TPHCM – Từ quy hoạch bất động sản đến kiến tạo không gian công cộng

3 giờ trướcBài gốc

TPHCM quy hoạch khu vực Bến Nhà Rồng - Bảo tàng Hồ Chí Minh thành “Không gian văn hóa Hồ Chí Minh”. Ảnh minh họa: VGP

Đây được xem là bước ngoặt quan trọng, phản ánh tư duy quy hoạch mới, chuyển từ khai thác đất thương mại sang phát triển “vì người dân - vì không gian công cộng”. Trong bối cảnh TPHCM đang thiếu trầm trọng diện tích cây xanh (chưa đạt 1 mét vuông/người) và không gian công cộng, quyết định này là tín hiệu tích cực cho một đô thị đang khát “mảng xanh” và giá trị tinh thần giữa nhịp sống công nghiệp.

Theo quy hoạch trước đây, dự án Khu phức hợp Nhà Rồng - Khánh Hội có quy mô hơn 31,5 hécta, bao gồm khoảng 3.100 căn hộ, 32 biệt thự cùng nhiều hạng mục thương mại và dịch vụ cao cấp. Với vị trí đắc địa bên sông Sài Gòn, dự án từng được xem là “mảnh đất vàng” của trung tâm thành phố. Tuy nhiên, việc thành phố dừng triển khai dự án phản ánh một cách tiếp cận mới trong quy hoạch đô thị: đề cao giá trị lịch sử, văn hóa, sinh thái và lợi ích cộng đồng hơn là tối đa hóa lợi nhuận.

Động thái này gợi nhớ đến quyết định của thành phố Hà Nội khi phá dỡ tòa nhà “Hàm Cá Mập” tại Hồ Gươm để khôi phục cảnh quan và không gian công cộng. Hai đô thị lớn nhất cả nước đang cùng hướng tới mô hình phát triển bền vững, xem đô thị không chỉ là nơi ở mà còn là không gian sống, nơi giao hòa của văn hóa, lịch sử, thiên nhiên và con người. Dưới góc độ quản trị, đây là quyết định “hợp lòng dân”, thể hiện tầm nhìn dài hạn trong phát triển đô thị, đặt trọng tâm vào chất lượng sống, cảnh quan và bản sắc văn hóa thay vì chỉ chú trọng vào chỉ số tăng trưởng.

Không gian sông và ký ức đô thị

Bến Nhà Rồng, nơi Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước năm 1911 không chỉ là di tích lịch sử quốc gia mà còn là “điểm chạm ký ức” của đô thị Sài Gòn - TPHCM. Khu vực này từng là cảng sầm uất, biểu tượng cho tinh thần khai phóng và kết nối quốc tế của thành phố. Tuy nhiên, nhiều năm qua, không gian ven sông dần bị “thương mại hóa”, khi các nhà hàng, bến du thuyền mọc san sát, che khuất tầm nhìn ra sông, làm phai nhạt bản sắc đô thị.

Từ cầu Sài Gòn đến Bến Nhà Rồng, dải bờ sông là không gian tự nhiên và còn là “mặt tiền văn hóa”, nơi định hình bản sắc Sài Gòn - Gia Định xưa. Ngay từ thời Pháp thuộc, quy hoạch ven sông đã theo nguyên tắc “hướng ra sông để đón gió và tôn vinh tầm nhìn” thể hiện qua các công trình như Bến Nhà Rồng, cột cờ Thủ Ngữ, khách sạn Majestic hay công viên Mê Linh. Giữ lại không gian mở, khôi phục cảnh quan và tầm nhìn sông Sài Gòn chính là cách bảo tồn ký ức đô thị và bản sắc tinh thần của người Sài Thành.

Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho TPHCM

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, quy hoạch ven sông thành công khi hài hòa ba yếu tố đó là bảo tồn di sản, phục hồi sinh thái và kết nối cộng đồng. Tại Hamburg (Đức), dự án tái thiết HafenCity dành hơn một phần ba diện tích cho công viên, quảng trường và không gian mở, đồng thời áp dụng thiết kế chống ngập linh hoạt, tạo khu vực vừa bền vững khí hậu vừa gắn kết xã hội(1). Ở Thượng Hải (Trung Quốc), dự án Yangpu Waterfront biến khu công nghiệp cũ thành hành lang xanh dài 5,5 ki lô mét, kết nối khu dân cư với bờ sông, khôi phục mối quan hệ “người - sông - đô thị”(2). Copenhagen (Đan Mạch) với công viên Havneparken đã tận dụng nền cảng cũ, giữ lại cấu trúc công nghiệp và đường ray, biến di sản công nghiệp thành không gian sinh hoạt cộng đồng(3).

Những kinh nghiệm này gợi mở cho TPHCM bài học về quy hoạch Bến Nhà Rồng cần ưu tiên không gian công cộng, cây xanh và tầm nhìn ra sông, bảo tồn ký ức đô thị và kiến trúc cổ, triển khai từng giai đoạn linh hoạt, có sự tham gia của người dân để đảm bảo tính bền vững lâu dài. Đây không chỉ là quy hoạch hạ tầng mà còn là chiến lược xây dựng bản sắc nhằm hướng tới mô hình “đô thị nhân văn, bền vững và gắn kết ký ức”.

Thách thức quy hoạch và bài toán hạ tầng

Thách thức lớn nhất hiện nay của dự án là khả năng thực thi và duy trì mô hình trong dài hạn. Vấn đề đầu tiên là nguồn lực tài chính, khi phát triển công viên, không gian văn hóa và hạ tầng ven sông đòi hỏi chi phí lớn. TPHCM có thể áp dụng mô hình đối tác công - tư (PPP) hoặc hợp đồng BT (Build - Transfer, tức xây dựng - chuyển giao) không thanh toán, song điều cốt lõi là phải minh bạch cơ chế đầu tư và vận hành để tránh tình trạng “đổi mục đích nhưng thiếu nguồn lực bảo trì”.

Việc mở rộng tuyến đường Nguyễn Tất Thành vốn đã vượt 140% công suất thiết kế, cần được tích hợp trong quy hoạch giao thông tổng thể, kết nối với các trục đường chính như Tôn Đức Thắng, cầu Thủ Thiêm 4 hay cầu Khánh Hội(4). Không gian công cộng chỉ thực sự có sức sống khi thân thiện, dễ tiếp cận và an toàn cho người đi bộ.

Cuối cùng, khái niệm “Không gian văn hóa Hồ Chí Minh” cần được cụ thể hóa trong quy hoạch chi tiết, có thể là quảng trường, bảo tàng mở hay khu nghệ thuật cộng đồng. Mỗi mô hình đòi hỏi định hướng đầu tư và quản lý khác nhau, nếu thiếu rõ ràng, dự án dễ rơi vào tình trạng đẹp trên bản vẽ nhưng không phù hợp trong thực tế.

Giá trị cộng đồng và bản sắc đô thị

Theo số liệu năm 2024, diện tích cây xanh công cộng tính bình quân mỗi người ở TPHCM mới đạt 0,55 mét vuông, trong khi con số mục tiêu đến năm 2030 phải là 5 mét vuông. Dù vậy, đây vẫn là một con số còn rất thấp so với 30,3 mét vuông của Singapore, Washington - Mỹ (40 mét vuông) hay Seoul - Hàn Quốc (41 mét vuông)(5). Việc bổ sung gần 3 héc ta công viên dọc Bến Nhà Rồng không chỉ giúp cải thiện vi khí hậu mà còn tái kết nối con người với thiên nhiên. Đồng thời, việc chuyển đổi khu đất 37.000 mét vuông tại số 1 Lý Thái Tổ (quận 10 cũ nay là phường Vườn Lài) thành công viên công cộng cho thấy thành phố đang kiên định với định hướng “phát triển không gian chung làm nền tảng cho chất lượng sống”.

Không gian công cộng như Bến Nhà Rồng có thể trở thành nơi chốn (place-making), nơi người dân cảm nhận sự thuộc về, gặp gỡ và sẻ chia. Khi ký ức lịch sử, thiên nhiên và đời sống đương đại được hòa quyện, đô thị trở thành môi trường giáo dục tinh thần mạnh mẽ, nuôi dưỡng lòng tự hào và ý thức công dân.

Đô thị nhân văn và tầm nhìn bền vững

Chủ trương phát triển “Không gian văn hóa Hồ Chí Minh” thay cho khu nhà ở thương mại tại Bến Nhà Rồng phù hợp với “Chiến lược phát triển hình ảnh và thương hiệu TPHCM đến năm 2030, tầm nhìn 2045”, hướng tới thành phố “văn minh, hiện đại, nghĩa tình”. Nếu được triển khai đồng bộ, nơi đây có thể trở thành biểu tượng mới cho đô thị hiện đại, nơi quá khứ và tương lai gặp nhau trong một không gian mở, sống động.

Quyết định dừng dự án Nhà Rồng - Khánh Hội không chỉ là thay đổi quy hoạch mà là tuyên ngôn cho một tầm nhìn phát triển mới, từ “đô thị tăng trưởng” sang “đô thị bền vững”. Nếu được thực hiện minh bạch, có sự đồng hành của người dân, Bến Nhà Rồng sẽ trở thành “trái tim xanh” của thành phố, nơi hội tụ sông nước, ký ức, cây xanh và con người, biểu tượng cho một TPHCM năng động nhưng hài hòa, hiện đại mà vẫn đậm bản sắc, phát triển nhưng luôn nhân văn.

(1) https://bcatling.com/revitalizing-urban-waterfronts-case-studies-from-around-the-world

(2) https://www.mdpi.com/2071-1050/15/6/5060

(3) https://en.wikipedia.org/wiki/Havneparken

(4) https://www.phunuonline.com.vn/nang-luc-thong-hanh-vuot-140-duong-nguyen-tat-thanh-chua-the-mo-rong-truoc-nam-2030-a1532355.html

(5) https://hcmcpv.org.vn/tin-tuc/cho-thanh-pho-them-xanh-1491918686

ThS. Đặng Thị Thúy Diễm

Nguồn Saigon Times : https://thesaigontimes.vn/tphcm-tu-quy-hoach-bat-dong-san-den-kien-tao-khong-gian-cong-cong/