Xe điện bị loại khỏi danh mục chiến lược: Giải mã chính sách của Trung Quốc

2 giờ trướcBài gốc

Có nhiều câu hỏi đặt ra sau động thái của Trung Quốc như: Phải chăng nền công nghiệp xe điện này đã chín muồi và không còn cần ưu đãi? Hay đó là bước dịch chuyển chiến lược trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ - thương mại toàn cầu ngày càng gay gắt?

Một số mẫu xe điện Trung Quốc. Ảnh: Tân Hoa xã.

Quyết định gây bất ngờ hay động thái đã được dự báo trước?

Việc Trung Quốc loại xe điện ra khỏi danh mục các ngành công nghiệp chiến lược trong Quy hoạch phát triển 5 năm lần thứ 15, tức giai đoạn năm 2026 - 2030, đánh dấu lần đầu tiên trong hơn một thập kỷ lĩnh vực này bị loại khỏi danh sách. Điều này đã tạo ra những cuộc thảo luận sôi nổi trên mạng xã hội và khiến truyền thông nước này phải vào cuộc phân tích, đánh giá.

Mặc dù không có những dấu hiệu báo trước một cách rõ rệt, nhưng các động thái của Trung Quốc những năm gần đây, đặc biệt là khi việc dư thừa công suất, cuộc chiến giá cả và hiện tượng “cạnh tranh thoái hóa” (cạnh tranh vô nghĩa, không mang lại hiệu quả, thậm chí còn thụt lùi - PV) xuất hiện trong nửa đầu năm 2025 trở thành những vấn đề nhức nhối của ngành, dường như đã phần nào giải thích cho việc xe năng lượng mới khó có thể tiếp tục là ngành công nghiệp chủ chốt trong 5 năm tới.

Trước đó, Trung Quốc đã kết thúc chương trình trợ giá cho người mua xe điện vào cuối năm 2022 và dự kiến sẽ xóa bỏ hoàn toàn ưu đãi thuế mua xe vào cuối năm 2027.

Đáng chú ý hơn, trong bài phát biểu làm rõ về Kiến nghị của Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc liên quan đến việc xây dựng Quy hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 năm lần thứ 15 tại Hội nghị Trung ương 4 được Tân Hoa xã đăng toàn văn ngày 28/10, Chủ tịch Tập Cận Bình đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tránh tình trạng các địa phương phát triển ồ ạt một lĩnh vực nào đó. Ông cho biết, dự thảo “Kiến nghị” nhấn mạnh việc phát triển lực lượng sản xuất chất lượng mới phù hợp với điều kiện địa phương, tức là cần hướng dẫn các bên “triển khai công việc một cách khoa học lý tính, thực sự cầu thị, tránh tình trạng thực hiện một cách vội vàng ồ ạt”.

Cũng trong năm nay, lãnh đạo Trung Quốc từng có lần đặt câu hỏi liệu có cần thiết để tất cả các tỉnh đều phát triển các ngành như trí tuệ nhân tạo, năng lực tính toán và xe điện hay không? Quan điểm này một lần nữa được đưa vào bài viết trích dẫn các phát biểu quan trọng của ông về phát triển lực lượng sản xuất chất lượng mới trong gần 2 năm qua đăng trên tạp chí Cầu thị số ra ngày 16/11. Theo ông, nhiều nơi ở Trung Quốc khi bàn về đổi mới sáng tạo, trọng tâm luôn là “lực lượng sản xuất chất lượng mới”, coi đó là một thuật ngữ bao hàm tất cả mọi thứ, nhưng lại mù quáng theo đuổi cái “mới” mà bỏ qua “chất lượng”.

Trước đó, xe năng lượng mới đã được đưa vào danh mục và trở thành “ngôi sao” cũng như “biểu tượng” trong các ngành công nghiệp mới nổi chiến lược của Trung Quốc trong ba Quy hoạch 5 năm liên tiếp, kể từ sau khi được thúc đẩy mạnh mẽ vào năm 2009, giờ đã đến lúc ngành này cần phát triển theo hướng bền vững và chất lượng hơn.

Thị trường xe điện Trung Quốc sẽ vận hành ra sao sau quyết định mới?

Mặc dù xe điện đã bị Trung Quốc loại khỏi danh sách ngành công nghiệp chiến lược, nhưng chính sách hỗ trợ vẫn chưa hoàn toàn kết thúc. Khi đề cập đến ngành công nghiệp ô tô, bản quy hoạch của 5 năm tới nêu rõ, các hạn chế mua xe sẽ được dỡ bỏ để kích thích tiêu dùng. Đây có thể coi là một tín hiệu chuyển dịch từ “hỗ trợ sản xuất” sang “kích thích tiêu dùng”.

Giới chuyên gia cũng nhận định, những thay đổi mới này không đồng nghĩa với việc xe điện không còn được coi trọng hay “hết thời” ở Trung Quốc. Quyết định này chỉ phản ánh sự điều chỉnh chiến lược nhằm phân bổ nguồn lực cho các lĩnh vực công nghệ khác, nơi Trung Quốc muốn nâng cao năng lực trong bối cảnh căng thẳng thương mại và an ninh toàn cầu gia tăng.

Các bộ ngành chủ chốt như Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia hay Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin vẫn sẽ ban hành các hướng dẫn riêng để định hình lộ trình phát triển tiếp theo cho lĩnh vực này. Cụ thể là theo Lộ trình Công nghệ 3.0 của Trung Quốc về tiết kiệm năng lượng và xe năng lượng mới do Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin hướng dẫn và Hiệp hội Kỹ sư ô tô Trung Quốc (China-SAE) biên soạn vừa công bố hồi cuối tháng 10, đến năm 2040, tỷ lệ sử dụng xe năng lượng mới (NEV) ở nước này dự kiến sẽ vượt 80%. Trong khi đó, một cơ sở hạ tầng tích hợp hoàn thiện giữa xe cộ, đường xá và đám mây sẽ hỗ trợ việc triển khai xe tự động hóa cấp độ cao trên quy mô lớn.

Theo báo cáo Triển vọng Năng lượng 2025 của BP mới công bố, Trung Quốc dự kiến sẽ duy trì vị thế dẫn đầu về tỷ lệ sử dụng xe điện toàn cầu trong ít nhất 15 năm tới.

Tuy vậy, sự thay đổi chính sách này đồng nghĩa với việc tương lai của các hãng xe sẽ được định đoạt bởi cạnh tranh thị trường. Ông Thôi Đông Thụ (Cui Dongshu), Tổng thư ký Hiệp hội Xe ô tô Trung Quốc, cho biết tinh thần chỉ đạo của các văn bản quan trọng gần đây đối với ngành công nghiệp ô tô nước này nhấn mạnh đến “phát triển chất lượng cao” và “chính sách mang tính cơ cấu”.

Theo ông, hỗ trợ chính sách sẽ chuyển từ phổ quát sang có trọng tâm hơn. Các doanh nghiệp sẽ được khuyến khích tập trung vào đổi mới công nghệ và sản phẩm, hạn chế sản xuất xe chất lượng thấp, trong khi định hướng ngành sẽ chuyển từ tăng trưởng dựa trên chính sách sang tăng trưởng dựa trên thị trường.

Việc cắt giảm trợ cấp dự kiến cũng sẽ thúc đẩy quá trình hợp lý hóa và thu hẹp quy mô của ngành công nghiệp đang phình to một cách thiếu trật tự này, đồng thời sẽ đẩy nhanh các nỗ lực xuất khẩu và làn sóng mở rộng sản xuất ra toàn cầu của doanh nghiệp.

Điển hình như châu Âu, châu lục này đang chứng kiến sự tăng trưởng bùng nổ của ô tô điện Trung Quốc. Theo dữ liệu từ Hiệp hội các Nhà sản xuất ô tô châu Âu, lượng xe đăng ký mới của gã khổng lồ xe điện BYD tăng 398% trong tháng 9 so với cùng kỳ. Anh thậm chí còn nổi lên là thị trường nước ngoài lớn nhất của BYD với doanh số tăng vọt 880% so với cùng kỳ trong cùng tháng.

Xpeng cũng đang chinh phục thị trường toàn cầu. Họ muốn mở rộng hoạt động tại 60 quốc gia trong năm nay, hướng tới mục tiêu thị trường quốc tế chiếm 50% tỷ trọng doanh số vào 2035.

Đâu là cơ hội và thách thức cho ngành xe điện Trung Quốc?

Trên thực tế, không chỉ ngành xe điện, mà ngành quang điện và đường sắt cao tốc trước đây cũng từng bị Trung Quốc loại khỏi danh sách các ngành công nghiệp chiến lược. Dù gặp không ít khó khăn, nhưng điều đó không ảnh hưởng đến vị thế hàng đầu toàn cầu của những ngành này trong một thời gian dài.

Giới phân tích nhận định, việc loại bỏ xe điện khỏi danh mục chiến lược phần nào cho thấy Bắc Kinh coi ngành xe điện đã đủ “trưởng thành”, không còn cần hỗ trợ tài chính như trước và để thị trường tự điều tiết.

Tuy nhiên, đổi mới công nghệ và phát triển bền vững sẽ là những thách thức mà ngành xe điện Trung Quốc phải đối mặt. Quyết định mới của chính phủ có thể sẽ khiến hàng loạt doanh nghiệp xe điện nước này bị đào thải và buộc phải đóng cửa. Các doanh nghiệp muốn có chỗ đứng trên thị trường cần phải xây dựng lợi thế cốt lõi đủ mạnh thể hiện qua đột phá công nghệ và chất lượng sản phẩm. Hồi tháng 7/2025, AlixPartners dự báo sẽ chỉ có khoảng 15 thương hiệu xe điện và xe hybrid tại Trung Quốc có đủ khả năng tài chính để tồn tại đến năm 2030.

Dẫu vậy, không phải không có những cơ hội cho ngành xe năng lượng mới của nước này. Dù xe điện bị gạt khỏi danh sách, nhưng năng lượng mới hay trí tuệ nhân tạo vẫn nằm trong danh mục các ngành trọng điểm, trong đó năng lượng hydro và phản ứng nhiệt hạch có thể kiểm soát được đề cập nổi bật. Xe điện vẫn có thể được hưởng lợi từ những lĩnh vực mới được hỗ trợ này. Ví dụ, khi năng lượng hydro phát triển, xe chạy bằng pin nhiên liệu hydro có thể tận dụng điều này để tạo ra những đột phá; khi công nghệ trí tuệ nhân tạo phát triển, các thuật toán điều khiển chuyển động và nhận thức môi trường của robot hình người có thể được áp dụng trực tiếp vào việc lái xe thông minh.

Bên cạnh đó, nhiều địa phương, trong đó có thủ đô Bắc Kinh, đã ra các văn bản khuyến khích các công ty niêm yết đầu tư vào xe thông minh kết nối, điều đó cho thấy xe điện đã chuyển trọng tâm từ “năng lượng mới” sang cấp độ cao hơn là “thông minh hóa”.

Nếu như trước đó cạnh tranh chủ yếu thể hiện ở năng lực sản xuất và doanh số, giờ đây sẽ dựa trên sức mạnh công nghệ cốt lõi. Sau khi chính sách hỗ trợ được loại bỏ dần, các công ty sống sót nhờ trợ cấp sẽ bị loại bỏ, nhưng các công ty có sự tích lũy công nghệ thực sự sẽ nhận được nhiều nguồn lực hơn và có thể tập trung nỗ lực để vượt qua những thách thức về công nghệ.

Dữ liệu do Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc (CAAM) công bố hồi tháng 8 cho thấy, tháng 1-7/2025, sản lượng và doanh số bán xe năng lượng mới đều vượt 8,2 triệu chiếc, với tỷ lệ thâm nhập thị trường tăng lên 45%, vượt xa mục tiêu đạt khoảng 20% tổng doanh số bán xe mới vào năm 2025 được đưa ra trong “Quy hoạch phát triển ngành công nghiệp xe năng lượng mới (2021-2035)”.

Quyết định mới nhất của chính phủ Trung Quốc từ góc độ nào đó có thể hiểu như một “lễ tốt nghiệp” đối với ngành xe điện, để nước này có thể dành nguồn lực cho các lĩnh vực trọng yếu hơn nhưng vẫn còn non yếu. Đã đến lúc ngành xe điện nước này phải điều chỉnh chiến lược từ định hướng chính sách sang định hướng thị trường, từ cạnh tranh về năng lực sản xuất sang cạnh tranh về công nghệ và từ một ngành công nghiệp đơn lẻ sang phát triển tích hợp, cùng với năng lượng hydro, lưu trữ năng lượng và các lĩnh vực khác, tạo thành một hệ thống năng lượng xanh hoàn chỉnh hơn, hướng tới phát triển bền vững.

Bích Thuận/VOV-Bắc Kinh

Nguồn VOV : https://vov.vn/the-gioi/quan-sat/xe-dien-bi-loai-khoi-danh-muc-chien-luoc-giai-ma-chinh-sach-cua-trung-quoc-post1247018.vov