Bài học lịch sử và nhân tố quyết định giúp Trung Quốc vươn lên trong cuộc đua công nghệ AI toàn cầu

3 giờ trướcBài gốc

Ứng dụng AI Deep Seek của Trung Quốc. Ảnh: THX/TTXVN

Thế giới đang bước vào giai đoạn cạnh tranh quyết liệt về công nghệ, trong đó trí tuệ nhân tạo (AI) trở thành lĩnh vực then chốt quyết định sức mạnh quốc gia. Phương Tây hiện đặt nhiều kỳ vọng vào các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, đặc biệt là ngăn chặn dòng chảy chip tiên tiến vào Trung Quốc nhằm giữ ưu thế. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng cách tiếp cận này có thể chỉ tạo lợi thế ngắn hạn, đồng thời thúc đẩy Bắc Kinh tăng tốc đầu tư để giảm phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài.

Bài học từ lịch sử

Trong thập niên 1950-1960, Liên Xô khởi đầu với nhiều thành công như Sputnik 1 (1957), chuyến bay Vostok 1 đưa Yuri Gagarin lên quỹ đạo (1961), hay Valentina Tereshkova trở thành nữ phi hành gia đầu tiên (1963). Tuy nhiên, Mỹ đã đảo ngược tình thế với sứ mệnh Apollo, đưa Neil Armstrong và Buzz Aldrin đặt chân lên Mặt Trăng năm 1969.

Thành công của Mỹ đến từ mô hình phối hợp giữa nhà nước, đại học và doanh nghiệp. Cụ thể, NASA thành lập năm 1958, đóng vai trò trung tâm kết nối nguồn vốn liên bang với nghiên cứu hàn lâm và ứng dụng công nghiệp. Các tập đoàn như Boeing, Grumman và North American Aviation cùng các trường đại học phát triển công nghệ, trong khi hệ thống quản trị dự án quy mô lớn giúp tích hợp hàng trăm nghìn nhân lực.

Ngược lại, Liên Xô có cấu trúc phân mảnh hơn. Các viện nghiên cứu thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và các đơn vị thiết kế khác cạnh tranh nhau, thiếu một cơ quan thống nhất như NASA. Dòng chảy thông tin hạn chế, thiếu kết nối với khối đại học và doanh nghiệp, cùng với sự ra đi của nhà thiết kế trưởng Sergei Korolev năm 1966 khiến chương trình vũ trụ Liên Xô dần mất ưu thế.

Chuyên gia của the Diplomat nhận định Trung Quốc đang học hỏi từ những sai lầm trước đây của Liên Xô và thành công của Mỹ. Kế hoạch Phát triển AI thế hệ mới công bố năm 2017 đặt mục tiêu trở thành trung tâm AI toàn cầu vào năm 2030, được hỗ trợ bằng vốn nhà nước, cơ sở hạ tầng nghiên cứu và khu công nghiệp. Các trường đại học không chỉ đào tạo nhân lực mà còn trực tiếp tham gia đăng ký bằng sáng chế, hợp tác với các tập đoàn như Baidu, Alibaba, Tencent, Huawei và SenseTime để thương mại hóa.

Mô hình này vừa có định hướng từ trên xuống, vừa có sự cạnh tranh ở cấp doanh nghiệp, tạo nên sự linh hoạt mà Liên Xô trước đây không có. Các cơ quan như Cơ quan Quản lý Không gian mạng, Bộ Khoa học và Công nghệ cùng phối hợp giám sát và thúc đẩy đổi mới.

Chip bán dẫn trên một bản mạch máy tính. Ảnh: Reuters/TTXVN

Tự chủ bán dẫn, mảnh ghép quyết định trong chiến lược AI của Trung Quốc

Một trụ cột quan trọng là chiến lược tự chủ về bán dẫn. Huawei phát triển chip Ascend, trong khi SMIC mở rộng dây chuyền sản xuất chip 7nm. Alibaba và Baidu nghiên cứu bộ tăng tốc AI riêng để giảm lệ thuộc vào chip nhập khẩu. Theo dự báo, thị trường chip AI Trung Quốc có thể đạt 8,17 tỷ USD vào năm 2025 và vượt 31 tỷ USD vào năm 2030, với tốc độ tăng trưởng kép khoảng 30% mỗi năm. Bắc Kinh cũng được cho là đặt mục tiêu tăng gấp ba sản lượng chip AI vào năm 2026.

Các nhà phân tích nhận định chính sách hạn chế xuất khẩu của phương Tây vô tình trở thành chất xúc tác, thúc đẩy Trung Quốc xây dựng hệ sinh thái bán dẫn nội địa nhanh hơn. Mặc dù năng lực sản xuất của Trung Quốc mới chỉ ở mức đáp ứng nhu cầu nội địa, đây vẫn được coi là nền tảng quan trọng để Bắc Kinh từng bước mở rộng và hướng tới cạnh tranh ở cấp toàn cầu.

Điểm khác biệt trong chiến lược của Trung Quốc là sự kết hợp giữa định hướng chính sách và sức bật thị trường. Bên cạnh dòng vốn nhà nước, các doanh nghiệp và startup huy động hàng tỷ USD vốn tư nhân cho nghiên cứu ứng dụng AI. Các chương trình như “AI Plus” thúc đẩy ứng dụng trong nhiều lĩnh vực, từ y tế, giao thông đến tài chính, qua đó tạo nhu cầu bền vững cho hệ sinh thái công nghệ. Trung Quốc đang tạo dựng một động lực đổi mới có khả năng hấp thụ chính sách, tận dụng vốn tư nhân và biến tiến bộ công nghệ thành năng lực cạnh tranh thực tế. Cách tiếp cận này giúp Bắc Kinh duy trì đà phát triển ngay cả trong bối cảnh chịu nhiều hạn chế từ bên ngoài.

Mỹ và các quốc gia phương Tây hiện vẫn duy trì lợi thế về công nghệ lõi và chuỗi cung ứng then chốt, song các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chỉ có thể mang lại hiệu quả ngắn hạn. Với tốc độ đầu tư mạnh mẽ và mô hình phát triển tích hợp giữa nhà nước, học giới và doanh nghiệp, Trung Quốc đang từng bước thu hẹp khoảng cách, tạo dựng vị thế ngày càng rõ rệt trong cuộc đua AI. Cán cân công nghệ toàn cầu vì thế được dự báo sẽ biến động mạnh trong thập kỷ tới.

Hải Trần/Báo Tin tức và Dân tộc

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/khoa-hoc-cong-nghe/bai-hoc-lich-su-va-nhan-to-quyet-dinh-giup-trung-quoc-vuon-len-trong-cuoc-dua-cong-nghe-ai-toan-cau-20250917102613693.htm