Việt Nam ở đâu trên bản đồ công nghiệp ô tô toàn cầu?

một ngày trướcBài gốc

Trước khi bước vào kỷ nguyên bùng nổ ô tô với mức tăng trưởng hai con số, thị trường Việt Nam từng giậm chân tại chỗ hàng chục năm trong quá trình khó khăn về cả kinh tế lẫn xã hội. Tuy nhiên, kết quả đạt được sau đó rất nhanh chóng với hàng loạt thương hiệu mới xuất hiện, các xu hướng phát triển trên toàn cầu cũng được cập nhật ngay lập tức và quan trọng nhất là tiềm năng tăng trưởng mạnh khi tỷ lệ sở hữu ô tô của người dân Việt Nam vẫn rất thấp so với các nước có quy mô thu nhập trung bình tương đương.

Lịch sử phát triển của những chiếc ô tô đầu tiên tại Việt Nam vốn đã có từ lâu nhưng mốc thời gian chung cho ngành ô tô đều được tính từ ngày 21/12/1958 với chiếc xe 4 chỗ đầu tiên được nhà máy Chiến Thắng (Hà Nội) chế tạo thành công. Trong khi đó, thị trường miền Nam cũng bắt đầu có mẫu ô tô lắp ráp đầu tiên vào năm 1970 mang tên La Dalat, được chế tạo dựa trên tiêu chuẩn của Citroen (Pháp).

Bước chuyển mình mạnh mẽ nhất của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam tới đầu những năm 2000, đầu tiên là công ty Trường Hải (Thaco) và công ty Xuân Kiên (Vinaxuki) đã tiên phong thành lập các liên doanh lắp ráp xe thương mại với các hãng xe nước ngoài. Tuy nhiên, hướng đi khác nhau nên dẫn đến kết quả hiện tại của hai công ty trái ngược hoàn toàn: Thaco đang nằm trong top đầu các nhà sản xuất ô tô tại Việt Nam trong khi Vinaxuki gặp nhiều khó khăn, sớm dẫn đến phá sản.

Khoảng 10 năm trở lại đây, tập đoàn Thành Công cũng tiếp bước Thaco để hợp tác thành lập liên doanh cùng Hyundai, giúp doanh số của hãng xe Hàn Quốc tăng mạnh và đã có thời điểm dẫn đầu thị trường Việt Nam.

Trong khi đó, VinFast lại là một trường hợp khác biệt khi tự xây dựng nhà máy vào năm 2017, sản xuất xe mang thương hiệu riêng và chuyển hướng nhanh chóng sang ô tô điện sau vài năm bắt đầu gia nhập ngành ô tô trong nước. Hiện hãng đã có kết quả kinh doanh dẫn đầu thị trường.

Sau nhiều năm phát triển, ngành công nghiệp ô tô và thị trường ô tô Việt Nam đang dần khẳng định vị trí trên bản đồ công nghiệp ô tô thế giới với hàng loạt bước tiến quan trọng, đóng góp vào đó là những nền tảng vững vàng được xây đắp sau nhiều năm.

Một trong những yếu tố biến Việt Nam trở thành một trong những thị trường được nhiều hãng ô tô quan tâm nhất trong khu vực chính là tiềm năng tăng trưởng về doanh số nhờ quy mô dân số đông, thu nhập bình quân nằm trong nhóm các quốc gia trung bình trong khi tỷ lệ sở hữu ô tô hiện tại còn rất thấp so với những nước khác trong khu vực.

Trong lễ ký kết thỏa thuận thành lập liên doanh lắp ráp và phân phối xe ô tô tại Việt Nam của Tasco và Geely Auto vào tháng 9/2024, ông Ngô Đông Hải - Bí thư Tỉnh Ủy Thái Bình đánh giá thị trường xe trong nước còn nhiều tiềm năng: “Thị trường ô tô Việt Nam đầy tiềm năng, tỷ lệ sở hữu xe ô tô trên 1.000 dân ở Việt Nam hiện đạt khoảng 63 xe so với hơn 300 xe ở Thái Lan, dự kiến tăng trưởng thị trường xe bình quân đến 2030 từ 14%-16%/năm, tổng lượng xe ô tô tiêu thụ đạt 1 - 1.1 triệu xe, tầm nhìn đến 2045 dự kiến đạt 4.5 – 4.7 triệu xe".

So sánh với các quốc gia trên thế giới theo thống kê của OICA (Tổ chức Các nhà sản xuất ô tô quốc tế), tỷ lệ sở hữu ô tô cao nhất là New Zealand, cứ 10 thì có gần 9 người sở hữu ô tô. Trong khu vực châu Âu, Ba Lan có tỷ lệ ô tô trên đầu người cao nhất (761/1.000 người) nhưng riêng về xe điện thì Na Uy đang dẫn đầu với khoảng 16% tổng số xe lưu hành trên đường.

Theo Tổng cục Thống kê, GDP năm 2024 của nền kinh tế Việt Nam ước đạt 11.511,9 ngàn tỉ đồng, tương đương 476,3 tỉ USD; GDP bình quân đầu người đạt 114 triệu đồng, tương đương 4.700 USD. Đồng thời, năng suất lao động của toàn nền kinh tế năm 2024 ước đạt 221,9 triệu đồng/lao động (tương đương 9.182 USD/lao động). Như vậy, số lượng người đủ khả năng mua ô tô tại Việt Nam là rất lớn, vấn đề chính là ở giá bán cần phải giảm hơn nữa để gia tăng tỷ lệ mua xe.

Điều này cần đến tác động của ô tô lắp ráp trong nước với nguồn cung chủ động và ít bị ảnh hưởng bởi các thị trường khác nhưng hiện Việt Nam chưa có dồi dào lượng nhà cung cấp linh kiện lắp ráp, đặc biệt là các đơn vị nội địa được người Việt sở hữu chính thức.

Tại một Diễn đàn công nghiệp hỗ trợ diễn ra vào năm 2019, ông Phạm Tuấn Anh, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) khi đó cho biết, Việt Nam chưa có các doanh nghiệp đứng đầu chuỗi sản xuất tầm cỡ khu vực trong ngành sản xuất, lắp ráp ô tô và ngành CN ô tô Việt Nam hiện mới chỉ tham gia vào phân khúc thấp trong ngành công nghiệp ô tô, chưa làm chủ được các công nghệ cốt lõi.

Trong năm 2018, số lượng nhà cung cấp linh kiện ô tô tại Thái Lan đạt gần 2.100 trong khi Việt Nam chỉ có 276. Đến năm 2020, Trưởng ban kế hoạch chiến lược của một hãng xe Nhật tại Việt Nam cho biết, lắp ráp xe trong nước (CKD) với bộ linh kiện nhập khẩu có chi phí còn cao hơn so với nhập một chiếc ôtô hoàn chỉnh (CBU) lên tới 15-20%: "Nếu không tính đến chiến lược kinh doanh lâu dài, đặc biệt là về nguồn cung cho một mẫu xe bán tốt, chọn nhập thay vì lắp là đương nhiên".

Theo thông tin được cung cấp từ các doanh nghiệp trong năm 2024, Thaco hiện đạt khoảng 15-18% tỷ lệ nội địa hóa trong khi Toyota Việt Nam cũng mới đạt tới 37% đối với riêng dòng xe Innova. Mức này thấp hơn rất nhiều so với các thị trường khác trong khu vực như Thái Lan hay Indonesia, những quốc gia đang xuất khẩu ô tô sang Việt Nam với tỷ lệ nội địa hóa trên 40% và được hưởng thuế nhập khẩu 0%.

Thách thức lớn nằm ở các hiệp định thương mại Việt Nam ký kết với các khu vực khác nhau, trong đó nổi bật nhất là ATIGA giúp miễn thuế cho ô tô xuất khẩu từ các nước trong khu vực Đông Nam Á nếu tỷ lệ nội địa hóa đạt trên 40%, và EVFTA với việc thuế nhập khẩu ô tô từ châu Âu về Việt Nam sẽ giảm dần khoảng 6,4%/năm dự kiến sẽ về mức 0% vào năm 2030. Điều này khiến ô tô nhập khẩu được tăng sức hút bởi giá bán nhờ chi phí giảm đáng kể trong khi các hãng xe không phải duy trì nhà máy trong nước.

Việc hỗ trợ cho các doanh nghiệp lắp ráp trong nước là rất cần thiết, điều này từng được nhiều đại diện các hãng xe bày tỏ. Theo đó, bà Đỗ Thu Hoàng, Cựu Phó Tổng Giám đốc Toyota Việt Nam chia sẻ: “Doanh nghiệp rất cần Chính phủ có những chính sách hỗ trợ sản xuất xe CKD sản xuất trong nước trong bối cảnh thuế nhập khẩu của xe nguyên chiếc về 0% kể từ năm 2018”.

Nhằm duy trì nhiều hãng xe lắp ráp trong nước hơn, Chính phủ Việt Nam đã tích cực hoàn thiện quy định, bổ sung nhiều chính sách mới mẻ nhằm hỗ trợ cho doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô, đồng thời đẩy mạnh ngành công nghiệp phụ trợ hơn nữa.

Về mặt thị trường, những năm gần đây, khi tình hình kinh tế khó khăn và người dân hạn chế chi tiêu cho việc mua ô tô, Chính phủ đã liên tục ban hành chính sách giảm mức thu lệ phí trước bạ xuống chỉ còn 50% so với thường lệ, tiến hành trong khoảng thời gian 3 tháng hoặc 6 tháng nhưng chỉ áp dụng cho ô tô lắp ráp trong nước.

Ngoài ra, nhằm giúp doanh nghiệp lắp ráp dễ xác định tỷ lệ nội địa hóa hơn và phù hợp với sự thay đổi của thế giới, Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành Thông tư 11/2022/TT-BKHCN nhằm bác bỏ 3 quy định về xác định tỷ lệ nội địa hóa và mức độ rời rạc của linh kiện ô tô nhập khẩu trước đây, bắt đầu áp dụng từ tháng 10/2022.

Bên cạnh đó, các địa phương cũng tích cực ưu đãi về thuế nhằm thu hút đầu tư của hãng xe nước ngoài thành lập nhà máy sản xuất, lắp ráp ô tô trong bối cảnh thị trường Việt Nam ngày càng có nhu cầu mua xe cao hơn, mức tăng doanh số ô tô hàng năm được dự báo có thể tới 2 con số trong thời gian tới.

Tuy có những khó khăn và thách thức, thị trường Việt Nam vẫn đang thu hút nhiều nhà sản xuất đặt cơ sở lắp ráp trong nước nhằm tận dụng nguồn lực dồi dào và chờ đợi tiềm năng tiêu thụ ngày càng bùng nổ. Trong những năm gần đây, nhiều hãng ô tô lần lượt tiến vào thị trường Việt Nam, một số mang tính thăm dò với số lượng mẫu xe giới thiệu hạn chế và chủ yếu thông qua con đường nhập khẩu, nhưng có một số khác xác định chiến lược lâu dài hơn nên đã chính thức ký kết các thỏa thuận sản xuất, lắp ráp ô tô trong nước.

Sớm nhất trong số đó có thể kể đến Skoda với liên doanh lắp ráp xe cùng tập đoàn Thành Công, nhà máy của hãng đang được triển khai tại khu công nghiệp Việt Hưng (Quảng Ninh). Tại triển lãm ô tô Việt Nam năm 2024 (VMS 2024), hãng xe Séc đã trưng bày mẫu xe Kushaq dự kiến sẽ là sản phẩm đầu tiên xuất xưởng tại nhà máy trong nước vào năm sau.

Trong tháng 9 vừa qua, cả hai nhà sản xuất Trung Quốc là Geely và Chery cũng chính thức công bố kế hoạch thành lập cơ sở sản xuất ô tô tại Việt Nam, dự kiến sẽ cùng đặt ở tỉnh Thái Bình. Trong đó, Geely hợp tác cùng Tasco với nhà máy có tổng vốn đầu tư khoảng 168 triệu USD, lắp ráp 75.000 xe/năm trong giai đoạn 1 với các thương hiệu Lynk & Co và Geely Auto. Tập đoàn Chery thành lập liên doanh Omoda & Jaecoo Việt Nam với đối tác Geleximco với tổng mức đầu tư hơn 800 triệu USD và công suất dự kiến tới 200.000 xe/năm.

Tuy nhiên, nổi bật nhất tại thị trường Việt Nam trong những năm gần đây là quá trình điện hóa đối với ô tô đang được tiến hành nhanh chóng với động lực chính đến từ VinFast khi hãng đã có những bước tiến nhanh chóng trong những năm trở lại đây từ khi bắt đầu công bố chuyển đổi sang xe điện vào năm 2020.

Theo công bố của Counterpoint Research, khu vực Đông Nam Á đã tăng doanh số xe điện gấp đôi trong quý I/2024 trong khi xe xăng giảm 7%. Chuyên gia phân tích ngành ô tô Abhik Mukherjee của Counterpoint Research cho biết: "Trong khi các hãng xe Nhật Bản và Hàn Quốc tỏ ra chậm chạp để nắm bắt xu hướng điện khí hóa, các nhà sản xuất Trung Quốc đang nắm bắt cơ hội để chiếm lĩnh thị phần", hiện "các hãng xe Trung Quốc hiện chiếm tới hơn 70% doanh số xe điện ở khu vực Đông Nam Á”.

Thái Lan dẫn đầu khi chiếm tới 55% doanh số xe điện mới bán ra trong khu vực, nhưng tốc độ tăng trưởng của Việt Nam đang nhanh nhất với 400% so với cùng kỳ năm ngoái. Điều này nhờ vào VinFast với lượng xe điện bán ra đứng thứ hai chỉ sau BYD.

Hiện tại, VinFast đã có dải sản phẩm đầy đủ gồm 7 mẫu SUV từ nhỏ đến lớn, phục vụ hầu hết nhu cầu dành cho khách hàng trong nước. Ngoài ra, hãng cũng xuất khẩu sang các thị trường khác như Mỹ, châu Âu, Thái Lan, Indonesia, Philippines, Trung Đông, châu Phi…

Vào tháng 11/2022, trong buổi lễ xuất khẩu lô ô tô điện VinFast đầu tiên sang thị trường nước ngoài, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã phát biểu: “Chúng ta có thể tự hào khi những chiếc ô tô mang thương hiệu Việt vươn ra thị trường toàn cầu. Điều này khẳng định đường lối đúng đắn của Đảng, Nhà nước, góp phần xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ và tích cực hội nhập quốc tế, thể hiện sự quan tâm, ủng hộ khuyến khích các doanh nghiệp phát triển đúng pháp luật, góp phần xây dựng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”.

Đến năm nay, VinFast đã có bước tiến lớn về mặt doanh số sau 4 năm chuyển đổi hoàn toàn sang xe điện. Theo công bố sau 10 tháng kinh doanh tại thị trường trong nước, VinFast đã giao đến tay khách hàng khoảng 51.000 ô tô điện, chính thức dẫn đầu trong số các thương hiệu tại Việt Nam.

Trên con đường đầy gian nan của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam những năm qua đã ghi dấu nhiều nỗ lực và cố gắng của những hãng xe nội địa như VinFast, Thaco, Thành Công… tương lai phía trước sẽ vẫn còn đầy thử thách, thị trường dù có tiềm năng phát triển lớn nhưng vẫn chỉ là quy mô nhỏ so với thế giới. Vấn đề quan trọng nhất là phải tăng cường công nghiệp phụ trợ, gia tăng mạnh mẽ số lượng nhà cung cấp linh kiện trong ngành ô tô; từ đó, Việt Nam mới có những bước tiến vững chắc ra các thị trường khác và tạo nên dấu ấn đậm nét trên bản đồ công nghiệp ô tô thế giới.

Thực hiện: Huy Phương | Trình bày: Huệ Hương

Nguồn VOV : https://vov.vn/o-to-xe-may/viet-nam-o-dau-tren-ban-do-cong-nghiep-o-to-toan-cau-post1151315.vov