Vật chứng là tài sản chung, tịch thu luôn phần đồng sở hữu có hợp lý?

9 giờ trướcBài gốc

Mới đây, TAND Tối cao đã công bố Dự thảo Nghị quyết hướng dẫn áp dụng một số quy định về xử lý vật chứng, tài sản bị tạm giữ, kê biên, phong tỏa trong quá trình xét xử.

Nghị quyết này nhằm hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) 2015 (sửa đổi, bổ sung 2024, 2025) về xử lý vật chứng, tài sản bị tạm giữ, kê biên, phong tỏa trong quá trình xét xử; giải thích một số từ ngữ là một số loại vật chứng theo quy định của BLTTHS nhằm thống nhất về cách hiểu và áp dụng đối với quy định tại khoản 2 Điều 106 BLTTHS; hướng dẫn về xử lý đối với vật chứng là tài sản chung, vật chứng đã thế chấp, cầm cố...

Xem xét yếu tố lỗi của đồng sở hữu là rất cần thiết

Điều 5 Dự thảo quy định hiện đang đề xuất hai phương án xử lý vật chứng là tài sản chung. Phương án thứ nhất yêu cầu Tòa án đánh giá tình trạng tài sản và yếu tố lỗi của người đồng sở hữu khi bị cáo dùng tài sản chung phạm tội. Phương án thứ hai không trả lại phần đồng sở hữu mà tuyên tịch thu, người đồng sở hữu có thể yêu cầu bồi thường trong vụ án hình sự hoặc bằng vụ án khác.

Vụ Pháp Chế và Quản lý khoa học (TAND Tối cao) xin ý kiến về hai phương án này; trong đó bày tỏ quan điểm đồng tình với phương án thứ nhất với 3 lý do.

(1) Theo Vụ Pháp Chế và Quản lý khoa học, khoản 3 Điều 47 BLHS 2015 định vật, tiền là tài sản của người khác, nếu người này có lỗi trong việc để cho người phạm tội sử dụng vào việc thực hiện tội phạm, thì có thể bị tịch thu; (2) Nhằm bảo đảm việc xử lý vật chứng được giải quyết nhanh chóng, kịp thời, khơi thông nguồn lực phát triển, tránh phát sinh khởi kiện dân sự không cần thiết; (3) Bảo đảm quyền tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp khác của các đồng sở hữu đối với vật chứng trong các vụ án

Trao đổi với PLO, Luật sư Lê Văn Hoan (Đoàn Luật sư TP.HCM) ủng hộ phương án thứ nhất vì nếu áp dụng phương án hai, người đồng sở hữu vô tội có thể mất quyền tài sản, nhất là khi người phạm tội bị tuyên tử hình hoặc không còn tài sản khác. Dù có khởi kiện dân sự, quyền này cũng chỉ "tồn tại trên giấy". Việc tịch thu tài sản chung khiến người không vi phạm lại bị thiệt, trái nguyên tắc "pháp luật về bảo hộ quyền sở hữu tài sản".

Do đó, khi xét xử, tòa cần làm rõ tỉ lệ sở hữu trong khối tài sản chung để đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của đồng sở hữu tài sản để xử lý trong cùng vụ án.

Đồng quan điểm, ThS Đặng Trần Kha (giảng viên khoa Luật - Trường Đại học Hùng Vương TP.HCM) cho rằng đây là hướng tiếp cận công bằng, phù hợp nguyên tắc tôn trọng quyền sở hữu của công dân được Hiến pháp và BLDS ghi nhận. Việc Tòa án đồng thời xem xét tình trạng tài sản và lỗi của đồng sở hữu thể hiện nguyên tắc cá thể hóa trách nhiệm hình sự - dân sự; bảo đảm cân bằng lợi ích Nhà nước, người bị hại và người liên quan.

Thứ nhất, xác định tình trạng pháp lý của tài sản chung là yêu cầu tiên quyết. Bởi tài sản có thể là chung theo phần; chung hợp nhất, có hoặc không thể phân chia; mỗi loại cần cách xử lý khác nhau.

Thứ hai, yếu tố lỗi giúp xác định phần trách nhiệm pháp lý. Nếu người đồng sở hữu không biết hoặc không đồng ý việc sử dụng tài sản chung vào việc phạm tội thì họ không thể bị tước đoạt quyền hợp pháp của mình.

Thứ ba, quan điểm này phù hợp tinh thần Điều 47 BLHS 2015 và Điều 106 BLTTHS 2015, bảo đảm việc xử lý vật chứng đúng bản chất của tài sản, không xâm phạm quyền lợi hợp pháp của cá nhân, tổ chức không liên quan đến tội phạm.

Một buổi xử lý vật chứng của cơ quan thi hành án dân sự. Ảnh: CT

Không nhất thiết phải tiêu hủy hàng buôn lậu có giá trị sử dụng

Cũng theo dự thảo, có hai quan điểm về xử lý vật chứng là hàng thật nhưng là hàng buôn lậu hoặc vật chứng là hàng giả. Quan điểm thứ nhất cho rằng nếu vật chứng vẫn có giá trị sử dụng, không ảnh hưởng đến sức khỏe con người hoặc không vi phạm điều cấm thì không tiêu hủy mà có thể bán đấu giá sung công quỹ. Quan điểm thứ hai cho rằng phải tịch thu, tiêu hủy để tránh hợp thức hóa hàng giả, hàng buôn lậu lưu hành trên thị trường.

Luật sư Lê Văn Hoan không đồng tình với cả hai quan điểm. Với quan điểm thứ nhất, nếu đấu giá thì cần quy định rõ người trúng đấu giá được sử dụng hàng hóa thế nào, đặc biệt với hàng giả nhãn hiệu. Theo Luật sở hữu trí tuệ, không được phép sử sụng nhãn hiệu bị làm giả. Vì vậy, nếu áp dụng đấu giá, hàng hóa phải được "định hình lại" - thay đổi nhãn, chỉ dẫn địa lý, hoặc kiểm định lại chất lượng - với chi phí hợp lý và không làm mất giá trị sử dụng.

Đối với quan điểm thứ hai, tiêu hủy toàn bộ có thể bảo vệ pháp chế nhưng gây lãng phí, nhất là khi hàng hóa như xăng dầu, vàng, hay quần áo tuy bị coi là "hàng giả" nhưng vẫn đảm bảo chất lượng, công dụng tương đương hàng thật.

Trong khi đó, ThS Đặng Trần Kha ủng hộ phương án bán đấu giá sung công, coi đây là giải pháp hợp lý, tiết kiệm và có cơ sở pháp lý theo Điều 106 BLTTHS 2015, cho phép xử lý vật chứng bằng hình thức sung công quỹ hoặc theo quy định khác. Như vậy, việc bán đấu giá không chỉ hợp pháp mà còn tăng nguồn thu ngân sách.

Bên cạnh đó, quan điểm này còn phù hợp xu hướng quốc tế. Nhiều nước như Đức, Nhật Bản, Singapore đã áp dụng cơ chế bán đấu giá hoặc tái sử dụng hàng hóa là vật chứng, miễn không gây hại cộng đồng và việc xử lý đảm bảo minh bạch.

Cần giải thích rõ ràng hơn

Tôi cho rằng phương án không tiêu hủy vật chứng trong trường hợp “vật chứng là hàng thật nhưng là hàng buôn lậu hoặc hàng giả nhưng vẫn có giá trị sử dụng, không ảnh hưởng đến sức khỏe con người hoặc không vi phạm điều cấm” là hợp lý. Giải pháp này giúp tránh lãng phí của cải, giảm chi phí tiêu hủy vật chứng, đồng thời tăng thu cho ngân sách nhà nước nếu tổ chức bán đấu giá hợp lệ. Nó cũng mang lại hướng xử lý linh hoạt hơn cho Tòa án khi giải quyết các vụ án hình sự.

Tuy nhiên, tôi nhận thấy phương án này chưa thật sự rõ ràng, có thể gây vướng mắc và thiếu thống nhất khi áp dụng. Thực tế, việc thẩm phán xem xét, đánh giá các vật chứng này có đủ điều kiện để bán đấu giá hay không là rất phức tạp, thậm chí có thể dẫn tới bế tắc khác.

Do đó, Vụ Pháp chế và Quản lý khoa học (TAND Tối cao) cần nghiên cứu thêm để có thể giải thích rõ hơn về phương án xử lý này. Đồng thời, TAND Tối cao cần sớm ban hành quy định hướng dẫn rõ ràng hơn về các tiêu chí làm căn cứ xem xét khi nào hai loại vật chứng đặc thù nêu trên đủ điều kiện tổ chức bán đấu giá để nộp vào ngân sách nhà nước.

Luật sư NGUYỄN MINH LUẬN, Đoàn Luật sư TP.HCM

NGUYỄN CHÍNH

Nguồn PLO : https://plo.vn/vat-chung-la-tai-san-chung-tich-thu-luon-phan-dong-so-huu-co-hop-ly-post877670.html