Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn:Thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trên nền tảng Văn hiến - Hiện đại - Khai phóng

2 giờ trướcBài gốc

Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Anh Tuấn, Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Với triết lý “chuyển đổi số nhân văn” - coi con người là trung tâm của mọi đổi mới công nghệ, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đang tiên phong đóng góp vào quá trình kiến tạo mô hình phát triển mới, nơi công nghệ phục vụ vì con người và cho con người.

Phóng viên Báo Hànôịmới đã có cuộc trao đổi với Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Anh Tuấn, Hiệu trưởng nhà trường về định hướng và cam kết trong thúc đẩy đột phá đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trên ba trụ cột: Tư duy - Thể chế - Nguồn nhân lực.

- Ông thường nhấn mạnh rằng chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện của công nghệ. Ông có thể chia sẻ rõ hơn về quan điểm này?

- Chúng ta đang sống trong một bối cảnh chưa từng có tiền lệ, khi công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn phát triển với tốc độ vượt bậc, tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống. Chuyển đổi số đã trở thành một chiến lược trọng tâm của quốc gia, của các ngành, các tổ chức, và cả từng cá nhân trong xã hội. Tuy nhiên, có một sự thật mà chúng ta cần nhìn nhận rõ: Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện của công nghệ.

Nếu chỉ tập trung vào hạ tầng, nền tảng số, thuật toán, chúng ta có thể tạo ra một xã hội hiện đại về kỹ thuật, nhưng lại dễ rơi vào khủng hoảng niềm tin, mất cân bằng giá trị, và khoảng cách số ngày càng gia tăng. Bởi lẽ, cốt lõi của chuyển đổi số không nằm ở công nghệ, mà nằm ở con người - tư duy, hành vi, thể chế và văn hóa của con người.

Chuyển đổi số phải trả lời những câu hỏi căn bản: Công nghệ phục vụ ai? Ai được hưởng lợi từ những đổi mới sáng tạo này? Những giá trị nào của con người cần được bảo vệ và lan tỏa?

- Vậy vai trò của khoa học xã hội và nhân văn trong chiến lược chuyển đổi số là gì, thưa ông?

Để giải quyết những vấn đề cốt lõi ở trên, khoa học xã hội và nhân văn giữ vai trò then chốt.

Khoa học xã hội và nhân văn giúp chúng ta hiểu con người, hành vi và động lực xã hội; giúp dự báo tác động của công nghệ đến cấu trúc xã hội, đến văn hóa và đạo đức; từ đó dẫn dắt công nghệ phục vụ cuộc sống tốt đẹp hơn, thay vì để công nghệ chi phối con người.

Trong tiến trình thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, khoa học xã hội và nhân văn không thể đứng ngoài cuộc, càng không thể chỉ là “người theo sau”. Ngược lại, khoa học xã hội và nhân văn phải là lực lượng dẫn đường, định hướng về tư duy, đóng góp cơ sở khoa học cho thể chế, và phát triển nguồn nhân lực giúp xã hội số trở nên bao trùm, bền vững và nhân văn.

Vì vậy, vai trò của khoa học xã hội và nhân văn trong thúc đẩy đột phá đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số với ba trụ cột là tư duy - thể chế - nguồn nhân lực, mang ý nghĩa vô cùng quan trọng, không chỉ cho chiến lược của ngành giáo dục mà còn cho tương lai phát triển của đất nước.

Công nghệ có thể tăng tốc phát triển, nhưng chính tư duy, thể chế và nguồn nhân lực mang giá trị nhân văn mới quyết định thành công của chuyển đổi số quốc gia.

- Vậy tư duy có phải là điểm xuất phát quan trọng nhất trong quá trình chuyển đổi số, thưa ông?

- Muốn chuyển đổi số thành công, điều đầu tiên phải chuyển đổi tư duy. Đó là bước ngoặt quan trọng để một tổ chức hay một quốc gia có thể bứt phá trong kỷ nguyên digital. Và tư duy mà chúng ta nói đến hôm nay, không chỉ là tư duy kỹ thuật hay tư duy công nghệ, mà là tư duy nhân văn trong chuyển đổi số.

Trong nhiều năm, chúng ta thường mặc định: Công nghệ dẫn dắt thay đổi. Nhưng thực tế đang cho thấy điều ngược lại: Sự thành công hay thất bại của công nghệ lại phụ thuộc vào việc công nghệ có giải quyết được vấn đề của con người, có tôn trọng con người hay không. Nhiều dự án chuyển đổi số thất bại không phải vì thiếu nền tảng công nghệ, mà vì không thay đổi được hành vi, không tạo được sự đồng thuận và niềm tin của người sử dụng.

Đổi mới tư duy trong khoa học xã hội và nhân văn vì vậy cần hướng tới bốn điểm cốt lõi: Thứ nhất, chuyển từ tư duy thụ động sang tư duy kiến tạo tương lai số. Khoa học xã hội và nhân văn không chỉ phân tích và phê bình, mà cần tham gia đồng kiến tạo các mô hình đổi mới, sản phẩm số, dịch vụ số hướng đến nâng cao chất lượng sống của cộng đồng.

Thứ hai, phát triển tư duy dữ liệu một cách có trách nhiệm. Chúng ta cần hiểu dữ liệu không chỉ là tài nguyên kinh tế, mà còn là giá trị cá nhân, là quyền của mỗi công dân trong môi trường số.

Thứ ba, áp dụng tư duy thiết kế lấy con người làm trung tâm. Công nghệ phải thích ứng với con người chứ không ép con người phải thay đổi để phù hợp với công nghệ. Điều này đòi hỏi hiểu biết sâu sắc về tâm lý, hành vi, văn hóa - những lĩnh vực thuộc thế mạnh của khoa học xã hội và nhân văn.

Thứ tư, giữ vững tư duy đạo đức trước sự phát triển vũ bão của trí tuệ nhân tạo và tự động hóa. Công nghệ cần đi cùng trách nhiệm, tính minh bạch và chuẩn mực xã hội để tránh những hệ quả ngoài mong muốn như thiên kiến thuật toán, bóc lột dữ liệu hay gia tăng bất bình đẳng.

Khi tư duy được thay đổi theo hướng nhân văn số, khoa học xã hội và nhân văn có thể trở thành lực lượng nòng cốt giúp công nghệ phát triển vì con người, hướng đến một xã hội số bao trùm, tôn trọng quyền con người và thúc đẩy sáng tạo của mỗi cá nhân.

Những cuốn sách giảng dạy ứng dụng trí tuệ nhân tạo do giảng viên nhà trường biên soạn

- Ông đánh giá thế nào về mối quan hệ giữa công nghệ và thể chế trong tiến trình chuyển đổi số?

- Đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số chỉ thực sự tạo ra thay đổi bền vững khi được đặt trong một khuôn khổ thể chế phù hợp, minh bạch và linh hoạt. Nếu tư duy là ngọn hải đăng định hướng, thì thể chế chính là nền móng quản trị bảo đảm cho mọi sáng kiến chuyển đổi số được triển khai và lan tỏa trong thực tiễn.

Tuy nhiên, thể chế không thể chỉ chạy theo công nghệ. Nếu công nghệ thay đổi từng ngày mà thể chế vẫn “đi bộ” theo lối cũ, xã hội sẽ rơi vào khoảng trống quản trị. Chính vì vậy, xây dựng thể chế phải đặt con người vào trung tâm của mọi quyết sách.

Có ba vấn đề quan trọng của thể chế số nhân văn: Thứ nhất, bảo vệ quyền và an toàn của người dân trong môi trường số. Quyền tiếp cận thông tin, quyền riêng tư, quyền được tôn trọng dữ liệu cá nhân, quyền được bảo vệ khỏi các hành vi lạm dụng công nghệ - đây là những giá trị cốt lõi mà thể chế phải bảo đảm.

Thứ hai, thúc đẩy sáng tạo và cạnh tranh lành mạnh, không ai bị bỏ lại phía sau. Chính sách phải mở đường cho mọi cá nhân - đặc biệt là lớp trẻ và các nhóm yếu thế - được hưởng lợi từ tiến bộ công nghệ và tham gia đổi mới sáng tạo. Chuyển đổi số phải bao trùm, tạo cơ hội mới thay vì gia tăng bất bình đẳng.

Thứ ba, quản trị rủi ro và tác động xã hội của công nghệ mới. Trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, nền tảng số có thể thay đổi cấu trúc xã hội, tác động đến niềm tin, đạo đức và văn hóa. Khoa học xã hội và nhân văn cung cấp bằng chứng khoa học giúp thiết kế thể chế phù hợp để cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và bảo đảm giá trị con người.

Trong tiến trình đó, các trường đại học khoa học xã hội và nhân văn, đặc biệt là Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, giữ vai trò trung tâm tri thức phản biện và hoạch định chính sách, kết nối Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp - Xã hội, đồng thời dự báo tác động xã hội của công nghệ nhằm hoàn thiện thể chế theo hướng linh hoạt, nhân văn và bền vững.

Nhà trường chủ động triển khai nhiều chương trình và dự án trọng điểm nhằm trang bị năng lực số và năng lực trí tuệ nhân tạo (AI) cho cả giảng viên và sinh viên

- Trong 3 trụ cột thúc đẩy đột phá đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, nguồn nhân lực có vai trò như thế nào, thưa giáo sư?

- Trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo và tự động hóa, công nghệ có thể thay thế nhiều công việc nhưng không thể thay thế con người về sự sáng tạo, cảm xúc và giá trị nhân văn. Do đó, phát triển nguồn nhân lực chính là yếu tố nền tảng và lâu dài nhất trong chuyển đổi số quốc gia.

Tuy nhiên, đào tạo nguồn nhân lực cho xã hội số không chỉ dừng lại ở kỹ năng sử dụng công nghệ, mà quan trọng hơn là khả năng hiểu - đánh giá - và ứng dụng công nghệ một cách có trách nhiệm, có văn hóa, hướng đến phục vụ cộng đồng và phát triển bền vững.

Nguồn nhân lực của kỷ nguyên mới cần hội tụ bốn nhóm năng lực trọng yếu: Năng lực số và công nghệ nền tảng; tư duy phản biện và giải quyết vấn đề phức hợp; năng lực giao tiếp và hợp tác trong môi trường đa ngành, đa văn hóa; đạo đức số và trách nhiệm xã hội trong khai thác dữ liệu, không gian mạng.

- Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn được xem là một trong những đơn vị tiên phong trong đào tạo nguồn nhân lực số mang giá trị nhân văn. Ông có thể chia sẻ rõ hơn về kết quả nổi bật?

- Những năm gần đây, nhà trường chủ động triển khai nhiều chương trình và dự án trọng điểm nhằm trang bị năng lực số và năng lực trí tuệ nhân tạo (AI) cho cả giảng viên và sinh viên. Một trong những hợp tác tiêu biểu là với Tập đoàn Meta (Facebook), qua đó chúng tôi xây dựng khung năng lực số và AI, tổ chức các khóa tập huấn và hội thảo nâng cao hiểu biết về AI có trách nhiệm; đồng thời phát triển tài liệu, bài giảng số và hệ sinh thái thực hành giúp sinh viên làm chủ công nghệ mới. Từ đó, AI đã từng bước được tích hợp vào chương trình đào tạo chính quy và các khóa bồi dưỡng ngắn hạn.

Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Song song, dự án hợp tác với GIZ - Đức đã góp phần phát triển năng lực số và đổi mới sáng tạo cho đội ngũ giảng viên thông qua các phương pháp giảng dạy tích hợp công nghệ. Nhà trường tổ chức các mô-đun, khóa học về kỹ năng làm việc trong môi trường số, phân tích dữ liệu, ứng dụng công nghệ giáo dục, đồng thời kết nối sinh viên với chuyên gia quốc tế và doanh nghiệp công nghệ.

Nhờ đó, nhà trường đang từng bước hình thành hệ sinh thái đào tạo nhân lực nhân văn số - kết hợp giữa Humanities, Technology và Innovation. Sinh viên trở thành cầu nối giữa công nghệ và xã hội, còn giảng viên đóng vai trò tác nhân dẫn dắt chuyển đổi số trong giáo dục và nghiên cứu.

Chuyển đổi số cuối cùng vẫn là câu chuyện của con người - do con người tạo ra và vì con người phục vụ. Khi Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn lựa chọn giá trị nhân văn làm nền tảng và năng lực số cùng AI có trách nhiệm làm định hướng đào tạo, chúng tôi đang góp phần hình thành một thế hệ công dân mới: biết tư duy số, làm chủ dữ liệu, biết sáng tạo và ứng xử có đạo đức trong không gian số, và quan trọng hơn cả - biết sử dụng công nghệ để phục vụ phát triển con người và cộng đồng.

- Trân trọng cảm ơn ông!

Thống Nhất

Nguồn Hà Nội Mới : https://hanoimoi.vn/truong-dai-hoc-khoa-hoc-xa-hoi-va-nhan-van-thuc-day-doi-moi-sang-tao-va-chuyen-doi-so-tren-nen-tang-van-hien-hien-dai-khai-phong-723210.html