Tiết lộ 'Phòng X' bí mật và chiếc máy bay đầu tiên do Việt Nam chế tạo

2 giờ trướcBài gốc

Một “Phòng X” bí mật

Năm 1975, trong chuyến công tác tại Pháp, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng khi đó là Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng đã gặp gỡ công trình sư Nguyễn Văn Phúc - người từng tham gia thiết kế máy bay siêu âm Concorde tại hãng Air Aspasia. Ông Phúc bày tỏ mong muốn đóng góp cho đất nước bằng ý tưởng sản xuất máy bay, gây dựng ngành hàng không Việt Nam.

Một năm sau, đoàn cán bộ cấp cao do Đại tướng Võ Nguyên Giáp dẫn đầu sang thăm Liên Xô, gặp nhiều nghiên cứu sinh Việt Nam tại Học viện Giucopxki, trong đó có Đại úy Trương Khánh Châu (sau này là Viện trưởng Viện Kỹ thuật không quân, là Trung tướng, nguyên Thứ trưởng Bộ Quốc phòng). Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhấn mạnh việc thế hệ kỹ sư trẻ phải tận dụng tri thức để sớm nghiên cứu, chế tạo máy bay phục vụ quốc phòng.

Kỹ sư Lê Kiên Thành (trái) và kỹ sư Trần Mạnh Chung trong quá trình thiết kế TL-1. Ảnh: NVCC.

Năm 1977, sau khi bảo vệ thành công luận án tiến sĩ, ông Trương Khánh Châu trở về nước. Khi công trình sư Nguyễn Văn Phúc cũng trở về, Quân chủng Không quân đã cử ông Trương Khánh Châu (lúc đó là Thiếu tá, Viện trưởng Viện Kỹ thuật không quân) trực tiếp làm việc.

Ngày 4/3/1978, Quân ủy Trung ương phê chuẩn dự án “Xây dựng cơ sở thiết kế và chế thử máy bay cánh quạt loại nhỏ”, giao cho Quân chủng Không quân triển khai.

Chia sẻ với PV Tiền Phong, kỹ sư Trần Mạnh Chung - một trong những người tham gia thiết kế máy bay TL-1 - cho biết, Viện Kỹ thuật không quân được giao chủ trì chế tạo TL-1, dưới sự chỉ đạo của Trung tướng Trương Khánh Châu. Một “Phòng X” bí mật được thành lập với 13 thành viên, chia thành các ban chuyên môn: Khí động, kết cấu, động lực, hệ thống điều khiển, thiết bị hàng không và vô tuyến điện tử…

Từ phải sang trái là kỹ sư công nghệ Đồng Văn Thông, thợ nguội tên Tài, kỹ sư Trần Mạnh Chung, thợ gò tán Lê Chương, kỹ sư công nghệ Đặng Đức Mùi, kỹ sư thiết kế khí động Võ Điện Biên (con trai cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp) và thợ phay tên Hoan bên chiếc TL-1 hiện nay. Ảnh: NVCC.

Trong nhóm có nhiều kỹ sư trẻ xuất sắc thời bấy giờ như: Kỹ sư Lê Đình Cương, Nguyễn Quang Tiến; cùng một số là con em lãnh đạo cấp cao như ông Nguyễn Duy Tộ (con cố Phó thủ tướng Nguyễn Duy Trinh), ông Lê Kiên Thành (con cố Tổng Bí thư Lê Duẩn), ông Võ Điện Biên (con cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp).

"Một trong những thách thức lớn nhất của TL-1 là về công nghệ. Ban đầu, nhóm thiết kế phải tính toán hoàn toàn bằng thước tính logarit vì thiếu thiết bị. Mãi về sau, khi thiết kế được một nửa, ông Phúc đã tặng cho nhóm ba chiếc máy tính tay nhỏ, chỉ có chức năng cộng, trừ, nhân, chia, logarit, khai căn và bình phương, không hiện đại như Casio bây giờ. Tuy nhiên, nhờ sự hỗ trợ của ông Phúc, nhóm đã có được các tiêu chuẩn về máy bay dân dụng FAR25 để áp dụng vào thiết kế", ông Chung nhớ lại.

Sau khi hoàn thành thiết kế sơ bộ, nhóm sang Pháp làm việc 2 tuần tại nhà riêng của ông Võ Văn Phúc. Ông Phúc trực tiếp góp ý, đồng thời tặng nhóm tài liệu chuẩn về độ bền máy bay FAN-5 của - những công cụ quý giá trong bối cảnh thiếu thốn thiết bị.

Bước khởi đầu lịch sử

Theo kỹ sư Trần Mạnh Chung, sau khi nhóm kỹ sư trở về từ Pháp, một xưởng chế tạo được thành lập.

Tháng 8/1980, sau 2 năm thiết kế và chế tạo, máy bay hoàn tất lắp ráp và đưa ra sân bay Hòa Lạc để bay thử. Hai phi công được chọn bay thử đầu tiên là Nguyễn Xuân Hiển (sau này Tổng Giám đốc Vietnam Airlines) và Nguyễn Văn Sửu. Tuy nhiên, khi chạy thử trên đường băng, máy bay rung lắc mạnh làm gãy càng trước nên phải đưa về để sửa chữa và thay thế càng trước.

Sáng 25/9/1980, chuyến bay thử TL-1 được tiến hành tại sân bay Hòa Lạc. Trong lần bay này, máy bay đã bay một vòng củ tỏi trên sân bay Hòa Lạc và hạ cánh an toàn, tạo động lực to lớn cho các công việc tiếp theo.

Máy bay TL-1 trong lần bay thử thành công lần đầu tháng 9/1980. Ảnh: Tiền Phong.

Kỹ sư Trần Mạnh Chung thông tin, máy bay TL-1 là loại máy bay sơ cấp, nhỏ, bốn chỗ ngồi, được thiết kế, gia công, chế tạo và tổ chức bay thử hoàn toàn bởi Viện Kỹ thuật không quân. Tên gọi TL-1 là viết tắt của "trinh sát liên lạc".

TL-1 có trọng lượng rỗng 830kg, trọng lượng cất cánh tối đa 1.100kg, sải cánh 9,6m, chiều dài máy bay 6,79m, chiều cao máy bay 3,28m và diện tích cánh 12,48m. Một số tính năng mà TL-1 đạt được như: Tốc độ bay tối đa 265km/h, tốc độ hạ cánh 98km/h, tốc độ lên thẳng 5m/s và độ cao tối đa 4.500m.

"Ông Nguyễn Văn Phúc từng khẳng định, thành công của TL-1 đã giúp Việt Nam rút ngắn khoảng 30 năm so với hành trình chế tạo máy bay tương tự của Pháp", vị kỹ sư nói.

Khát vọng bay lên bầu trời

Sau TL-1, nhóm kỹ sư của ông Trần Mạnh Chung tiếp tục thiết kế và chế tạo máy bay huấn luyện HL-1 và HL-2. Trong đó, HL-1 là máy bay huấn luyện hai chỗ ngồi (trước sau), đã bay biểu diễn thành công cho cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng xem tại sân bay Gia Lâm. Nhìn chung, các máy bay thiết kế sau đều đạt được các chỉ tiêu tốt hơn về mặt khí động, kết cấu và tính năng so với chiếc trước.

Những nỗ lực này đã đặt nền móng cho ngành kỹ thuật hàng không. Sau này, nhà máy A41 của Quân chủng Phòng không - Không quân đã chế tạo 4 chiếc thủy phi cơ VNS-41 và bay thử thành công tại hồ Đồng Mô và Hòa Lạc. Tuy nhiên, chương trình này đáng tiếc đã không được tiếp tục.

Máy bay trinh sát, liên lạc TL-1 tại Bảo tàng Phòng không - Không quân. Ảnh: NVCC.

Mặc dù vậy, ông Trần Mạnh Chung bày tỏ rằng, thế hệ đi trước vẫn giữ niềm tự hào và xúc động khi thấy các thế hệ sau tiếp nối di sản hàng không. Hiện nay, năng lực công nghệ của các nhà máy sửa chữa máy bay như A41 (chuyên sửa chữa máy bay cánh quạt) và A32 (chuyên sửa chữa máy bay MiG và Su) ở Đà Nẵng là cực kỳ lớn. Quá trình thiết kế của các thế hệ sau đã được thực hiện trên máy tính với công nghệ vẽ hiện đại, khác với việc vẽ tay của thế hệ kỹ sư ngày trước.

Vị kỹ sư hàng không cho biết, với trình độ của đội ngũ kỹ sư và công nhân hiện tại, cùng với khả năng công nghệ đã phát triển, Việt Nam hoàn toàn có thể chế tạo được các loại máy bay từ thấp đến cao. Hiện tại, việc chế tạo các loại máy bay huấn luyện sơ cấp, trinh sát liên lạc, nông nghiệp hay tuần thám đã nằm trong tầm tay.

Hai máy bay 2 máy bay Tucano-R do chính bàn tay, trí tuệ người Việt sản xuất, lắp ráp, hội tụ công nghệ quốc tế tại triển lãm Thành tựu đất nước. Ảnh: Dương Triều.

"Hy vọng trong tương lai, Việt Nam có thể tiến lên chế tạo những sản phẩm thương mại cỡ lớn, thông qua việc kết hợp với các nước có trình độ công nghệ hàng không tiên tiến. Đây chính là khát vọng "bay lên bầu trời" được truyền từ cha anh sang các thế hệ nối tiếp", kỹ sư Trần Mạnh Chung xúc động nói và bày tỏ rằng 45 năm đã trôi qua, nhưng tinh thần “tự thiết kế, tự chế tạo” từ TL-1 vẫn còn nguyên giá trị, sẽ mãi là biểu tượng cho khát vọng bay lên của ngành hàng không Việt Nam.

Lộc Liên

Nguồn Tiền Phong : https://tienphong.vn/tiet-lo-phong-x-bi-mat-va-chiec-may-bay-dau-tien-do-viet-nam-che-tao-post1781184.tpo