Xả lũ gây thiệt hại nặng cho hạ du, các nước xử lý sao?

2 giờ trướcBài gốc

Ở nhiều quốc gia, câu chuyện các hồ chứa xả lũ gây ra các thiệt hại nghiêm trọng cho người dân ở vùng hạ du đã được giải bằng các chế tài nghiêm khắc, cam kết vận hành an toàn, minh bạch và chịu trách nhiệm tuyệt đối với hạ du.

Hồ sơ vụ kiện lũ lụt Queensland (Úc)

Đầu tháng 1-2011, Đông Nam Queensland (Úc) hứng chịu một đợt bão lớn gây ngập lụt nghiêm trọng tại hai thành phố Brisbane và Ipswich. Đợt thiên tai này ập đến ngay sau một đợt mưa lớn vào cuối tháng 12-2010, khiến các lưu vực sông bão hòa và các hồ chứa nước đã đạt mức tối đa dung tích cấp nước.

Tâm điểm của tranh cãi là Wivenhoe, con đập lớn nhất trong lưu vực sông Brisbane. Con đập này gánh trên vai hai chức năng đối lập nhau, gồm: tối đa hóa nguồn cung cấp nước đô thị và tham gia cắt lũ.

Nước được xả từ đập Wivenhoe trong trận lũ năm 2011. Ảnh: Dan Saffron/THE SYDNEY MORNING HERALD

Trong sự kiện tháng 1-2011, các kỹ sư vận hành đã quyết định xả nước từ đập Wivenhoe cùng thời điểm dòng chảy từ các nhánh sông hạ lưu đạt đỉnh. Quyết định này dẫn đến đỉnh lũ thực tế cao hơn so với kịch bản nếu việc xả nước được thực hiện sớm hơn. Hậu quả là khoảng 23.000 ngôi nhà và cơ sở kinh doanh đã bị nhấn chìm trong biển nước.

Năm 2014, doanh nghiệp Rodriguez and Sons Pty Ltd đại diện cho khoảng 6.700 nạn nhân đã khởi xướng vụ kiện tập thể tại Tòa án Tối cao bang New South Wales (NSW).

Tháng 11-2019, Thẩm phán sơ thẩm Robert Beech-Jones ra phán quyết khẳng định các kỹ sư vận hành đập đã vi phạm nghĩa vụ cẩn trọng (duty of care) khi phớt lờ quy trình trong cẩm nang vận hành - tài liệu do chính họ tham gia soạn thảo. Tòa phân định trách nhiệm bồi thường: Seqwater (50%), SunWater (30%) và Chính quyền bang Queensland (20%).

Trước áp lực từ phán quyết sơ thẩm, Chính quyền bang Queensland và SunWater (đơn vị vận hành đập thuộc sở hữu nhà nước) đã chấp nhận thỏa thuận dàn xếp trị giá 440 triệu AUD. Khoản tiền này giải quyết xong phần trách nhiệm của họ đối với các nguyên đơn.

Khác với hai bị đơn còn lại, Seqwater (cũng là doanh nghiệp nhà nước) kiên quyết không thỏa hiệp và nộp đơn kháng cáo lên Tòa Phúc thẩm thuộc Tòa án Tối cao NSW.

Phiên phúc thẩm diễn ra vào tháng 5-2021. Đến tháng 9-2021, Tòa Phúc thẩm đã ra quyết định đảo ngược phán quyết sơ thẩm năm 2019. Tòa án Tối cao Úc năm 2022 cũng ra phán quyết tương tự. Như vậy, dù đã thắng SunWater và Chính quyền bang, các nạn nhân đã thất bại trong việc đòi bồi thường từ Seqwater.

Phán quyết này gây ra phẫn uất dữ dội trong lòng công chúng địa phương, thậm chí còn có người cho rằng “công lý đã không thắng thế ở Úc” khi đó. Các nạn nhân muốn tiếp tục kháng cáo nhưng không được, vì Tòa án Tối cao Úc đã là tòa án cấp cao nhất, không còn tòa nào cao hơn để nộp đơn kháng cáo.

Theo tờ ABC News, SunWater và Chính quyền bang Queensland vẫn chấp nhận chi trả bồi thường cho nạn nhân theo phán quyết ban đầu, xoa dịu ít nhiều dư luận.

Án lệ Philippines: Không thể đổ lỗi cho "thiên tai" khi vận hành xả lũ tắc trách

Việc khởi kiện đơn vị vận hành đập thủy điện vì xả lũ bất ngờ gây thiệt hại là hoàn toàn có cơ sở pháp lý. Điều này đã được minh chứng qua các phán quyết liên quan đến trận lụt kinh hoàng tại Norzagaray, tỉnh Bulacan (Philippines) năm 1978.

Sự việc bắt nguồn từ đợt ngập lụt thị trấn Norzagaray vào ngày 26 và 27-10-1978, thời điểm cơn bão Kading đang hoành hành. Nguyên nhân trực tiếp được xác định là do Tập đoàn Điện lực Quốc gia Philippines (NPC) đã xả nước từ 3 cửa xả lũ của nhà máy thủy điện tại đập Angat.

Cư dân Norzagaray đã thắng trong các vụ kiện dân sự chống lại vụ Tập đoàn Điện lực Quốc gia (NPC) xả lũ. Ảnh minh họa: PHILSTAR

Hồ sơ vụ án ghi nhận, NPC đã mở 3 cửa xả từ đêm muộn ngày 26 đến rạng sáng ngày 27-10. Hành động xả lũ vào "khung giờ chết" này khiến người dân hoàn toàn bất ngờ. Hậu quả là khoảng 100 người thiệt mạng do đuối nước, hàng trăm ngôi nhà và cơ sở kinh doanh bị phá hủy, cùng thiệt hại lớn về gia súc.

Tổng cộng 11 vụ kiện dân sự đã được người dân đệ trình lên Tòa án Khu vực (RTC) tại Malolos, Bulacan kiện NPC và giám sát viên nhà máy Benjamin Chavez. Sau khi Tòa sơ thẩm tuyên thắng cho phần lớn nguyên đơn, vụ việc tiếp tục được đưa lên Tòa Phúc thẩm (CA).

Trong hai phán quyết năm 1990 và 1991, Tòa Phúc thẩm đã giữ nguyên quan điểm bảo vệ người dân Norzagaray, buộc NPC và bị cáo Chavez phải bồi thường thiệt hại thực tế, tổn thất tinh thần và chi phí tranh tụng.

Điểm mấu chốt của bản án nằm ở nhận định của Tòa án về trách nhiệm quản lý. Tòa Phúc thẩm chỉ trích gay gắt rằng thiệt hại xảy ra là do sự "thiếu tầm nhìn, khinh suất và cẩu thả nghiêm trọng, rõ ràng trong quản lý và vận hành đập Angat" của NPC.

Tòa lập luận rằng dù báo chí đã cảnh báo về cơn bão từ ngày 24-10, NPC vẫn không xả nước dần dần dù mực nước đã ở mức nguy cấp. "Nếu việc mở cả 3 cửa xả tràn được thực hiện sớm hơn và từ từ, thì đã không cần phải mở đột ngột như vậy. Điều làm tình hình tồi tệ hơn là việc mở cửa xả diễn ra vào lúc đêm khuya khi người dân đang ngủ. Các nguyên đơn đều khai rằng họ không hề nhận được cảnh báo nào" - trích phán quyết năm 1990 của Tòa Phúc thẩm.

Cuối cùng, Tòa án Tối cao Philippines đã giữ nguyên các phán quyết này vào năm 1992 và 1993. Tòa Tối cao khẳng định đanh thép: NPC không thể viện dẫn lý do "hành động của Chúa" (Act of God) hay "sự kiện bất khả kháng" (Force majeure) để thoái thác trách nhiệm.

"Sự kiện này không hoàn toàn do thiên tai hay bất khả kháng gây ra; mà đã có sự can thiệp của yếu tố con người - đó là sự cẩu thả hoặc khinh suất" - Tòa án Tối cao kết luận.

Kinh nghiệm và quy định quốc tế

. Trong nhiều năm qua, Nga đã phát triển một phương pháp quản lý tài nguyên nước cho các lưu vực sông có chuỗi hồ chứa phức hợp.

Phương pháp này được triển khai dưới dạng một hệ thống công nghệ máy tính, dùng để cung cấp hỗ trợ thông tin cho việc ra quyết định tối ưu về chế độ vận hành hệ thống tài nguyên nước Volga-Kama (VKWRS) trong thực tiễn hoạt động của Cơ quan Tài nguyên Nước Liên bang Nga (Rosvodresursy).

Công nghệ này tích hợp hai mô hình: gồm ECOMAG là mô hình thủy văn phân bố mô phỏng quá trình hình thành dòng chảy, cập nhật hằng ngày dữ liệu từ khoảng 350 trạm khí tượng; và VOLPOW là mô hình mô phỏng vận hành hồ chứa, hỗ trợ lựa chọn chế độ điều tiết nước tối ưu theo quy định và nhu cầu sử dụng nước.

Từ kết quả 2 mô hình, đề xuất vận hành hồ được đưa ra và trình Nhóm Công tác Liên ngành xem xét, gồm đại diện các bộ ngành và doanh nghiệp sử dụng nước lớn. Sau khuyến nghị của nhóm, quyết định chính thức về chế độ vận hành từng hồ được ban hành và chuyển thành chỉ thị cho các nhà máy thủy điện.

Sự quản lý này rất cụ thể, các hồ chứa không vận hành đơn lẻ mà theo một quy hoạch chung, dưới sự điều phối của Rosvodresursy.

. Trong quản lý thủy điện, Ủy ban Tài nguyên Nước sông Trường Giang (CWRC) cũng nắm vai trò chủ chốt về quyết định xả lũ. Theo CWRC, trong mùa lũ, hồ Tam Hiệp buộc phải duy trì mực nước 145 m để tạo dung tích đón lũ, xả tràn khi dòng vào vượt khả năng phát điện và chỉ được giữ nước nếu lưu lượng xả vượt ngưỡng an toàn hạ du.

Sang mùa cạn, mục tiêu chuyển sang phát điện và bảo đảm giao thông: mực nước được nâng dần lên 175 m để tối ưu phát điện, rồi sau đó hạ xuống để chuẩn bị mùa lũ nhưng không thấp hơn 155 m nhằm bảo đảm giao thông đường thủy.

Trong khi đó, theo Điều 17 Luật Phòng, chống lũ của Trung Quốc, các công trình phòng chống lũ và các công trình thủy lợi, thủy điện xây dựng trên sông, hồ phải tuân thủ các yêu cầu của quy hoạch phòng chống lũ. Các hồ chứa phải dành đủ dung tích phòng lũ theo quy định. Nếu có bất kỳ hành vi phạm, gây cản trở công tác phòng, chống lũ sẽ đối mặt với các hình phạt hành chính hoặc hình sự tùy trường hợp (Điều 53, Điều 64 cùng luật).

. Ấn Độ cũng quy định rất rõ về vấn đề an toàn đập. Theo đó, Điều 36 Luật An toàn Đập (2021) quy định các chủ sở hữu đập phải xây dựng kế hoạch hành động khẩn cấp nhằm bảo đảm an toàn cho người dân và tài sản ở hạ du.

Kế hoạch này phải xác định các tình huống khẩn cấp có thể phát sinh trong quá trình vận hành hồ chứa. Các nội dung then chốt gồm quy trình cảnh báo sớm, bản đồ ngập lụt chi tiết và phương án chuẩn bị trước để ứng phó kịp thời với mọi kịch bản bất lợi. Mục tiêu cao nhất là giảm thiểu rủi ro, đặc biệt tránh để xảy ra thiệt hại về người khi sự cố vượt ngoài khả năng kiểm soát.

Theo Điều 41 Luật này Ấn Độ quy định bất kỳ hành vi vi phạm quy định về an toàn đập, hoặc không tuân thủ chỉ thị của cơ quan quản lý, có thể bị phạt tù đến một năm hoặc phạt tiền, hoặc cả hai. Nếu hành vi này dẫn đến thiệt hại về người hoặc gây nguy cơ đe dọa tính mạng, mức phạt tù có thể tăng lên tối đa 2 năm.

DƯƠNG KHANG

Nguồn PLO : https://plo.vn/xa-lu-gay-thiet-hai-nang-cho-ha-du-cac-nuoc-xu-ly-sao-post883993.html