Tín dụng xanh: Doanh nghiệp nhỏ liệu có đang bị bỏ lại?

10 giờ trướcBài gốc

Trong bối cảnh Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, dòng vốn xanh được kỳ vọng sẽ đóng vai trò then chốt để thúc đẩy các doanh nghiệp chuyển đổi sản xuất theo hướng thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, khi tín dụng xanh dần trở thành từ khóa phổ biến trong các hội nghị và báo cáo ngành, một thực tế đáng lo lại lộ rõ: phần lớn nguồn vốn này đang tập trung vào nhóm doanh nghiệp lớn, có sẵn tiềm lực tài chính, trong khi khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa – chiếm tới hơn 96% tổng số doanh nghiệp – gần như đứng ngoài cuộc.

Vốn xanh tăng nhanh, nhưng chưa lan tỏa

Theo số liệu từ Ngân hàng Nhà nước, tính đến cuối năm 2024, dư nợ tín dụng xanh toàn hệ thống đạt trên 550.000 tỷ đồng, tăng gần 30% so với cùng kỳ năm trước. Phần lớn các khoản vay được phân bổ vào các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, xử lý chất thải công nghiệp, xây dựng hạ tầng giao thông sạch... Đây là tín hiệu tích cực, phản ánh xu hướng chuyển dịch nguồn vốn vào những ngành nghề bền vững.

Thế nhưng, đằng sau sự tăng trưởng ấy lại là một nghịch lý âm thầm diễn ra: những doanh nghiệp nhỏ, nơi chịu áp lực chuyển đổi cao nhất, lại không dễ tiếp cận dòng vốn này.

Nguyên nhân không chỉ nằm ở phía doanh nghiệp mà còn bắt nguồn từ chính hệ thống tài chính và quy định liên quan đến tín dụng xanh.

Hệ thống ngân hàng chưa đủ “công cụ” để phân loại xanh

Hiện nay, Việt Nam đã ban hành Thông tư 17/2022/TT-NHNN quy định về phân loại hoạt động tín dụng xanh. Tuy nhiên, đây mới chỉ là khung định hướng ban đầu, mang tính nguyên tắc hơn là công cụ thực thi. Trong khi đó, các ngân hàng thương mại vẫn phải tự mình xây dựng tiêu chí đánh giá và hệ thống giám sát mức độ “xanh” của dự án, điều mà không phải tổ chức tín dụng nào cũng đủ nguồn lực để triển khai bài bản.

Chính vì vậy, các khoản vay tín dụng xanh thường chỉ được phê duyệt khi doanh nghiệp có:

Báo cáo tài chính minh bạch, kiểm toán độc lập;

Báo cáo tác động môi trường chi tiết;

Mô hình ESG cụ thể, có thể đo đếm hiệu quả.

Rõ ràng, đây là “ngưỡng cửa” mà phần lớn doanh nghiệp vừa và nhỏ khó lòng vượt qua.

Doanh nghiệp nhỏ: Muốn vay cũng không biết bắt đầu từ đâu

Theo khảo sát của VCCI, có tới 62% doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ không biết rõ về khái niệm tín dụng xanh, chưa từng tiếp cận sản phẩm vay này từ ngân hàng. Thậm chí, nhiều doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực có tiềm năng giảm phát thải như chế biến nông sản, tái chế nhựa, logistic nội đô… vẫn không nhận được tư vấn từ các tổ chức tín dụng.

Chị Vũ Thu Hà, giám đốc một doanh nghiệp tái chế ở Bắc Giang, chia sẻ: “Chúng tôi từng hỏi vay vốn để nâng cấp dây chuyền giảm tiêu thụ điện, nhưng phía ngân hàng yêu cầu hồ sơ đánh giá phát thải CO₂ theo chuẩn quốc tế. Tôi thực sự không hiểu phải thuê ai làm và cũng không có khả năng thuê.”

Tình trạng phổ biến là: doanh nghiệp nhỏ có nhu cầu chuyển đổi nhưng không đủ điều kiện kỹ thuật và nhân sự để làm hồ sơ vay, trong khi ngân hàng thì không thể hạ chuẩn, vì rủi ro về hiệu quả đầu tư và kiểm soát mục đích sử dụng vốn.

Tín dụng xanh đang đi vào ngõ cụt... nếu không sửa ngay

Khi nguồn lực xanh chỉ xoay quanh các doanh nghiệp lớn có sẵn nền tảng tài chính và công nghệ, mục tiêu chuyển đổi toàn diện sẽ khó đạt được. Tín dụng xanh sẽ chỉ là “sân chơi sang trọng” nếu không mở được cánh cửa cho doanh nghiệp quy mô nhỏ – nơi đang nuôi sống hàng chục triệu lao động và đóng góp tới 40% GDP.

Nguy hiểm hơn, khi không tiếp cận được vốn xanh, các doanh nghiệp nhỏ dễ bị đẩy ra ngoài chuỗi cung ứng toàn cầu – nơi các yêu cầu về ESG ngày càng nghiêm ngặt. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh mà còn là rủi ro về thị phần, việc làm và thu ngân sách tại các địa phương.

Cần hệ sinh thái tín dụng xanh đa tầng, có trung gian hỗ trợ SME

Để phá vỡ thế bế tắc, các chuyên gia đề xuất phát triển mô hình “trung gian tín dụng xanh”, trong đó:

Các tổ chức tư vấn độc lập sẽ giúp doanh nghiệp nhỏ lập hồ sơ ESG, đo lường phát thải;

Ngân hàng thương mại đóng vai trò cung cấp vốn linh hoạt;

Nhà nước thiết kế các quỹ bảo lãnh xanh, giúp giảm thiểu rủi ro tín dụng;Đồng thời, phải xây dựng hệ thống đánh giá và giám sát minh bạch, khả thi với mọi quy mô doanh nghiệp.

Mặt khác, cần đưa tín dụng xanh xuống địa phương, kết hợp cùng chương trình phát triển sản xuất nông nghiệp sạch, công nghiệp chế biến xanh, xây dựng nông thôn mới nâng cao. Chỉ khi nào dòng vốn này chảy được đến những xưởng mộc, lò sấy cà phê, nhà máy tái chế nhựa quy mô hộ gia đình… thì chuyển đổi xanh mới trở thành một chuyển động lan tỏa thực sự.

Chuyển đổi xanh không phải cuộc chơi dành riêng cho doanh nghiệp lớn. Nếu thiếu đi khu vực SME – nhóm đông đảo và năng động nhất nền kinh tế – thì quá trình xanh hóa sẽ khập khiễng, dễ rơi vào hình thức và mất tính toàn diện.

Vì thế, tín dụng xanh cần được nhìn nhận không chỉ là dòng tiền kỹ thuật, mà là một đòn bẩy chính sách để tạo sự công bằng trong chuyển đổi. Bài toán lớn không nằm ở tổng vốn có bao nhiêu, mà nằm ở việc dòng vốn ấy có thật sự “gặp được” những người cần nó nhất.

Duy Khánh

Nguồn Kinh tế Môi trường : https://kinhtemoitruong.vn/tin-dung-xanh-doanh-nghiep-nho-lieu-co-dang-bi-bo-lai-100377.html