan tỏa nét đẹp trong cộng đồng, nhưng khèn Mông đang đối diện nhiều nguy cơ bị mai một do nhiều nguyên nhân khác nhau. Đặc biệt, với sự phát triển kinh tế, hội nhập, nhiều người trẻ rời thôn bản, theo học các nghề độc lập để kiếm tiền, ít có thời gian tham gia học khèn. Những người thổi khèn, chế tác khèn giỏi ngày càng già đi, mà người muốn học không nhiều. Ước tính trên địa bàn hiện chỉ còn vài chục người đủ khả năng chế tác khèn và có khả năng trình diễn...

Hiện tiếng khèn chủ yếu tồn tại trong phạm vi hẹp, ở thôn bản, lễ hội... thiếu nơi tập luyện. Việc sân khấu hóa, tổ chức liên hoan, hội diễn khá ít. Mặc dù đã có sự quan tâm của các cấp, ngành, địa phương nhưng thực tế khèn Mông vẫn chưa gắn kết được việc biểu diễn và lan tỏa gắn với du lịch – văn hóa. Chưa có chương trình tour du lịch chuyên đề “Khèn Mông”, chưa có lễ hội khèn quy mô đủ lớn để quảng bá, chưa khai thác sản phẩm du lịch như học thổi khèn, xem biểu diễn, mua khèn lưu niệm, trải nghiệm chế tác khèn…

Khát vọng bảo tồn, phát huy văn hóa khèn Mông

Ông Lý Hồng Quân cùng học trò biểu diễn múa khèn.

Thực tế, một số địa phương như Cao Minh, Nghiên Loan đã tổ chức dạy múa khèn, kết hợp hướng dẫn các nội dung xây dựng mô hình “Câu lạc bộ khèn” cho thiếu nhi, học sinh dân tộc thiểu số ở địa phương. Việc tổ chức truyền dạy thực hiện ngoài giờ học trên lớp, hoặc vào mỗi tối thứ 7 hằng tuần… Nghệ nhân trong các câu lạc bộ thay phiên truyền dạy miễn phí, tuy nhiên số lượng vẫn còn khiêm tốn so với mong muốn của các nghệ nhân.

Ông Lý Hồng Quân (xã Nghiên Loan) là một trong những nghệ nhân nhiều năm nay tổ chức truyền dạy cho các bạn trẻ có cùng đam mê khèn Mông ở địa phương, mong muốn: Các cấp có thẩm quyền của tỉnh và địa phương nên xem xét bố trí nguồn kinh phí phù hợp, có cơ chế để địa phương có điều kiện tổ chức các lớp học, truyền dạy bộ môn nghệ thuật này. Đồng thời, xây dựng kế hoạch liên hoan khèn Mông cùng bộ môn nghệ thuật của các dân tộc khác với quy mô cấp tỉnh để giao lưu vùng miền…; tăng cường truyền thông để du khách biết, thưởng thức, trải nghiệm và lan tỏa văn hóa khèn Mông.

Khèn Mông trên địa bàn tỉnh không chỉ là một nhạc cụ, mà còn là biểu tượng bản sắc và khát vọng vươn lên của người Mông. Việc bảo tồn và phát huy văn hóa khèn Mông chính là gìn giữ, ngân vang tiếng khèn và lan tỏa các giá trị truyền thống, gắn với đầu tư phát triển du lịch văn hóa, xây dựng đời sống tinh thần phong phú cho nhân dân.

Văn Lạ

Nguồn Thái Nguyên : https://baothainguyen.vn/tieu-diem/202508/thao-thuc-mot-tieng-khen-35f0acb/