Thiếu nguyên phụ liệu: Da giày gặp khó về cạnh tranh và xuất xứ

6 giờ trướcBài gốc

"Điểm nghẽn" nguyên phụ liệu và “bài toán” xuất xứ

Da giày là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, song cũng giống dệt may, ngành này nhiều năm nay vẫn bị “đóng khung” trong mô hình gia công, giá trị gia tăng chưa cao. Nguyên nhân cốt lõi nằm ở sự phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên phụ liệu nhập khẩu, đặc biệt là từ Trung Quốc.

Theo bà Phan Thị Thanh Xuân - Tổng Thư ký, kiêm Phó Chủ tịch Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam, trong khoảng 5 năm trở lại đây, tỷ lệ nội địa hóa của ngành da giày đã có sự cải thiện nhất định, từ mức 40 - 45% trước đây lên khoảng 50 - 55% hiện nay. Tuy nhiên, con số này vẫn còn khiêm tốn nếu đặt trong yêu cầu ngày càng cao về xuất xứ hàng hóa của các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới.

Bà Phan Thị Thanh Xuân - Tổng Thư ký, kiêm Phó Chủ tịch Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam. Ảnh: Cấn Dũng

“Ngành da giày không có gì quá khác so với các ngành xuất khẩu khác khi Trung Quốc vẫn là thị trường nhập khẩu nguyên phụ liệu lớn nhất”, bà Xuân thẳng thắn nhìn nhận. Thực tế, các nguồn cung nguyên phụ liệu phục vụ dệt may, da giày hiện nay chủ yếu đến từ Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc); riêng phân khúc cao cấp, đặc biệt là các dòng sản phẩm xa xỉ, phụ liệu lại đến từ châu Âu, nổi bật là Italia.

Việc Trung Quốc chiếm tới khoảng 60% tỷ trọng nhập khẩu nguyên phụ liệu của ngành da giày không phải ngẫu nhiên. Theo phân tích của bà Xuân, có ba lý do chính: Nguồn cung dồi dào, vị trí địa lý gần giúp chi phí logistics tối ưu và giá cả cạnh tranh. Những yếu tố này giúp doanh nghiệp Việt Nam có được giá thành xuất khẩu đủ sức cạnh tranh trên thị trường thế giới.

Tuy nhiên, chính sự phụ thuộc đó lại trở thành “nút thắt” khi doanh nghiệp muốn tận dụng ưu đãi thuế quan từ các FTA. Nhiều hiệp định đặt ra yêu cầu khắt khe về xuất xứ, trong khi nguyên phụ liệu nhập khẩu từ ngoài khối, đặc biệt là Trung Quốc khiến hàng hóa khó đáp ứng điều kiện thụ hưởng và không xin được C/O ưu đãi.

Đặt ra mục tiêu đa dạng hóa nguồn cung là cần thiết, nhưng theo bà Xuân, đây là bài toán không hề đơn giản. “Việc thay thế nguồn cung từ Trung Quốc không chỉ phụ thuộc vào mong muốn, mà còn liên quan đến quy mô thị trường, khả năng cung ứng và mức chi phí mà doanh nghiệp có thể chấp nhận”, bà nói.

Với một số mặt hàng như da thuộc, Việt Nam có thể bổ sung nguồn từ Ấn Độ, Pakistan hay một số quốc gia khác. Nhưng ngành da giày không chỉ có da thuộc, hàng trăm chủng loại nguyên phụ liệu khác, đặc biệt là phụ kiện, hiện nay gần như không có thị trường nào đủ khả năng thay thế Trung Quốc, thậm chí có loại hoàn toàn không có nguồn cung thay thế.

Thành lập trung tâm giao dịch nguyên phụ liệu

Từ những trăn trở về nguồn cung, các hiệp hội ngành hàng đã cùng ngồi lại để tìm lời giải dài hạn. Một trong những đề xuất đáng chú ý là xây dựng trung tâm giao dịch, nghiên cứu và phát triển nguyên phụ liêụcho các ngành dệt may, da giày và đồ gỗ.

Theo bà Xuân, đây là một giải pháp nhằm hình thành một thị trường nguyên phụ liệu đúng nghĩa. “Chúng ta nói nhiều đến việc thúc đẩy sản xuất nguyên phụ liệu trong nước, nhưng nếu không có một ‘cái chợ’ là nơi tập trung các nguồn cung để giới thiệu sản phẩm thì ngay cả doanh nghiệp trong nước cũng không biết tiếp cận từ đâu”, bà ví von.

Không chủ động được nguyên phụ liệu là thách thức của ngành da giày trong đáp ứng quy định về xuất xứ hàng hóa. Ảnh: Cấn Dũng

Thực tế, Việt Nam hiện gần như chưa có mô hình tương tự. Trong khi đó, nhìn sang Trung Quốc, mỗi ngành đều có những khu chợ, trung tâm giao dịch chuyên biệt. Đến đó, doanh nghiệp có thể tìm thấy đầy đủ chủng loại, từ phổ thông đến cao cấp, do chính các nhà sản xuất trong nước cung ứng.

Với Việt Nam, năng lực sản xuất nguyên phụ liệu vẫn còn yếu và thiếu. Nếu xây dựng trung tâm giao dịch, giai đoạn đầu số lượng doanh nghiệp trong nước tham gia chắc chắn chưa nhiều. Nhưng chính mô hình này có thể trở thành “nam châm” thu hút các nguồn cung quốc tế, kể cả từ Trung Quốc, giúp doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường nguyên phụ liệu hiệu quả hơn.

Hiện nay, riêng ngành da giày sử dụng hơn 160 loại nguyên phụ liệu khác nhau. Không phải tất cả đều cần sản xuất trong nước hoặc tìm nguồn thay thế. Theo bà Xuân, cần nghiên cứu để xác định rõ những chủng loại nào có giá trị cao, cần ưu tiên đa dạng hóa; những loại nào có thể tiếp tục nhập khẩu mà không ảnh hưởng lớn đến quy tắc xuất xứ.

Từ dữ liệu đó, các chính sách hỗ trợ mới có thể phát huy tác dụng, chẳng hạn như công cụ thuế để khuyến khích nhập khẩu nguyên phụ liệu từ các thị trường có FTA, giúp giá cả đủ sức cạnh tranh. Nếu không, doanh nghiệp sẽ vẫn lựa chọn phương án tối ưu nhất về chi phí, logistics và Trung Quốc vẫn là lựa chọn hàng đầu.

Ý tưởng thành lập trung tâm giao dịch nguyên phụ liệu đã nhận được sự quan tâm của các cơ quan quản lý. Nhiều chuyên gia kinh tế nhấn mạnh tầm quan trọng của mô hình này trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt của các ngành hàng thời trang.

Định hướng xây dựng trung tâm cũng phù hợp với Chiến lược phát triển ngành Dệt may và Da giày Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2035 theo Quyết định số 1643/QĐ-TTg, cũng như Nghị quyết 115/NQ-CP về phát triển công nghiệp hỗ trợ.

Tuy vậy, bà Xuân cho rằng đây là mô hình mới mẻ với Việt Nam, liên quan đến nhiều vấn đề như đất đai, thủ tục hành chính, và cần có sự tham gia của Nhà nước theo hình thức Nhà nước và doanh nghiệp cùng làm. Đồng thời, việc mời các nhãn hàng lớn tham gia là yếu tố then chốt, bởi họ đang chiếm tới 80 - 90% lượng xuất khẩu. Nếu không tạo được lợi ích đủ hấp dẫn, rất khó kéo lực lượng này vào chuỗi cung ứng nguyên phụ liệu tại Việt Nam.

Ở góc độ quản lý, ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cũng lưu ý rằng, bối cảnh thị trường thế giới giai đoạn cuối 2025, đầu 2026 vẫn tiềm ẩn nhiều biến động, đặc biệt từ chính sách thuế quan của Hoa Kỳ và xu hướng chuyển đổi xanh. Trong bối cảnh đó, việc nâng cao chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu và từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị là con đường dài hạn cho doanh nghiệp da giày.

Nhìn rộng hơn, Việt Nam hiện được đánh giá là điểm sáng về chuỗi cung ứng nguyên phụ liệu trong ASEAN, với tỷ lệ nội địa hóa ngành da giày cao hơn Indonesia (khoảng 30%). Nếu tận dụng tốt cơ hội này, cùng với việc hình thành trung tâm giao dịch nguyên phụ liệu, Việt Nam không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn có thể hướng tới vai trò trung tâm cung ứng cho khu vực.

Gỡ được “nút thắt” nguyên phụ liệu, bài toán xuất xứ và tận dụng FTA của ngành da giày sẽ dần có lời giải. Nhưng để làm được điều đó, cần sự kiên trì, dữ liệu đầy đủ và những chính sách đi trước một bước.

Hải Linh

Nguồn Công Thương : https://congthuong.vn/thieu-nguyen-phu-lieu-da-giay-gap-kho-ve-canh-tranh-va-xuat-xu-434676.html