Thế hệ Z và lựa chọn gia đình DINKs: Làn sóng ngược dòng giữa bài toán dân số Việt Nam

11 giờ trướcBài gốc

Tỷ lệ sinh thấp kỷ lục tại các đô thị lớn đang đặt ra nhiều thách thức cho dân số Việt Nam. Trong bối cảnh ấy, quan điểm cởi mở của thế hệ Z về mô hình gia đình DINKs (Double Income, No Kids - hai nguồn thu nhập, không sinh con) hé lộ những chuyển động mới của xã hội, gợi mở nhiều câu hỏi về tương lai cấu trúc gia đình và chính sách dân số.

Khi gia đình truyền thống “gặp” làn sóng hiện đại

Trong nhiều thập kỷ, gia đình Việt Nam gắn liền với hình ảnh ngôi nhà nhiều thế hệ cùng chung sống, coi việc sinh con là bổn phận và là nền tảng của hạnh phúc. Nhưng những năm gần đây, đặc biệt là sau đại dịch COVID-19 thì mô hình gia đình DINKs đã trở thành một xu hướng lựa chọn mới khi các cặp đôi trẻ tuổi kết hôn.

DINKs vốn đã phổ biến ở nhiều nước phương Tây từ những năm 80 của thế kỷ trước, lan dần sang Ấn Độ, Trung Quốc,... và nay bắt đầu xuất hiện ở Việt Nam, chủ yếu là ở các đô thị lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh. Theo Tổng cục Dân số năm 2023, Thành phố Hồ Chí Minh ghi nhận mức sinh thấp kỷ lục chỉ 1,42 con/phụ nữ, thấp hơn nhiều so với mức thay thế dân số (2,1 con/phụ nữ). Sự chuyển dịch này không chỉ là câu chuyện về con số, mà còn phản ánh sự thay đổi sâu sắc trong tư duy của giới trẻ về hôn nhân, gia đình và trách nhiệm sinh con.

Tỉ suất sinh ở Việt Nam năm 2024

Thế hệ Z nghĩ gì về DINKs?

DINKs - mô hình gia đình hai người trưởng thành cùng đi làm, cùng xây dựng sự nghiệp nhưng không sinh con. Từ một lựa chọn mang tính cá biệt, DINKs dần trở thành một biểu tượng văn hóa gắn với hình ảnh của các cặp đôi thành thị, trung lưu, có học vấn cao, ưu tiên tự do cá nhân và sự nghiệp. Đối với thế hệ Z là những người sinh ra và lớn lên trong kỷ nguyên số, toàn cầu hóa mạnh mẽ, lối sống DINKs không còn là điều quá xa lạ.

Các bạn trẻ cho rằng, DINKs là lựa chọn của sự tự do và chủ động. Phan, nam sinh viên tại Hà Nội chia sẻ: “Mình hình dung cuộc sống sẽ thoải mái hơn, tự do hơn so với các gia đình khác, mình sẽ ưu tiên cho các hoạt động giải trí, du lịch nhiều hơn, đời sống tinh thần cũng sẽ vui vẻ hơn do không phải chịu nhiều áp lực về tài chính cho con cái.” Sự cởi mở này phản ánh một thế hệ trẻ sẵn sàng đặt câu hỏi về những khuôn mẫu truyền thống, biết cân nhắc để lựa chọn con đường riêng dù biết sẽ đối mặt với không ít áp lực từ gia đình và xã hội.

Người trẻ thế hệ Z ưu tiên lựa chọn trải nghiệm cuộc sống thay vì sinh con sớm

Tuy vậy, không phải ai cũng dễ dàng lựa chọn DINKs. Nhiều bạn trẻ vẫn giữ quan điểm trung lập cho rằng sinh con là trách nhiệm, là niềm vui và là sợi dây kết nối các thế hệ trong gia đình. Một số khác lại lo ngại về tuổi già không có con cái chăm sóc hoặc họ không muốn làm trái ý cha mẹ. Dù vậy, số lượng người trẻ sẵn sàng cân nhắc mô hình DINKs đang ngày một gia tăng khi áp lực kinh tế, chi phí nuôi dạy con cái và mong muốn phát triển bản thân của họ ngày càng mạnh.

Những yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn của người trẻ

Gia đình là yếu tố ảnh hưởng mạnh mẽ nhất đến quyết định của thế hệ Z về hôn nhân và sinh con. Đa số bạn trẻ cho rằng việc lựa chọn không sinh con sẽ gặp phải sự phản đối hoặc lo lắng từ cha mẹ, người thân. “Bố mẹ em luôn nói ‘không có con thì sau này ai chăm sóc, lo cho tuổi già’, nên dù em thích tự do, em vẫn thấy áp lực phải kết hôn sinh con” - Huy, một nam nhân viên văn phòng tâm sự.

Môi trường đại học là nơi tập trung nhiều tư tưởng cởi mở, góp phần tạo điều kiện để các bạn trẻ tiếp cận và thảo luận về mô hình gia đình mới. Nhiều người trẻ thừa nhận họ cảm thấy dễ chia sẻ, dễ đồng cảm hơn khi trò chuyện với bạn bè cùng thế hệ về chủ đề này. Nguyên, sinh viên nữ tại Hà Nội chia sẻ: “Mình xuất phát từ nơi văn hóa chậm, thấp hơn (vùng quê) thì nó thiếu tiếp cận khoa học kỹ thuật thì từ khi tiếp xúc mạng xã hội; học Đại học đã có những tư duy về tình yêu, hôn nhân đã thay đổi, không đơn thuần hôn nhân là tự do yêu đương, tự do tìm hiểu”. Mạng xã hội cũng đóng vai trò lớn trong việc lan tỏa các câu chuyện tích cực về DINKs, giúp thế hệ Z tiếp cận với nhiều góc nhìn đa chiều, từ đó hình thành quan điểm của bản thân về gia đình.

Trên thực tế, sự giằng co giữa giá trị truyền thống và hiện đại vẫn hiện hữu. Xã hội Việt Nam vốn coi sinh con là trách nhiệm, là “điều kiện đủ” của hạnh phúc gia đình. Trong khi đó, người trẻ thế hệ Z lại cho rằng xã hội cần cởi mở hơn, tôn trọng quyết định sinh con nên là một lựa tự chủ thay vì là trách nhiệm xã hội. Bởi vì chỉ khi sinh con là lựa chọn được cân nhắc kỹ càng thì việc nuôi dạy và chăm sóc đứa trẻ mới được chu toàn.

DINKs - Xu hướng mới hay chỉ là “làn gió lạ”?

So với các quốc gia phát triển, tỷ lệ những người lựa chọn DINKs tại Việt Nam chưa cao, nhưng sự quan tâm và chấp nhận mô hình này của thế hệ Z đang tăng lên, nhất là trong bối cảnh áp lực kinh tế, chi phí nuôi dạy con cái ngày càng lớn. Người trẻ cho rằng không sinh con giúp họ có điều kiện tập trung phát triển sự nghiệp, chăm sóc sức khỏe, tận hưởng cuộc sống và trải nghiệm cá nhân.

Cần đến 4,2 tỷ đồng để nuôi con đến tuổi trưởng thành

Ở Trung Quốc, tỷ lệ các cặp vợ chồng lựa chọn DINKs ở các thành phố lớn như Thượng Hải đã tăng lên đáng kể khi trong giai đoạn 1994 - 2002, từ 4% lên tới 12,4%, phần lớn lý do đều vì áp lực tiền bạc, thời gian để chăm sóc & nuôi dạy trẻ em. Tại Việt Nam, áp lực giá nhà ở, chi phí giáo dục và “cơn lốc” vật giá tăng cao cũng khiến nhiều bạn trẻ cân nhắc việc sinh con.

An bộc bạch: “Em muốn tập trung phát triển bản thân, đi du lịch, học thêm ngoại ngữ, nếu có con rồi thì mải chăm sóc con, sẽ khó làm được những điều đó.” Nhiều bạn trẻ khác cũng cho rằng việc không sinh con giúp họ có nhiều thời gian hơn cho bản thân, cho sự nghiệp và các trải nghiệm cá nhân.

Dù áp lực là vậy nhưng không ít người được phỏng vấn xem DINKs là một chiến lược tạm thời để ổn định tài chính, phát triển bản thân và củng cố quan hệ vợ chồng trước khi quyết định sinh con, thay vì một lựa chọn vĩnh viễn. Sự khác biệt này tạo nên những tranh luận sôi nổi trên một số nền tảng mạng xã hội, phản ánh một xã hội đang trong quá trình chuyển mình giữa các giá trị cũ và mới.

Tác động đến xã hội và bài toán dân số

Sự gia tăng các mô hình gia đình phi truyền thống như DINKs đặt ra nhiều thách thức cho chính sách dân số và an sinh xã hội. Nếu tỷ lệ sinh tiếp tục giảm, Việt Nam sẽ phải đối mặt với nguy cơ già hóa dân số nhanh, thiếu hụt lao động trẻ và áp lực lớn lên hệ thống phúc lợi. Nhưng ở chiều ngược lại, đây cũng là cơ hội để nhìn nhận lại vai trò của cá nhân trong gia đình và xã hội, đồng thời thúc đẩy các chính sách hỗ trợ cân bằng giữa công việc và cuộc sống.

Trên thế giới, DINKs thường gắn với những lợi ích về phát triển cá nhân, tài chính, bình đẳng giới và sự đa dạng hóa cấu trúc gia đình. Với Việt Nam, thay vì chỉ tập trung vào mục tiêu nâng tỷ lệ sinh, các nhà hoạch định chính sách có thể xem đây là một phần trong bức tranh đa dạng về gia đình, từ đó đưa ra giải pháp linh hoạt, hỗ trợ người trẻ về giá nhà ở, giáo dục của trẻ em, chăm sóc sức khỏe và cải thiện môi trường làm việc. Khi áp lực tài chính và thời gian được giảm bớt, nhiều cặp đôi có thể sẽ chủ động hơn trong việc đưa ra quyết định sinh con.

Sự cởi mở của thế hệ Z với những mô hình gia đình mới như DINKs phản ánh một xã hội đang chuyển mình, nơi giá trị truyền thống và hiện đại cùng tồn tại và tạo ra những cuộc đối thoại. Điều quan trọng không chỉ là có hay không có con, mà là mỗi cá nhân được quyền lựa chọn và được tôn trọng trong quyết định ấy. Khi được trao quyền tự chủ và có sự hỗ trợ phù hợp, người trẻ sẽ kiến tạo hạnh phúc theo cách riêng, đồng thời góp phần định hình một xã hội phát triển bền vững, nhân văn.

Nguồn Pháp Luật VN : https://baophapluat.vn/the-he-z-va-lua-chon-gia-dinh-dinks-lan-song-nguoc-dong-giua-bai-toan-dan-so-viet-nam.html