Trứ danh 'ông hèo'

một ngày trướcBài gốc

Theo ThS Cao Văn Nguyện, Viện Hải dương học Nha Trang (tỉnh Khánh Hòa), trên thế giới có 62 loài rắn biển phân bố ở vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Trong đó, vùng biển Việt Nam có đến 26 loài với một số loài đặc hữu.

Dẫn chúng tôi tham quan bộ sưu tập các loài rắn biển Việt Nam độc nhất vô nhị tại Viện Hải dương học Nha Trang, ThS Nguyện cho biết ông là thành viên nhóm nghiên cứu Mỹ - Úc về sự phân bố và chức năng của chúng đối với môi trường sinh thái. Nghiên cứu của nhóm nhằm đề xuất phương án bảo vệ loại động vật này tại vịnh Thái Lan, bao gồm Việt Nam.

ThS Cao Văn Nguyện giới thiệu các loài rắn biển Việt Nam trưng bày tại Viện Hải dương học Nha Trang

Rắn biển có cấu tạo cơ thể khá đặc biệt, phù hợp với đời sống ở biển. Chúng có đầu và mắt nhỏ, thân hơi dẹp, đuôi dẹp rõ rệt và có chức năng như mái chèo khi bơi; lỗ mũi chuyển lên phía đầu mút mõm để dễ nhô lên mặt nước thở.

Rắn biển thường sống ở cửa biển và ngoài khơi, ăn các loài giáp xác, cá nhỏ. Rắn biển mới sinh đã dài khoảng 20 cm, đến lúc trưởng thành có thể dài 1-1,5 m, nhiều con nặng đến gần 1 kg. Khi mới sinh ra, chúng đã tự bơi đi kiếm ăn.

Một công trình khoa học được công bố mới đây của nhóm nghiên cứu Mỹ - Úc mà ThS Nguyện là thành viên cho thấy rắn biển đã có hình thái tiến hóa mới, phù hợp với môi trường nước biển. Theo đó, các mao mạch trên đầu chúng nhiều gấp 10 lần so với các loài rắn trên bờ. Nhờ những mao mạch này, chúng có khả năng lấy ô-xy trực tiếp dưới nước.

Nhóm nghiên cứu chỉ ra rằng ngoài phổi, lượng ô-xy hấp thụ qua mao mạch chiếm đến 32% nhu cầu trao đổi chất của rắn biển, giúp chúng lặn và săn mồi dưới nước hiệu quả hơn. "Phát hiện này đã gợi mở ý tưởng chế tạo một loại áo có khả năng hấp thụ ô-xy trực tiếp từ môi trường nước, trang bị cho những người thường làm việc trên biển" - ông Nguyện tiết lộ.

Đa số rắn biển đều đẻ con dưới nước - khác với các loài rắn trên bờ là đẻ trứng. Loài rắn biển duy nhất ở Việt Nam đẻ trứng dưới nước là cạp nong môi vàng. Đây cũng là loài rắn biển sống ở các rạn san hô tại vịnh Nha Trang. Cạp nong môi vàng đẻ trứng ở tổ trong rạn san hô và canh cho đến khi con nở.

Cạp nong môi vàng - loài rắn biển duy nhất đẻ trứng dưới nước, thường sinh sống ở vịnh Nha Trang

Việt Nam có 2 loài rắn biển được các nhà khoa học rất quan tâm. Một loài là rầm ri hạt, thường sống ở vùng ven biển và ao đìa nuôi trồng thủy sản của ngư dân. Rầm ri hạt mang ngoại hình rắn biển nhưng không có độc tố - không được xếp vào họ Hydrophilinae, thường được nuôi làm cảnh hoặc thuộc da.

Loài thứ hai là Hydrophilinae Parviceps đặc hữu, chỉ phát hiện ở Việt Nam. Loài này rất hiếm gặp, được đánh giá là đối diện khả năng nguy cấp. Năm 1929, nhà nghiên cứu Smith là người đầu tiên phát hiện loài này - năm 1935 mới được công nhận. Đến năm 1960, nhà nghiên cứu Taylor tiếp tục tìm thấy Hydrophilinae Parviceps ở nước ta. Từ năm 2001 đến 2015, Viện Hải dương học Nha Trang chỉ thu thập thêm được 4 mẫu của loài này.

Ở Việt Nam, rắn biển thường được biết đến với tên gọi "đẻn biển" hay "ông hèo". Dân vùng biển hẳn không lạ gì các loài đẻn đuôi gai, đẻn đầu to, đẻn cạp nong, đẻn khoanh mờ, đẻn bông, đẻn sọc dưa... Các loài rắn biển phổ biến, được thương lái thu mua nhiều để bán sang Trung Quốc là đẻn cơm, sông chằn.

"Đẻn được thu mua nhiều ở miền Nam với giá khoảng 500.000-800.000 đồng/kg. Loại 1 thì 2 con/kg, loại 2 khoảng 3 con/kg. Trước đây, mỗi tàu đi biển về, ngư dân thường bắt được khoảng 20 kg đẻn, tương đương vài tấn mỗi tháng. Bây giờ, đẻn ngày càng hiếm gặp nên chỉ bắt được vài trăm ký mỗi tháng. Hiện nay, chỉ còn 2 vựa thu mua rắn biển ở Cà Mau và Vũng Tàu" - một ngư dân Nha Trang cho hay.

Ngoài việc bán sang Trung Quốc, rắn biển còn được chế biến thành nhiều món ăn ngon và làm thuốc. Theo nhiều tài liệu, rượu ngâm rắn biển có tác dụng chữa viêm khớp, viêm thần kinh tọa, kháng viêm, giúp ăn ngủ tốt, tăng cân đều... Các món ăn chế biến từ rắn biển rất thơm ngon, được người dân và du khách ưa thích, như: đẻn nướng sả ớt, đẻn bằm xúc bánh đa, chả đẻn, đẻn cuốn lá lốt, đẻn nhúng lẩu...

ThS Nguyện giải thích: "Sở dĩ đẻn có giá trị cao vì chứa nhiều dưỡng chất vi lượng và các vitamin, rất cần thiết cho những người vận động nặng. Do đó, đẻn thường được sử dụng cho các vận động viên. Ngoài ra, nọc rắn biển rất độc nên được dùng để nghiên cứu khoa học, điều chế các loại thuốc".

Theo ông Nguyện, tất cả loài rắn biển đều có nọc độc. Nọc của rắn biển khi tích đủ lượng có độc tính gấp 10 lần rắn hổ mang. Ai bị rắn biển cắn thì tính mạng ngàn cân treo sợi tóc, song dường như chúng không muốn "gây sự" với con người.

"Chỉ có loài đẻn đuôi vàng, còn gọi là đẻn sọc dưa, rất hiếu động. Loài này thường bơi theo bọt khí do người lặn biển thở ra và có xu hướng tấn công. Do đó, du khách và ngư dân thường lặn biển cần hết sức đề phòng đẻn đuôi vàng" - ông Nguyện nhấn mạnh.

Theo sách "Động vật độc biển Việt Nam" của PGS-TS Đào Việt Hà, Viện trưởng Viện Hải dương học Nha Trang, rắn biển chỉ tấn công đối phương nếu cảm thấy bị đe dọa hoặc gặp nguy hiểm. Khi bị rắn biển cắn, thoạt đầu nạn nhân không cảm thấy đau hoặc chỉ đau nhẹ hay ngứa ở vết thương. Sau đó, nạn nhân xuất hiện cảm giác đau cơ, tê bì quanh miệng, mặt khó cử động, thậm chí không thể chớp mắt, giãn đồng tử, suy nhược toàn thân...

Một trong những loài rắn biển có nọc cực độc là đẻn mũi khoẳm. Hiện nay, huyết thanh kháng độc rắn biển đã được điều chế thành công từ loài đẻn này, được sử dụng điều trị cho tất cả trường hợp bị rắn biển cắn. Liệu pháp điều trị bằng huyết thanh vẫn có hiệu quả trong trường hợp bị "ông hèo" tấn công sau 24 - 36 giờ.

Bài và ảnh: Kỳ Nam

Nguồn NLĐ : https://nld.com.vn/tru-danh-ong-heo-196250114142208902.htm