Thế giới 2025 - Cơ hội giữa bão giông

8 giờ trướcBài gốc

Thế giới năm 2025 vẫn ngổn ngang những mối lo âu xen lẫn hy vọng. (Nguồn: Getty Images)

Những lực kéo - đẩy ấy vừa định hình nhịp vận hành của kinh tế toàn cầu, vừa thúc đẩy trật tự quốc tế dịch chuyển nhanh sang cấu trúc đa cực, đa trung tâm với mức độ bất định cao, buộc các quốc gia phải liên tục điều chỉnh để thích ứng và tự bảo vệ mình.

Những đột phá khoa học - công nghệ

Năm 2025 đánh dấu bước nhảy vọt của AI tạo sinh (Generative AI), khi các Mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) vốn chủ yếu xử lý văn bản dần tiến hóa thành Mô hình hành động lớn (LAM) có thể trực tiếp tương tác với giao diện phần mềm để thực hiện chuỗi nhiệm vụ phức tạp. Cùng lúc, tác nhân AI (Agentic AI) nổi lên với khả năng hiểu ngữ cảnh, tự đặt mục tiêu và xây dựng chiến lược thực thi, mở ra kỷ nguyên mà máy móc có thể tự quản lý quy trình từ A đến Z, không chỉ hỗ trợ mà còn chủ động “tổ chức lại” nhiều mắt xích của nền kinh tế số.

AI đồng thời hội tụ với các hệ thống cảm biến và hạ tầng kết nối tiên tiến, tạo nên thế hệ robot thông minh có thể thích ứng theo thời gian thực trong sản xuất công nghiệp, logistics, chăm sóc sức khỏe hay xây dựng, từ đó làm mờ dần ranh giới giữa thế giới vật lý và thế giới số. Bên cạnh đó, điện toán lượng tử bắt đầu chuyển từ giai đoạn thử nghiệm sang các ứng dụng cụ thể, cho phép giải những bài toán trong vài phút mà siêu máy tính cổ điển phải mất hàng tỷ năm, tạo nền tảng cho bước nhảy vọt trong mã hóa, tối ưu chuỗi cung ứng, mô phỏng tài chính và nghiên cứu vật liệu mới.

Sự bùng nổ của AI vì thế không chỉ dừng lại ở việc giúp giảm chi phí, nâng cao năng suất trong các quy trình sản xuất, quản lý và dịch vụ, mà còn tạo ra nhiều sản phẩm và mô hình kinh doanh hoàn toàn mới, mở rộng không gian nhu cầu của nền kinh tế. Trong nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, AI rút ngắn đáng kể chu kỳ phát triển công nghệ, cho phép các doanh nghiệp và viện nghiên cứu thử nghiệm, mô phỏng và thương mại hóa sản phẩm nhanh hơn. Xét trên bình diện rộng, AI dần trở thành một trong những động lực tăng trưởng thực chất của kinh tế thế giới, đồng thời tái định hình phương thức vận hành của xã hội, doanh nghiệp lẫn đời sống con người - từ cách học, cách làm việc đến cách quản trị nhà nước.

Loạt đòn thuế quan ở mức cao chưa từng có do Tổng thống Mỹ Donald Trump triển khai ngay từ đầu nhiệm kỳ thứ hai áp lên hơn 90 quốc gia. Ảnh minh họa. (Nguồn: Getty Images)

Kinh tế tăng trưởng thấp, rủi ro cao

Theo các dự báo mới nhất của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), tăng trưởng GDP toàn cầu năm 2025 chỉ quanh mức 3,0-3,1%, nhỉnh hơn chút so với dự báo giữa năm nhưng vẫn thấp hơn rõ rệt so với giai đoạn trước đại dịch. Đà tăng trưởng “vừa đủ không rơi vào suy thoái” này có được nhờ một số lực đỡ quan trọng: Làn sóng đầu tư và ứng dụng AI giúp cải thiện năng suất lao động và tâm lý thị trường; một số nền kinh tế lớn bắt đầu nới lỏng chính sách tiền tệ sau giai đoạn thắt chặt kéo dài; nhiều chính phủ triển khai các gói kích thích tài khóa có chọn lọc để hỗ trợ đầu tư công và tiêu dùng. Tuy vậy, các yếu tố thuận lợi đó vẫn chưa đủ mạnh để bù đắp các rủi ro tích tụ từ nợ công cao, lạm phát lõi dai dẳng, chi phí tín dụng và lãi suất thực vẫn ở mức cao, cùng với bất ổn địa chính trị gia tăng.

Tập hợp các cú sốc này làm thị trường lao động tại nhiều nơi rơi vào trạng thái “thừa việc, thiếu kỹ năng”. Xu hướng phân mảnh kinh tế trở nên rõ nét hơn, với các chính sách reshoring, nearshoring, friendshoring nhằm đưa một phần chuỗi cung ứng về gần thị trường nội địa hoặc sang các nước “thân thiện”, làm giảm hiệu quả của toàn hệ thống thương mại toàn cầu. Hệ quả là mức độ bất định cao hơn, các dự án đầu tư dài hạn bị trì hoãn, dòng vốn FDI lẫn thương mại quốc tế tăng chậm hoặc suy giảm ở nhiều khu vực.

Một trong những nguyên nhân quan trọng là loạt đòn thuế quan ở mức cao chưa từng có do Tổng thống Mỹ Donald Trump triển khai ngay từ đầu nhiệm kỳ thứ hai, với thuế phổ thông cơ bản 10% đối với hầu hết hàng nhập khẩu và các mức thuế đối ứng rất cao áp lên hơn 90 quốc gia. Dù vậy, các mục tiêu cốt lõi của chiến lược thuế quan này - đưa chuỗi cung ứng quay về Mỹ, thu hẹp thâm hụt thương mại, phục hồi năng lực sản xuất trong nước - vẫn chưa như kỳ vọng, bởi chi phí sản xuất nội địa cao, khó cạnh tranh với mô hình sản xuất quy mô lớn, chi phí thấp của Trung Quốc. Các đòn trả đũa của Bắc Kinh khiến nhiều ngành xuất khẩu chủ lực của Mỹ, đặc biệt là nông nghiệp, gặp khó khăn trong việc tìm thị trường thay thế. Ở chiều ngược lại, châu Âu - vốn đã chịu tác động nặng nề từ xung đột Ukraine kéo dài, giá năng lượng cao và cạnh tranh gay gắt với hàng hóa Trung Quốc - càng bị tổn thương bởi các hàng rào thương mại mới, kéo tăng trưởng của Đức, Pháp, Anh xuống mức rất thấp và đặt một số nền kinh tế Bắc Âu trước nguy cơ giảm phát.

Nghiêm trọng hơn, cuộc chiến thuế quan đã làm xói mòn niềm tin vào hệ thống thương mại đa phương của WTO. Trong bối cảnh chưa có một cơ chế quản trị toàn cầu mới đủ sức điều tiết xung đột giữa các cường quốc kinh tế, trật tự thương mại thế giới đứng trước nguy cơ bị “xé nhỏ” thành nhiều khối và hiệp định chồng chéo, làm suy giảm vai trò của các thể chế đa phương truyền thống.

Hội nghị thượng đỉnh BRICS ở Rio de Janeiro, Brazil ngày 6/7. (Nguồn: TTXVN)

Cấu trúc quyền lực thay đổi

Năm 2025 đánh dấu sự điều chỉnh mạnh mẽ trong chiến lược của Mỹ. Chiến lược An ninh quốc gia (NSS) 2025 chủ trương đặt lợi ích nước Mỹ lên trên cam kết hệ giá trị phổ quát, từ bỏ vai trò “cảnh sát quốc tế” và tập trung duy trì cán cân quyền lực ở các khu vực trọng yếu như Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, Trung Đông. Nga không còn bị coi là mối đe dọa hàng đầu như giai đoạn trước, trong khi Trung Quốc được xác định là “đối thủ cạnh tranh trọng yếu” nhưng cũng là đối tác kinh tế tiềm năng - cho phép Mỹ linh hoạt giữa răn đe, kiềm chế và thỏa hiệp có điều kiện. Cách tiếp cận mang nặng tính giao dịch này khiến Mỹ giảm cam kết với các cơ chế đa phương, ưu tiên các thỏa thuận song phương, đòi hỏi đồng minh chia sẻ nhiều hơn gánh nặng quốc phòng, từ việc thúc ép NATO nâng chi tiêu quốc phòng lên mức cao hơn so với mục tiêu 2% GDP, đến yêu cầu Nhật Bản, Hàn Quốc, các đồng minh châu Á tăng đóng góp cho sự hiện diện quân sự của Mỹ.

Trong bối cảnh Mỹ thu hẹp vai trò “người bảo trợ”, khoảng trống quyền lực xuất hiện ở nhiều khu vực tạo cơ hội cho các cực mới vươn lên. Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil cùng một số cường quốc khu vực khác tranh thủ gia tăng ảnh hưởng thông qua đầu tư hạ tầng, hợp tác năng lượng, chuyển giao công nghệ, "phi đô la hóa" và ngoại giao an ninh... Hội nghị thượng đỉnh BRICS lần thứ 17 tại Brazil, với việc kết nạp thêm Indonesia, Ai Cập, Ethiopia, Iran, UAE, Saudi Arabia, đã đưa BRICS mở rộng trở thành nhóm đại diện khoảng 45% dân số thế giới và chừng 35% GDP toàn cầu, khẳng định vai trò như “diễn đàn của Phương Nam toàn cầu”.

Các điểm nóng tại Trung Đông tuy có dấu hiệu hạ nhiệt nhưng vẫn mong manh. Ảnh minh họa. (Nguồn: Anadolu)

Cạnh tranh nước lớn và điểm nóng xung đột

Trong bức tranh ấy, cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc trở thành trục chính của cục diện an ninh. Từ chiến tranh thương mại, kiểm soát công nghệ, kiểm soát khoáng sản chiến lược, cho đến các cuộc tập trận răn đe và tranh chấp trên biển, hai bên đều sử dụng kết hợp “quyền lực cứng” và “quyền lực mềm” để định hình luật chơi có lợi cho mình. Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương nổi lên như mặt trận trung tâm: Trung Quốc mở rộng hoạt động quân sự và diễn tập hải quân quy mô lớn quanh eo biển Đài Loan; Mỹ tăng hiện diện, củng cố các cơ chế như Bộ tứ (Quad), nâng vai trò Ấn Độ thành đối tác then chốt và đẩy mạnh tuần tra tự do hàng hải ở Biển Đông - tuyến giao thương huyết mạch của kinh tế toàn cầu.

Cùng lúc, thế giới chứng kiến nhiều điểm nóng xung đột. Xung đột Nga - Ukraine bước sang năm thứ tư với thế giằng co kéo dài; các điểm nóng tại Trung Đông tuy có dấu hiệu hạ nhiệt nhưng vẫn mong manh; căng thẳng tại châu Phi, Nam Á, Nam Mỹ, Đông Bắc Á, Đông Nam Á đều tiềm ẩn nguy cơ bùng phát. Những xung đột này không chỉ gây tổn thất nhân đạo mà còn góp phần làm đứt gãy chuỗi cung ứng, gia tăng chi phí vận tải, bảo hiểm, năng lượng, từ đó phản hồi ngược trở lại nền kinh tế toàn cầu vốn đã mong manh.

Nhìn tổng thể, thế giới năm 2025 không còn là bức tranh “hòa bình và toàn cầu hóa” tương đối ổn định như giai đoạn sau Chiến tranh Lạnh, mà giống một bản đồ đang bị chia cắt bởi những đường rạn nứt địa chính trị, cạnh tranh nước lớn và các cú sốc công nghệ - kinh tế đan xen. Tuy nhiên, chính trong cơn bão giông ấy, những đột phá về AI, điện toán lượng tử và robot thông minh lại mở ra cơ hội tái cấu trúc mô hình tăng trưởng, nâng tầm năng lực cạnh tranh và xây dựng các chuỗi giá trị mới cho những quốc gia biết chủ động nắm bắt. BRICS mở rộng, các liên minh “phi phương Tây” và các khối hợp tác linh hoạt cho thấy thế giới không chỉ thuần túy đi vào xung đột, mà còn đang tìm kiếm những cách thức tổ chức lại trật tự phù hợp hơn với tương quan sức mạnh mới. Đối với mỗi quốc gia, thách thức lớn nhất trong bức tranh 2025 không chỉ là vượt qua bất ổn, mà còn là tìm được vị trí vững chãi cho mình trong ma trận lợi ích chồng lấn, nơi cơ hội và rủi ro luôn song hành.

TS. Tôn Sinh Thành

Nguồn TG&VN : https://baoquocte.vn/the-gioi-2025-co-hoi-giua-bao-giong-339081.html