Thỏa thuận ngừng bắn tạm thời ở Ukraine và con đường đến hòa bình

13 giờ trướcBài gốc

Ngày 11/3, phái đoàn Mỹ và Ukraine đàm phán ở thành phố cảng Jeddah, Saudi Arabia, nhằm tìm giải pháp chấm dứt cuộc xung đột kéo dài hơn 3 năm. (Nguồn: Tân Hoa xã)

Góc nhìn của các bên

Sau cuộc hội đàm ngày 11/3, đại diện Mỹ và Ukraine tuyên bố lạc quan, hai bên nhất trí về thỏa thuận ngừng bắn tạm thời 30 ngày (có thể gia hạn) do Washington đề xuất, bước mở đầu cho kế hoạch hòa bình lâu dài. Có thể hình dung, nếu suôn sẻ, kế hoạch hòa bình sẽ gồm 3 giai đoạn (3 bước) chính:

Một, ngừng bắn toàn diện, trao trả tù binh, tạo dựng lòng tin…; hai, đại diện 2 bên thảo luận về những nội dung, điều kiện cụ thể của kế hoạch; ba, ký kết và triển khai thực hiện, giám sát quốc tế… Thậm chí, đối thoại có thể bắt đầu ngay trong giai đoạn một, sau khi 2 bên đồng ý ngừng bắn

Mỹ hoan hỉ vì đạt được mục đích, thể hiện vị thế, sức mạnh trong giải quyết khủng hoảng quốc tế, bảo đảm lợi ích quốc gia, vẫn duy trì ảnh hưởng ở Ukraine mà không để sa lầy, không tốn thêm chi phí, thậm chí còn thu lợi trong tái thiết.

Theo Mỹ, xung đột ở Ukraine và lệnh trừng phạt kéo theo khủng hoảng kinh tế tạo cơ hội cho Trung Quốc, đẩy Moscow xích lại gần Bắc Kinh. Giải quyết xung đột sẽ gỡ bỏ lợi thế của Bắc Kinh; định hình lại trật tự châu Âu có lợi, tạo điều kiện để Mỹ rảnh tay đối phó với Trung Quốc, đối thủ cạnh tranh ngôi vị số 1.

Ukraine vui vì có thời gian, điều kiện để phục hồi, củng cố lực lượng, thế trận; ngăn đà tấn công, hạn chế ưu thế trên không, trên biển của Nga; được Mỹ dỡ bỏ lệnh tạm dừng cung cấp thông tin tình báo và viện trợ quân sự; lôi kéo EU tham gia tiến trình đàm phán (tạo lợi thế 2 trên 1); tranh thủ sự ủng hộ quốc tế. Ký thỏa thuận khoáng sản, Kiev đương nhiên có sự bảo đảm an ninh, lãnh thổ thông qua việc Washington bảo vệ các doanh nghiệp của Mỹ đầu tư, hợp tác ở Ukraine.

EU hài lòng vì cơ hội (tự đánh giá) của Ukraine (cũng là cơ hội của họ) và không bị đặt ra rìa tiến trình giải quyết xung đột. Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và một số lãnh đạo khác ủng hộ và đồng thanh cùng Mỹ tuyên bố “bóng đang ở sân Nga”.

Nga thấy rõ xu thế chung, muốn tranh thủ quan hệ với Mỹ. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov bày tỏ thiện chí, “Nga cởi mở với các nỗ lực hòa bình, giải quyết hòa bình vấn đề Ukraine…”; dồng thời nhấn mạnh, “chúng tôi thực sự muốn đạt được mục tiêu của mình thông qua các biện pháp hòa bình và ngoại giao”. Điều cốt lõi là phải “đạt được mục tiêu của mình”.

Như vậy, cùng tuyên bố ủng hộ thỏa thuận ngừng bắn tạm thời và đàm phán hòa bình giải quyết xung đột ở Ukraine, nhưng góc nhìn và tính toán của mỗi bên khác nhau.

"Việc hình thành lập trường của Liên bang Nga không diễn ra ở nước ngoài do một số thỏa thuận hay nỗ lực của các bên. Việc hình thành lập trường của Liên bang Nga diễn ra trong nội bộ Liên bang Nga". (Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova, 12/3)

Quá nhiều biến số

Cuộc gặp giữa đại diện Mỹ và Ukraine ngày 11/3 thực chất mới thống nhất ý tưởng định hướng thỏa thuận ngừng bắn tạm thời. Tới đây sẽ có cuộc gặp giữa đại diện Mỹ và Nga. Sau đó có thể là tiếp xúc giữa Nga và Ukraine. Các bên có thể sẽ chấp nhận đối thoại trực tiếp về thỏa thuận ngừng bắn, nhưng đến đây chắc chắn nảy sinh những va chạm cụ thể.

Trước khi thỏa thuận với Mỹ, Ukraine nêu 3 điều kiện với EU về đàm phán hòa bình. Một, Kiev phải được bảo đảm an ninh lâu dài; hai, châu Âu phải hành động quyết đoán để tăng cường sức mạnh và gia tăng các biện pháp trừng phạt Nga; ba, EU cần kiểm soát khối tài sản bị đóng băng của Nga để có thể tiếp tục tăng cường hỗ trợ cho Ukraine.

EU muốn nâng cao vị thế, hỗ trợ Kiev đàm phán trên thế mạnh và can dự, bảo đảm an ninh cho Ukraine thông qua lực lượng gìn giữ hòa bình. Brussels còn dự thảo đề xuất phản ứng tập thể của NATO, tự động kết nạp Kiev nếu Nga tái tấn công Ukraine. Mặc dù vậy, nội lực có hạn, chia rẽ nội bộ, rạn nứt quan hệ với Mỹ, nên EU khó đảo ngược tình thế. Có chăng là tranh thủ thêm ít lợi thế cho Kiev và tác động kéo dài đàm phán.

Trong khi đó, điều kiện của Ukraine, EU trái với quan điểm của Moscow nên họ khó chấp nhận. Nga không muốn để EU tham gia đàm phán vì sự ủng hộ Ukraine và lập trường coi họ là “mối đe dọa an ninh châu Âu”. Điện Kremlin có thể nhượng bộ nhưng không từ bỏ lãnh thổ tuyên bố sáp nhập, mục tiêu ngăn chặn Kiev vào NATO và không chấp nhận lực lượng gìn giữ hòa bình của NATO, châu Âu.

Mỹ thể hiện vai trò “người cầm chịch”, dùng “cây gậy và củ cà rốt” để gây sức ép với các bên. Trong trù tính của Washington, Kiev khó đòi lại lãnh thổ và không thể gia nhập NATO. Song đối với Nga, con bài nối lại viện trợ quân sự, hỗ trợ tình báo cho Ukraine và tiếp tục lệnh trừng phạt kinh tế gây thêm khó khăn cho Nga, nhưng khó buộc Moscow từ bỏ mục tiêu cơ bản.

Toan tính và vị thế của mỗi bên khiến tiến trình đối thoại, đàm phán giải quyết xung đột có quá nhiều biến số. Biến số càng nhiều thì càng khó dự báo kết cục và dễ nảy sinh bất ngờ.

Khung cảnh đổ nát sau cuộc không kích của quân đội Nga tại thị trấn Pokrovsk ở vùng Donetsk, Ukraine ngày 6/3. (Nguồn: Reuters)

Trắc trở đường tới hòa bình

Phân tích trên cho thấy nhiều vấn đề.

Thứ nhất, cả Ukraine, EU, Nga và Mỹ đều có cái khó, với mức độ khác nhau. Vấn đề là quá trình mặc cả, thỏa hiệp đến đâu. Kiev có thể tạm chấp nhận không đòi thu hồi lãnh thổ do Nga sáp nhập, kiểm soát và không vào NATO. Nhưng đổi lại, Mỹ và EU phải bảo đảm an ninh lâu dài cho Ukraine dưới nhiều hình thức như, kết nạp vào EU, cam kết hỗ trợ song phương của các thành viên EU, NATO, lực lượng gìn giữ hòa bình của châu Âu…Một trong các điều kiện này có thể dẫn đàm phán đến ngõ cụt.

Thứ hai, ngừng bắn có điều kiện là bước mở đầu. Dư luận lạc quan nhưng thực sự bước này cũng khó, vì các bên đều muốn giành lợi thế lớn nhất có thể. Gần như đồng thời với thỏa thuận Ukraine-Mỹ, Kiev mở cuộc tấn công ồ ạt của khoảng 400 UAV vào lãnh thổ Nga, cả vùng Moscow.

Nga cũng dồn sức tấn công, cố gắng khôi phục hoàn toàn lãnh thổ tỉnh Kursk bị kiểm soát, tiêu diệt lớn sinh lực Ukraine và chiếm một số mục tiêu quan trọng khác, đẩy Kiev vào thế bất lợi. Các hành động quân sự của 2 bên sẽ tiếp tục, với cường độ mạnh, cho đến khi đồng ý thỏa thuận ngừng bắn. Thậm chí thỏa thuận rồi vẫn có thể nổ súng với nhiều lý do.

Thứ ba, qua được bước một mới chuyển sang bước hai. Bước một đã khó, bước hai càng khó hơn, vì những mục tiêu, điều kiện khác nhau, trái ngược nhau và vị thế cũng khác nhau. Các biến số sẽ làm nảy sinh những diễn biến bất ngờ, khó lường. Bước này có thể kéo dài một số tháng, thậm chí là phải gián đoạn, tạm dừng.

Như vậy, cánh cửa hòa bình hé mở, nhưng con đường hòa bình vẫn còn nhiều chông gai, trắc trở. Dù khó, nhưng có đi mới thành đường. Vậy nên, bước khởi đầu cũng mang lại chút hy vọng.

Bài viết phản ánh quan điểm của tác giả.

TS. Vũ Đăng Minh

Nguồn TG&VN : https://baoquocte.vn/thoa-thuan-ngung-ban-tam-thoi-o-ukraine-va-con-duong-den-hoa-binh-307318.html