Xung đột quân sự đang định hình lại ngành hàng không toàn cầu

18 giờ trướcBài gốc

Xung đột vũ trang đang định hình lại đường bay, chi phí vận hành và vị thế các hãng hàng không trên toàn thế giới (trong ảnh: Máy bay của hãng hàng không Qantas tại sân bay Sydney, Australia). Ảnh: THX/TTXVN

Trên bầu trời, những tuyến đường quen thuộc của du lịch hàng không toàn cầu đang dần biến mất, thay vào đó là dần hình thành một mạng lưới phức tạp, chằng chịt. Từng là nơi mà các phi công tự do điều khiển máy bay di chuyển xuyên lục địa, giờ đây họ phải bay qua các không phận trông như mảnh kính vỡ – hàng triệu chuyến bay chen chúc trong những hành lang chật cứng. Cùng lúc đó, những vùng không phận rộng lớn lại trống rỗng một cách kỳ lạ, hoặc đầy rẫy nguy hiểm từ tên lửa và thiết bị bay không người lái (UAV).

Theo Đài phát thanh châu Âu tự do (rferl.org) ngày 29/7, sự thay đổi này không phải là ngẫu nhiên. Chiến tranh, xung đột khu vực và leo thang đối đầu quân sự trong những năm gần đây đã khiến bầu trời thế giới trở nên nguy hiểm và khó lường hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ Chiến tranh Lạnh. Từ châu Âu đến Trung Đông và châu Phi, các "vùng cấm bay" đã gia tăng đáng kể, đẩy ngành hàng không quốc tế vào một cuộc khủng hoảng sâu sắc, đồng thời định hình lại khía cạnh kinh tế, các tiêu chuẩn an toàn và cả lượng khí thải carbon của ngành này.

Gián đoạn hàng không tại Nga: Trạng thái bình thường mới

Tình trạng gián đoạn trong ngành hàng không dân dụng Nga gần đây đã được nhấn mạnh bởi quyết định hủy gần 60 chuyến bay khứ hồi của Aeroflot vào ngày 28/7 và thêm 7 chuyến nữa vào ngày 29/7. Động thái quan trọng này là hậu quả trực tiếp của một lỗi hệ thống công nghệ thông tin nghiêm trọng, được xác định là do một cuộc tấn công mạng.

Các nhóm tin tặc thân Ukraine như Silent Crow và Cyber Partisans BY đã công khai nhận trách nhiệm về vụ tấn công mạng nhắm vào Aeroflot. Họ tuyên bố đã xâm nhập mạng lưới doanh nghiệp của hãng hàng không, chiếm quyền truy cập vào hệ thống thông tin liên lạc nội bộ và phá hủy hàng nghìn máy chủ. Tuyên bố này sau đó đã được Tổng Công tố Nga xác nhận, và một vụ án hình sự đã được triển khai để đáp trả.

Đầu tháng 7 này, một sự kiện quan trọng khác đã diễn ra tại các sân bay trên khắp nước Nga. Chỉ riêng trong hai ngày cuối tuần 5-6/7, quy mô gián đoạn đã trở nên rõ ràng khi hàng nghìn chuyến bay bị hủy hoặc hoãn. Đây là hậu quả trực tiếp của một loạt các cuộc tấn công bằng UAV của Ukraine, dẫn đến việc đóng cửa một vùng rộng lớn không phận Nga.

Tại sân bay Sheremetyevo ở Moskva, hành khách Tatyana đã mô tả cảnh tượng là "một thảm họa", với các phòng chờ quá tải, hành khách nằm la liệt trên sàn, và các tiện nghi cơ bản như nước uống đã cạn kiệt. "Không có chỗ ngồi, mọi người phải ngủ trên nền gạch lát", cô Tatyana chia sẻ. Tại St. Petersburg, tài xế taxi đã tính phí lên đến 80.000 rúp (tương đương 1.025 đô la Mỹ) cho các chuyến đi đến Moskva do vé tàu đã bán hết sau khi Sân bay Pulkovo đóng cửa. Chỉ riêng ngày 6/7, hơn 15.000 hành khách đã bị mắc kẹt tại Sheremetyevo, trong khi các sân bay nhỏ hơn ở Kaluga, Tambov và Pskov đã ngừng hoạt động.

Các quan chức quốc phòng Nga tuyên bố họ đã chặn được tới 120 UAV đêm đó, với một số UAV bị bắn hạ chỉ cách Moskva vài km. Chính quyền viện dẫn "sự can thiệp từ bên ngoài" là lý do cho việc đóng cửa không phận liên tục, và hiện đã trở nên thường xuyên. Thực tế, Nga đã phải chịu hơn 600 lần đóng cửa sân bay kể từ khi cuộc xung đột với Ukraine nổ ra năm 2022.

Những chuyến bay vòng bất đắc dĩ

Nếu bị kẹt ở sân bay đã là một điều tồi tệ, cảnh tượng bị kẹt trên bầu trời thậm chí còn tồi tệ hơn. Vào tháng 6/2025, sau khi Iran phóng tên lửa vào Căn cứ Không quân Al Udeid của Mỹ ở Qatar, các quốc gia lân cận đã nhanh chóng đóng cửa không phận. Một chuyến bay của hãng hàng không Qantas từ Perth đến Paris đã phải bay vòng 15 giờ trước khi quay trở lại Australia mà không hạ cánh. Một chuyến bay khác buộc phải đổi hướng đến Singapore.

Căng thẳng Ấn Độ - Pakistan vào tháng 5/2025 cũng đã dẫn đến việc đóng cửa các hành lang quan trọng, buộc các chuyến bay giữa châu Âu và Đông Nam Á phải đi theo những tuyến đường dài hơn và đắt đỏ hơn. Thời gian bay bị kéo dài thêm tới 10 giờ, với việc dừng tiếp nhiên liệu khẩn cấp tại các sân bay xa lạ trở thành thường lệ.

Dữ liệu từ Flightradar24 cho thấy phi công hiện phải đối mặt với các hành lang "siêu dày đặc" – những tuyến đường bay hẹp chật cứng máy bay, với khoảng trống cấm bay rộng lớn ở cả hai bên. Việc gặp phải tình trạng tắc nghẽn nghiêm trọng làm tăng đáng kể nguy cơ va chạm, trong khi các kiểm soát viên không lưu vốn đang quá tải phải tập dượt các thao tác hậu cần phức tạp. Trên Biển Đỏ, Libya, Sudan, Syria và một số vùng thuộc châu Phi Hạ Sahara, các chuyến bay ngày càng phải chuyển hướng do lo ngại về an toàn. Kiểm soát không lưu tại các khu vực xung đột thường không đồng đều hoặc không có, và phi công phải phối hợp các đường bay vòng trên không bằng các kênh lạc hậu hoặc thay thế.

Hãng hàng không Air France và hãng hàng không giá rẻ Transavia - công ty con thuộc Air France tiếp tục gia hạn việc tạm dừng các chuyến bay đến Beirut đến hết ngày 14/8/2024. Ảnh: Getty Images/TTXVN

Tác động về môi trường và kinh tế

Tất cả những thay đổi đường bay này đều gây ra những tổn thất đáng kể về môi trường. Theo một nghiên cứu gần đây của Đại học Reading ở Anh và Viện Pierre-Simon Laplace ở Pháp, chỉ riêng việc tránh không phận Nga đã khiến lượng khí thải CO₂ tăng thêm 8,2 triệu tấn trong một năm. Các chuyến bay bị ảnh hưởng tiêu thụ trung bình nhiều hơn 13% nhiên liệu, trong đó các tuyến bay châu Âu - châu Á và Bắc Mỹ - châu Á chứng kiến mức tăng đột biến nhất.

Một nghiên cứu riêng biệt năm 2024 của Viktoriia Ivannikova, nhà nghiên cứu hàng không hàng đầu tại Đại học Thành phố Dublin, đã phát hiện ra rằng các chuyến bay đổi hướng từ châu Âu sang châu Á khiến các hãng hàng không tốn thêm tới 39% nhiên liệu và thải ra thêm tới 40% lượng khí carbon dioxide – những con số đáng kinh ngạc đối với một ngành công nghiệp vốn đã chịu áp lực phải giảm thiểu carbon.

Trong bối cảnh này, một số hãng hàng không đã tìm thấy cơ hội. Các hãng hàng không Trung Quốc đã tận dụng lợi thế tiếp cận không phận Nga. Các tuyến bay từ châu Âu đến châu Á của họ trở nên nhanh hơn và giá cả phải chăng hơn, loại bỏ các đối thủ cạnh tranh phương Tây.

Ngược lại, nhiều hãng hàng không phương Tây phải chịu thiệt hại nặng nề. British Airways thậm chí đã hủy chuyến bay London – Bắc Kinh và một trong những chuyến bay hàng ngày London – Hong Kong vào mùa hè năm 2024 do thua lỗ. Finnair, hãng hàng không chủ lực của Helsinki (Phần Lan), đã mất đi lợi thế kết nối châu Âu với châu Á. Một chuyến bay đến Thượng Hải từng mất 9 tiếng trên hãng hàng không Juneyao của Trung Quốc giờ đây phải mất đến 12 tiếng hoặc hơn trên Finnair.

Ngay cả ở Mỹ, các hãng hàng không cũng cảm thấy áp lực. Ví dụ, United Airlines đã chuyển tuyến bay Delhi-Newark từ chuyến bay thẳng 13 tiếng sang hành trình 15 tiếng qua châu Âu và Trung Đông do lệnh đóng cửa không phận Nga. Khả năng thích ứng này, mặc dù là một phản ứng trước nghịch cảnh, là minh chứng cho sức bền bỉ của ngành hàng không. Air India đã tận dụng được lợi thế trong thời gian ngắn, nhưng mất đi lợi thế sau khi Pakistan hạn chế không phận sau vụ tấn công vào tháng 4/2025 tại vùng Kashmir đang tranh chấp.

Tên lửa trên bầu trời: Mối đe dọa trực tiếp

Ở những khu vực giáp ranh với vùng chiến sự, bầu trời không còn là lãnh địa riêng của máy bay phản lực thương mại. Hoạt động quân sự giờ đây chồng chéo trực tiếp với các tuyến bay dân sự. Vào tháng 2 năm nay, Trung Quốc đã tiến hành các cuộc tập trận hải quân bắn đạn thật không báo trước ở Biển Tasman. Máy bay thương mại đã phải đổi hướng giữa không trung sau khi một phi công của Virgin Australia vô tình thu được cảnh báo trên tần số vô tuyến.

Vào tháng 12/2024, một máy bay đang bay của hãng hàng không Azerbaijan AZAL ở Bắc Kavkaz và máy bay đã rơi gần Aqtau, Kazakhstan, khiến 38 trong số 67 người trên máy bay thiệt mạng. Trong một trường hợp khác, một máy bay chở hàng do Kyrgyzstan thuê đã bị bắn hạ ở Sudan bởi các chiến binh vì nhầm tưởng đó là máy bay tiếp tế quân sự.

Đây không phải là những sự cố đơn lẻ. Trước đó, chuyến bay PS752 của Ukraine International Airlines đã bị Iran bắn hạ vào năm 2020, và chuyến bay MH17 của Malaysia Airlines đã bị phá hủy bởi một tên lửa trên bầu trời Ukraine vào năm 2014. Cả hai thảm kịch đều là những lời cảnh báo nghiêm khắc: máy bay thương mại ngày càng có nguy cơ gặp thiệt hại ngoài dự kiến trong các cuộc xung đột.

Có thể thấy hệ thống hàng không toàn cầu, từng là một thành tựu về tốc độ, an toàn và kết nối, giờ đây giống như một mạng lưới phức tạp của các lợi ích địa chính trị. Mỗi xung đột mới đều định hình lại bản đồ hàng không. Mỗi lần đóng cửa không phận, mỗi lần đổi đường bay, và mỗi lần từ chối không phận đều làm gia tăng sự chậm trễ, khí thải và chi phí, đặt ra những thách thức chưa từng có cho ngành hàng không toàn cầu.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/the-gioi/xung-dot-quan-su-dang-dinh-hinh-lai-nganh-hang-khong-toan-cau-20250730112127885.htm