'Thập kỷ mất kiểm soát' và cuộc đua ngược thời gian

9 giờ trướcBài gốc

Một thập kỷ tăng nhiệt chưa từng có – Trái Đất đang bốc cháy

Trong lịch sử hiện đại, chưa từng có một giai đoạn nào mà nhiệt độ Trái Đất lại tăng nhanh và đồng loạt như trong thập kỷ vừa qua. Từ năm 2014 đến 2023, theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) và NASA, Trái Đất đã ghi nhận mức nhiệt trung bình cao nhất từng được thống kê. Năm 2023 trở thành năm nóng nhất trong lịch sử nhân loại với nhiều tháng liên tục, nhiệt độ toàn cầu vượt ngưỡng 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp – một ngưỡng giới hạn được cộng đồng quốc tế coi là “vạch đỏ sống còn” để tránh thảm họa khí hậu.

Ảnh minh họa.

Hiện tượng nắng nóng kỷ lục đã xuất hiện dày đặc trên khắp các châu lục. Nhiệt độ ở châu Âu vượt quá 45°C trong nhiều đợt sóng nhiệt liên tiếp, gây thiệt hại nghiêm trọng về y tế và nông nghiệp. Tại Canada, cháy rừng quy mô lớn nhất trong lịch sử đã thiêu rụi hơn 17 triệu hecta rừng, thải ra hàng trăm triệu tấn CO₂ vào khí quyển. Ở Nam Cực, băng biển suy giảm chưa từng thấy – có tháng ghi nhận diện tích thấp hơn trung bình đến 1,5 triệu km², mở rộng diện tích hấp thụ nhiệt thay vì phản xạ.

Nguyên nhân cốt lõi của kỷ nguyên tăng nhiệt này đến từ việc con người tiếp tục đốt than đá, dầu mỏ, khí đốt với quy mô chưa từng có. Theo thống kê của Global Carbon Project, năm 2023 lượng CO₂ phát thải từ nhiên liệu hóa thạch đã vượt mốc 36,8 tỷ tấn – mức cao nhất trong lịch sử. Mặc dù thế giới đã chứng kiến sự tăng trưởng của năng lượng tái tạo, nhu cầu năng lượng toàn cầu vẫn khiến lượng phát thải ròng tiếp tục đi lên.

Đáng chú ý, hiện tượng El Ninõ quay trở lại vào nửa cuối năm 2023 đã khuếch đại tác động nóng lên toàn cầu, tạo ra “cú đẩy kép” cùng khí nhà kính, khiến bề mặt đại dương và khí quyển hấp thụ nhiệt nhiều hơn. Sự kết hợp giữa nhân tạo và tự nhiên này đã đưa hệ thống khí hậu vượt khỏi trạng thái ổn định vốn có.

Hậu quả của một Trái Đất nóng lên không chỉ giới hạn ở vài độ C. Dòng hải lưu có xu hướng rối loạn – đặc biệt là Hệ thống luân chuyển nhiệt muối Đại Tây Dương (AMOC) đang yếu đi rõ rệt, ảnh hưởng đến thời tiết ở cả Bắc Mỹ và Tây Phi. Mực nước biển tăng nhanh hơn dự báo, xâm nhập mặn đã tấn công vùng Đồng bằng sông Cửu Long sớm hơn mọi năm, đe dọa an ninh lương thực và sinh kế của hàng triệu nông dân.

Tại quy mô toàn cầu, các chuyên gia môi trường cảnh báo sự gia tăng của “người di cư khí hậu” – những cộng đồng phải rời bỏ quê hương vì nắng hạn, ngập mặn và suy thoái đất – sẽ tăng vọt nếu nhiệt độ tiếp tục leo thang. Trái Đất không còn là một nơi an toàn nếu xu hướng hiện tại không được chặn đứng.

Cuộc đua ngược thời gian – Cửa sổ hành động đang khép lại

Các nhà khoa học thuộc Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi khí hậu (IPCC) đồng thuận rằng, để giữ Trái Đất dưới ngưỡng 1,5°C – giới hạn được đặt ra trong Thỏa thuận Paris 2015 – nhân loại chỉ còn khoảng 5 năm để giảm phát thải một cách quyết liệt. Sau thời gian này, nếu phát thải vẫn ở mức cao, hành tinh sẽ bị “khóa” vào quỹ đạo tăng nhiệt không thể đảo ngược.

Báo cáo IPCC công bố cuối năm 2023 nhấn mạnh: “Nếu các quốc gia không cắt giảm ít nhất 43% lượng phát thải vào năm 2030 so với mức năm 2019, chúng ta sẽ mất quyền kiểm soát tương lai khí hậu”. Lượng CO₂ mà nhân loại có thể phát thải còn lại – gọi là “ngân sách carbon” – chỉ tương đương với 6–7 năm phát thải hiện tại.

Tuy nhiên, vẫn còn hy vọng. Cuộc chạy đua vì một hành tinh an toàn đang chứng kiến nhiều tín hiệu tích cực: sản lượng điện gió và mặt trời toàn cầu trong năm 2024 tăng gần 50%, riêng điện mặt trời đã vượt mốc 400 GW lắp đặt mới – một con số chưa từng có. Các khoản đầu tư vào năng lượng tái tạo vượt mức 1.700 tỷ USD, trong đó đáng chú ý là nỗ lực của Trung Quốc, Mỹ và Liên minh châu Âu trong việc phát triển chuỗi cung ứng pin, lưới điện thông minh và công nghệ lưu trữ năng lượng.

Chính sách xanh cũng đang lan rộng: Mỹ đã thông qua Đạo luật Giảm lạm phát với gói chi tiêu hơn 369 tỷ USD cho năng lượng sạch. Liên minh châu Âu đặt mục tiêu cấm xe chạy xăng, dầu từ 2035. Hàng trăm thành phố trên thế giới cam kết trung hòa carbon vào giữa thế kỷ. Phong trào vì khí hậu ngày càng được thúc đẩy mạnh mẽ bởi giới trẻ – những người sẽ gánh chịu phần lớn hậu quả nếu thế giới thất bại.

Tuy nhiên, những tiến bộ này vẫn bị “chạy vượt” bởi quy mô phát thải hiện tại. Trong khi công nghệ sẵn sàng, thì chính trị, tài chính và lợi ích cục bộ lại là rào cản. Báo cáo của IMF năm 2024 chỉ ra rằng các chính phủ trên thế giới vẫn chi hơn 7.000 tỷ USD mỗi năm để trợ giá cho nhiên liệu hóa thạch – nghĩa là thế giới đang vừa chữa cháy, vừa đổ thêm xăng.

Các nước đang phát triển – nơi chịu tác động nặng nề nhất từ biến đổi khí hậu – lại là nơi thiếu tài chính, công nghệ và hạ tầng để chuyển đổi xanh. Câu hỏi đặt ra không còn là “chúng ta có thể giảm phát thải hay không”, mà là “chúng ta có thể làm đủ nhanh, đủ công bằng và đủ quyết liệt hay không”.

Nóng lên toàn cầu không còn là một viễn cảnh xa vời mà đã hiện diện trong từng mùa hè rực lửa, từng mùa đông thất thường và trong cả những vùng đất đang chìm dần dưới nước biển. Nhân loại đang đứng trước một thập kỷ bản lề – nơi mỗi năm đều quyết định đến phần còn lại của thế kỷ. Cửa sổ hành động đang dần khép lại, nhưng chưa hoàn toàn đóng sập. Điều cần nhất lúc này không phải là công nghệ – mà là ý chí, sự phối hợp toàn cầu và một tinh thần trách nhiệm liên thế hệ. Nếu hành động bắt đầu từ hôm nay, chúng ta vẫn còn cơ hội viết lại kịch bản khí hậu của hành tinh này.

Bích Ngọc

Nguồn Kinh tế Môi trường : https://kinhtemoitruong.vn/thap-ky-mat-kiem-soat-va-cuoc-dua-nguoc-thoi-gian-98731.html