Từ cú sốc Shark Bình: Giới trẻ ngày nay đang thần tượng hóa hình ảnh hơn là giá trị?

8 giờ trướcBài gốc

Thưa Thượng tá Đào Trung Hiếu, ở góc độ tâm lý học, khái niệm “idol - thần tượng” nên được hiểu như thế nào?

Thượng tá Đào Trung Hiếu:

Từ góc độ tâm lý học xã hội, “thần tượng” (idol) là hình ảnh lý tưởng hóa của một cá nhân mà người khác ngưỡng mộ, tin tưởng và muốn noi theo. Thần tượng có thể là một nghệ sĩ, vận động viên, chính khách, nhà khoa học hay thậm chí là một nhân vật hư cấu. Ở giai đoạn vị thành niên và thanh niên - khi nhân cách đang định hình - việc tìm kiếm một hình mẫu lý tưởng là hiện tượng bình thường, phản ánh nhu cầu tự khẳng định bản thân và xác lập giá trị sống. Tuy nhiên, thần tượng chỉ thực sự có giá trị giáo dục khi hình ảnh ấy gắn liền với những giá trị đạo đức, trí tuệ, nhân cách tích cực, giúp thanh niên hướng thiện và phát triển năng lực nội tâm.

Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu, chuyên gia tội phạm học.

Theo quan sát của ông, đa số người trẻ hiện nay đang quan niệm thế nào về “idol - thần tượng”?

Thượng tá Đào Trung Hiếu:

Quan sát trên mạng xã hội cho thấy, phần đông giới trẻ hiện nay đang coi thần tượng như một sản phẩm cảm xúc và giải trí hơn là một hình mẫu đạo đức. Họ ngưỡng mộ thần tượng vì ngoại hình, phong cách, tài năng biểu diễn hoặc lối sống được “truyền thông hóa”, chứ ít quan tâm đến chiều sâu nhân cách hay đóng góp xã hội. Sự lan tỏa của văn hóa thần tượng trên nền tảng số khiến quá trình lý tưởng hóa bị “nhiễu”, khi điều đáng quý không còn là cống hiến thật, mà là độ hot, lượng tương tác hay scandal. Điều này phản ánh xu hướng tiêu dùng văn hóa nhanh, nơi cảm xúc và thị hiếu chi phối lý trí, khiến “thần tượng” trở thành một hiện tượng tiêu thụ tinh thần, hơn là biểu tượng văn hóa bền vững.

Những “thần tượng ảo” đang được mạng xã hội tạo nên có ảnh hưởng thế nào đến người trẻ trong giai đoạn hiện nay?

Thượng tá Đào Trung Hiếu:

“Thần tượng ảo” - bao gồm cả người nổi tiếng nhờ thuật toán lẫn nhân vật do AI tạo ra - đang định hình lại cách người trẻ cảm nhận thế giới. Sức ảnh hưởng của họ đến từ khả năng tiếp cận liên tục, cá nhân hóa thông điệp, khiến người theo dõi dễ rơi vào trạng thái đồng nhất hóa ảo, tưởng rằng mình hiểu và gần gũi với thần tượng. Hệ quả là sự phụ thuộc cảm xúc, thậm chí rối loạn nhận thức về giá trị thật - giả, đúng - sai.

Một số nghiên cứu tâm lý học (như của Đại học Stanford, 2023) cho thấy việc gắn bó quá mức với thần tượng ảo có thể gây mất cân bằng giữa đời sống thực và đời sống mạng, làm giảm khả năng tự chủ, tự tin và khả năng giao tiếp thực tế.

Làm sao phân biệt được “thần tượng thật” và “thần tượng ảo”?

Thượng tá Đào Trung Hiếu:

“Thần tượng thật” là người có giá trị thực, nhân cách bền, sự nghiệp và đóng góp xã hội cụ thể, được thời gian và cộng đồng kiểm chứng. Họ truyền cảm hứng bằng hành động, chứ không phải bằng hình ảnh được dàn dựng. Ngược lại, “thần tượng ảo” được xây dựng bởi truyền thông, công nghệ hoặc chính những chiến lược marketing cá nhân, dựa trên ảo giác hoàn hảo và cảm xúc tức thời.

Để phân biệt, người trẻ cần đặt câu hỏi phản tư: Thần tượng này mang lại cho tôi điều gì? Họ giúp tôi trưởng thành hơn hay khiến tôi lệ thuộc hơn? Khi câu trả lời nghiêng về giá trị phát triển bản thân, đó là thần tượng thật; còn nếu chỉ mang đến sự mê đắm cảm xúc nhất thời, thì đó là thần tượng ảo.

Làm sao để không bị ảnh hưởng tiêu cực khi người mình thần tượng vướng vòng lao lý?

Thượng tá Đào Trung Hiếu:

Khi “thần tượng sụp đổ”, cảm xúc thất vọng, hụt hẫng là điều dễ hiểu. Nhưng điều quan trọng là chuyển hóa cú sốc ấy thành bài học về nhận thức giá trị. Thanh niên cần hiểu rằng con người - dù nổi tiếng đến đâu - vẫn có thể phạm sai lầm; vì thế, không nên đặt họ ở vị trí “bất khả sai”.

"Hãy tiếp tục ngưỡng mộ những giá trị tốt đẹp mà thần tượng từng mang lại, nhưng đồng thời học cách giữ khoảng cách lý trí, biết chọn lọc, không để cảm xúc dẫn dắt hành vi học tập, công việc hay mối quan hệ".

Tâm lý học gọi hiện tượng này là “vỡ hình tượng” (idol disillusionment) - giai đoạn giúp người trẻ trưởng thành hơn về nhận thức xã hội. Hãy tiếp tục ngưỡng mộ những giá trị tốt đẹp mà thần tượng từng mang lại, nhưng đồng thời học cách giữ khoảng cách lý trí, biết chọn lọc, không để cảm xúc dẫn dắt hành vi học tập, công việc hay mối quan hệ.

Nói cách khác, hãy yêu mến bằng trái tim, nhưng học hỏi bằng lý trí - đó là cách để việc ngưỡng mộ trở thành động lực phát triển chứ không phải sự lệ thuộc cảm xúc.

Trân trọng cảm ơn ông!

Nguồn SVVN : https://svvn.tienphong.vn/tu-cu-soc-shark-binh-gioi-tre-ngay-nay-dang-than-tuong-hoa-hinh-anh-hon-la-gia-tri-post1784824.tpo