Vì sao Ấn Độ khó từ bỏ dầu Nga dù bị Mỹ áp thuế 50%?

5 giờ trướcBài gốc

Ngày 6/8, Mỹ quyết định nâng thuế nhập khẩu với hàng hóa Ấn Độ lên 50% với lý do quốc gia Nam Á vẫn nhập dầu từ Nga. Động thái này nhằm gây áp lực buộc Moskva chấm dứt chiến sự tại Ukraine, do xuất khẩu năng lượng là nguồn thu chủ lực cho ngân sách Nga.

Quyết định này đẩy New Delhi vào thế tiến thoái lưỡng nan: hoặc nhượng bộ để duy trì xuất khẩu sang Mỹ với mức thuế ưu đãi, hoặc kiên quyết giữ nguồn dầu giá rẻ và chấp nhận đối mặt mức thuế cao ngất từ Washington.

Dù chọn hướng đi nào, trên thực tế, việc từ bỏ nguồn dầu Nga vẫn là bài toán nan giải với quốc gia tỷ dân, khi vừa vướng rào cản hạ tầng và kỹ thuật, vừa tiềm ẩn tổn thất kinh tế khổng lồ.

Hạ tầng, kỹ thuật lọc dầu khó xoay trục

Ấn Độ hiện sở hữu tổng công suất lọc dầu khoảng 5,2 triệu thùng/ngày, dự kiến tăng thêm 1 triệu thùng vào năm 2030, theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA).

Trụ cột của ngành lọc dầu nước này là các tổ hợp khổng lồ của Reliance Industries tại Jamnagar và Nayara Energy (liên doanh với Rosneft), phục vụ cả nhu cầu nội địa lẫn xuất khẩu.

Điểm chung của các nhà máy này là được thiết kế tối ưu xử lý dầu "chua" (hàm lượng lưu huỳnh cao) như dầu Urals từ Nga. Trải qua hơn 2 thập kỷ đầu tư, hệ thống lò coker và xử lý cặn đã được nâng cấp để dịch chuyển từ dầu nhẹ - ngọt sang dầu nặng - chua, giúp cải thiện rõ rệt hiệu suất và biên lợi nhuận.

"Các nhà máy lọc dầu, đặc biệt là cơ sở phức hợp, đã điều chỉnh hệ thống để tối ưu việc chế biến dầu thô chua trung bình, nhờ đó thu được nhiều sản phẩm hơn", ông Sumit Ritolia, chuyên gia tại hãng dữ liệu Kpler, chia sẻ với CNBC về hệ thống vận hành của các nhà máy lọc dầu ở Ấn Độ.

Tuy nhiên, nếu phải chuyển sang nhập dầu từ Mỹ, Tây Phi hay Trung Đông, vốn chủ yếu là dầu "ngọt" (hàm lượng lưu huỳnh thấp), hiệu suất lọc sẽ giảm, lợi nhuận lọc (refining margin) cũng co lại đáng kể do hạ tầng - kỹ thuật không tương thích như trước.

Một nhà máy xử lý dầu tại mỏ dầu Yaraktа, thuộc sở hữu của Công ty dầu Irkutsk (INK), ở vùng Irkutsk, Nga. Ảnh: Reuters.

Ngoài lợi thế kỹ thuật, dầu Nga còn hấp dẫn Ấn Độ nhờ được bán trên thị trường giao ngay (spot) với mức chiết khấu sâu, rẻ hơn khoảng 5 USD/thùng so với nhiều nguồn khác. Điều này cho phép các nhà máy Ấn Độ linh hoạt thương lượng giá, khối lượng và lịch giao hàng. Trái lại, dầu từ Trung Đông hay Mỹ thường bị ràng buộc bởi hợp đồng dài hạn, chặt chẽ về giá và sản lượng.

Nhờ hội tụ 3 yếu tố, gồm giá rẻ, linh hoạt trong thương mại và tương thích kỹ thuật, dầu Nga đã trở thành mắt xích gần như không thể thay thế trong nguồn nguyên liệu đầu vào của các nhà máy lọc dầu Ấn Độ.

Tốn thêm 9-11 tỷ USD mỗi năm nếu từ bỏ dầu Nga

Nếu ngừng mua dầu từ Nga, chi phí mua nhiên liệu của Ấn Độ có thể tăng thêm 9-11 tỷ USD mỗi năm, theo Economic Times.

Trước xung đột Ukraine, dầu Nga không mấy hấp dẫn với New Delhi do quãng đường vận chuyển xa, sản lượng nhập chiếm chưa tới 0,2% tổng lượng dầu nhập khẩu.

Tuy nhiên, từ khi chiến sự bùng nổ đầu năm 2022, phương Tây dần xa lánh dầu Nga và áp đặt hàng loạt lệnh trừng phạt, buộc Moskva bán với mức chiết khấu sâu để tìm đầu ra.

Là quốc gia tiêu thụ và nhập khẩu dầu lớn thứ 3 thế giới, giá rẻ biến dầu Nga trở thành "món hời" cho các nhà máy lọc dầu Ấn Độ. Nhờ đó, nhập khẩu từ Nga đã tăng vọt, có thời điểm chiếm tới 40% tổng kim ngạch.

Riêng tháng 7, Nga chiếm 36% lượng dầu thô Ấn Độ nhập khẩu. Kể từ quý IV/2022, lượng nhập khẩu này chưa từng xuống dưới 1,4 triệu thùng/ngày, cao gấp hơn 20 lần so với mức 68.000 thùng/ngày vào tháng 1/2022.

Theo Petras Katinas, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch (CREA), việc tận dụng nguồn dầu giá rẻ giúp Ấn Độ tiết kiệm 33 tỷ USD chi phí năng lượng giai đoạn 2022-2024, góp phần kìm giá nhiên liệu, ổn định lạm phát và tăng lợi nhuận lọc dầu.

Nguồn dầu giá rẻ này còn cho phép Ấn Độ tái xuất sản phẩm tinh chế sang các thị trường cấm mua trực tiếp từ Nga, đem lại lợi nhuận kỷ lục cho các công ty dầu khí.

Những chiếc xe chở dầu bên ngoài một kho nhiên liệu ở ngoại ô Kolkata, Ấn Độ. Ảnh: Reuters.

Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt ngày càng siết chặt. Ngoài mức thuế cao của Mỹ, EU cũng tuyên bố cấm nhập khẩu sản phẩm tinh chế từ dầu Nga từ tháng 1/2026. Lệnh cấm của EU có thể buộc các nhà máy lọc dầu phải phân tách nguồn dầu thô, trong khi nguy cơ thuế quan từ Mỹ và các biện pháp trừng phạt thứ cấp nhắm vào vận chuyển, bảo hiểm, tài chính - những mắt xích quan trọng trong chuỗi thương mại dầu Nga.

"Những biện pháp này sẽ hạn chế sự linh hoạt trong quá trình thu mua dầu của Ấn Độ, tăng rủi ro tuân thủ và bất ổn chi phí", Sumit Ritolia, nhà phân tích dầu tại Kpler, cho biết. Trong đó, các nhà máy lọc dầu lớn như Reliance Industries và Nayara Energy, chiếm hơn 50% lượng dầu Nga nhập khẩu năm 2025, thách thức lại càng lớn hơn.

Nayara, được hỗ trợ bởi tập đoàn dầu khí Nga Rosneft, vừa bị EU phạt tháng trước, trong khi Reliance, nhà xuất khẩu nhiên liệu lớn sang châu Âu, đối mặt bài toán siết lợi nhuận.

Với tổng lượng sản phẩm tinh chế xuất khẩu sang châu Âu trung bình khoảng 200.000 thùng/ngày vào năm 2024, Reliance tận dụng tối đa dầu Nga được chiết khấu để nâng cao biên lợi nhuận lọc dầu trong 2 năm qua, theo Kpler.

"Yêu cầu truy xuất nguồn gốc nghiêm ngặt buộc Reliance phải hoặc cắt giảm lượng dầu Nga đầu vào, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh về chi phí, hoặc phải chuyển hướng các sản phẩm liên quan đến Nga sang các thị trường ngoài EU", ông Ritolia cho biết.

Linh hoạt ứng phó

Tuy nhiên, Reliance có 2 nhà máy lọc dầu: một phục vụ thị trường trong nước và một chuyên xuất khẩu, giúp công ty linh hoạt hơn trong chiến lược kinh doanh.

Cụ thể, Reliance có thể phân bổ dầu thô không phải của Nga cho nhà máy xuất khẩu nhằm đáp ứng yêu cầu của EU, đồng thời xử lý dầu Nga tại nhà máy nội địa phục vụ các thị trường khác.

Việc chuyển hướng xuất khẩu dầu diesel sang Đông Nam Á, châu Phi hoặc Mỹ Latinh về mặt vận hành là khả thi, nhưng sẽ đi kèm lợi nhuận thấp hơn, thời gian vận chuyển dài hơn và biến động nhu cầu lớn hơn, khiến phương án này không tối ưu về mặt thương mại, ông Ritolia cho biết.

Ritolia ước tính Ấn Độ cần ít nhất một năm để giảm đáng kể phụ thuộc vào dầu Nga. Trên thực tế, cuối tháng trước, nhiều nhà máy quốc doanh như Indian Oil, Hindustan Petroleum, Bharat Petroleum và Mangalore Refinery đã tạm dừng mua thêm dầu Nga.

Dữ liệu Kpler cho thấy lượng dầu Nga nhập khẩu vào Ấn Độ tháng 7 đã giảm hơn 500.000 thùng/ngày so với tháng 6, xuống mức thấp nhất trong 5 tháng là 1,58 triệu thùng/ngày.

Đáng chú ý, việc Ấn Độ dừng đột ngột mua dầu Nga cũng có thể tác động đến thị trường toàn cầu. Premasish Das, Trưởng bộ phận phân tích thị trường dầu châu Á tại S&P Global Commodity Insights, cảnh báo nếu Ấn Độ chuyển nguồn cung đột ngột, thị trường sẽ "thắt chặt đáng kể", đẩy giá dầu vượt ngưỡng 80 USD/thùng, cao hơn nhiều so với mức khoảng 67 USD hiện tại.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng dù OPEC đã liên tục tăng sản lượng từ tháng 4, việc bổ sung vài triệu thùng mỗi ngày trong ngắn hạn vẫn rất khó do hạn chế về công suất dự phòng và logistics.

"Không nơi nào có thể cung cấp khoảng 5 triệu thùng dầu mỗi ngày đủ nhanh để ngăn giá dầu tăng cao", Alexander Kolyandr, nhà nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu, cho biết trên Independent.

Cẩm Tú

Nguồn Znews : https://znews.vn/vi-sao-an-do-kho-tu-bo-dau-nga-du-bi-my-ap-thue-50-post1575317.html