Bỏ ghế Phó Giám đốc Sở, về ruộng tạo gạo ngon nhất hành tinh

7 giờ trướcBài gốc

Với những cống hiến không mệt mỏi, Tiến sĩ Trần Tấn Phương là một trong 6 cá nhân tiêu biểu được vinh danh tại chương trình Vinh Quang Việt Nam 2025. Hơn hai thập kỷ miệt mài chọn tạo giống, ông cùng cộng sự đã cho ra đời giống lúa ST25 đạt danh hiệu gạo ngon nhất thế giới, mở ra niềm tự hào cho hạt gạo Việt.

Ông Hồ Đức Phớc - Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng Chính phủ và bà Nguyễn Thị Thu Hà - Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trao biểu trưng cho 6 cá nhân được vinh danh tại chương trình. Ảnh: Lao động

Hành trình từ gốc xoài đến đỉnh vinh quang

Năm 2003, khi khái niệm “gạo ngon” ở Việt Nam vẫn còn khá xa lạ, và phần lớn ngành nông nghiệp vẫn chạy theo mục tiêu “năng suất”, một nhóm nhỏ các nhà khoa học ở Sóc Trăng đã bắt đầu một hành trình đầy chông gai. Đó là nhóm nghiên cứu lúa thơm do kỹ sư Hồ Quang Cua phụ trách, chàng kỹ sư trẻ Trần Tấn Phương, với tình yêu cháy bỏng dành cho cây lúa quê hương, đã nhanh chóng trở thành một cộng sự đắc lực.

TS Trần Tấn Phương là một trong 3 nhà khoa học đã lai tạo ra giống lúa ST25. Ảnh: Trung Hiếu - TTXVN

Những ngày đầu tiên ấy vô cùng gian khó. Nhóm chỉ có ba người, không phòng thí nghiệm, không trang thiết bị hiện đại. Họ phải thuê ruộng của nông dân để làm thực nghiệm. Nơi làm việc đôi khi chỉ là một chòi lá chứa trấu, hay thậm chí là dưới một gốc xoài rợp bóng mát. Thế nhưng, chính từ những khởi đầu đơn sơ ấy, những ý tưởng lớn đã được nhen nhóm.

TS Phương chia sẻ, xuất phát điểm của ông là một nông dân, từ nhỏ đã gắn bó với ruộng đồng. Ông nhận thấy tỉnh Sóc Trăng sở hữu nhiều giống lúa thơm bản địa quý giá nhưng lại có nhược điểm chí mạng: năng suất thấp và chỉ trồng được một vụ mỗi năm. Trong khi đó, các giống lúa cao sản lại thiếu đi hương vị đặc trưng. Câu hỏi lớn đặt ra là làm sao để tạo ra một giống lúa vừa thơm ngon, vừa cho năng suất cao, lại có thể trồng 2-3 vụ/năm để cải thiện đời sống nông dân.

Để tìm lời giải, ông và các cộng sự đã chọn con đường khó khăn nhất: áp dụng phương pháp di truyền trong chọn tạo giống. Đây là một quá trình đòi hỏi sự kiên nhẫn tột độ, có thể kéo dài hàng chục năm mới cho ra kết quả. “Để tạo được giống lúa có sự khác biệt về năng suất, chất lượng, chống chịu sâu bệnh, hạn, mặn... chỉ có cách áp dụng phương pháp di truyền trong chọn tạo. Phương pháp này tuy có khó khăn, kéo dài thời gian nhưng vẫn phải làm”, ông quả quyết.

Sự kiên trì và định hướng đúng đắn đã được đền đáp. Năm 2011, ông Trần Tấn Phương bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ chuyên ngành Di truyền chọn giống. Thật trùng hợp và đầy ý nghĩa, đây cũng chính là chuyên ngành mà hơn 60 năm trước, bác sĩ Nông học Lương Định Của – một người con kiệt xuất khác của Sóc Trăng – đã theo học và bảo vệ thành công tại Nhật Bản. Con đường khoa học của ông như một sự tiếp nối di sản của bậc tiền bối, thắp sáng thêm niềm tự hào cho vùng đất này.

Nâng tầm hạt gạo Việt: Từ “ăn no” đến “ăn ngon”

Quá trình nghiên cứu của nhóm Tiến sĩ Phương có thể chia làm hai giai đoạn rõ rệt. Trước năm 2012, mục tiêu là tạo ra các dòng lúa thơm có chất lượng cạnh tranh sòng phẳng với các giống lúa nổi tiếng của Thái Lan. Nhóm bắt đầu với những tổ hợp lai đơn giản, chỉ gồm 2-3 giống bố mẹ, cho ra đời các giống ST đầu tiên như ST11, ST12.

TS Trần Tấn Phương (thứ hai từ phải qua) cùng các tác giả trong nhóm lai tạo giống lúa ST24, ST 25 nhận giải Hội thi giống lúa ngon nhất Sóc Trăng. Ảnh: Trung Hiếu, TTX.

Từ năm 2013 trở đi, khi đời sống người dân được nâng cao, nhu cầu “ăn ngon” thay thế cho “ăn no”, nhóm nghiên cứu bước vào giai đoạn mới. Mục tiêu giờ đây không chỉ là thơm ngon, mà còn phải tích hợp nhiều đặc tính ưu việt khác. Mỗi tổ hợp lai trở nên phức tạp hơn, có khi quy tụ gen từ cả chục giống bố mẹ khác nhau để hội đủ các yếu tố: hương thơm tinh tế, độ mềm dẻo của cơm, khả năng kháng sâu bệnh (đặc biệt là rầy nâu), chống chịu bệnh bạc lá, và cả hình dáng hạt gạo phải thon dài, bóng đẹp “như người mẫu”, theo cách ví von của ông Phương.

Thành quả của quá trình lai tạo phức hợp này chính là sự ra đời của ST24 và đặc biệt là ST25. Giống lúa ST25 là kết tinh của nhiều thế hệ lai tạo, kế thừa và phát triển từ các tổ hợp trung gian như ST19, ST20. Ông Phương cho biết, quá trình này được định hướng bởi những tín hiệu nhạy bén từ thị trường, thông qua sự hợp tác chặt chẽ với kỹ sư Hồ Quang Cua, người không chỉ am hiểu kỹ thuật mà còn có tầm nhìn kinh doanh sắc sảo.

Thành công của ST25 vào năm 2019 và 2023 tại các cuộc thi Gạo ngon nhất thế giới không phải là một sự may mắn, mà là kết quả tất yếu của hơn 20 năm miệt mài nghiên cứu, đánh giá và cải tiến không ngừng. Hạt gạo Việt Nam, từ chỗ chỉ được biết đến về sản lượng, nay đã được định vị ở phân khúc chất lượng cao nhất trên bản đồ lúa gạo toàn cầu. Giá gạo ST xuất khẩu có thời điểm vượt ngưỡng 1.000 USD/tấn, mang lại giá trị kinh tế to lớn và mở ra một chương mới đầy tự hào cho nông sản Việt.

Nghỉ hưu để viết tiếp những giấc mơ lúa

Tháng 4/2024, ở tuổi 58, TS Trần Tấn Phương, khi ấy là Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường, quyết định xin nghỉ hưu sớm gần 4 năm. Quyết định này khiến nhiều người ngạc nhiên, nhưng với ông, đó là một sự lựa chọn tất yếu. Ông muốn dành toàn bộ thời gian và tâm trí còn lại cho niềm đam mê lớn nhất đời mình: nghiên cứu lúa.

Nghỉ hưu không có nghĩa là nghỉ ngơi. Ngược lại, guồng quay công việc của ông còn trở nên hối hả hơn. Tại Trạm nghiên cứu lúa Sóc Trăng, ông và các cộng sự đang đối mặt với một “kho báu” khổng lồ: một ngân hàng gen với hơn 3.000 giống lúa quý được sưu tầm từ khắp nơi trên thế giới và hơn 20.000 tổ hợp lai đã được thực hiện trong hai thập kỷ qua. Mỗi vụ, nhóm phải khảo sát, đánh giá từ vài trăm đến cả nghìn tổ hợp, một công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ và bền bỉ phi thường, dự kiến mất vài năm nữa mới có thể xử lý hết.

Thu hoạch ST25. Ảnh: Trung Hiếu, TTX.

Mục tiêu của ông không chỉ dừng lại ở thành công của ST25. Nhu cầu của người tiêu dùng và thách thức của biến đổi khí hậu luôn thay đổi. Ông đang ấp ủ những dự định lớn hơn. Một trong số đó là lai tạo thành công một giống lúa nở, hạt dài, phỏng theo giống Basmati nổi tiếng của Ấn Độ và Pakistan, nhưng phải thích nghi tốt với điều kiện thổ nhưỡng Sóc Trăng.

Với ông, thành công lớn nhất của một nhà khoa học nông nghiệp là khi nông dân vui vẻ trồng giống lúa của mình, và người tiêu dùng thưởng thức một cách ngon miệng. “Chúng tôi mơ ước tạo ra những giống lúa khiến nông dân vui như chăm hoa. Vào ruộng mà thấy đẹp, thấy thơm, thấy tự hào thì đó mới là mục tiêu cao nhất”, ông tâm sự.

Với những đóng góp xuất sắc trong sự nghiệp lai tạo giống lúa, TS. Trần Tấn Phương đã vinh dự nhận được nhiều phần thưởng cao quý:

Huân chương Lao động hạng Nhất do Chủ tịch nước trao tặng (năm 2019).

Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học và Công nghệ (năm 2021, cùng nhóm tác giả).

Giải thưởng thành tựu xuất sắc của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) và Tổ chức Lương thực Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) về ứng dụng kỹ thuật hạt nhân trong chọn tạo giống cây trồng.

Giải thưởng Bông lúa vàng Việt Nam.

Nhiều Bằng khen của các Bộ, ngành và tỉnh Sóc Trăng.

Mai Nguyễn

Nguồn Tri Thức & Cuộc Sống : https://kienthuc.net.vn/bo-ghe-pho-giam-doc-so-ve-ruong-tao-gao-ngon-nhat-hanh-tinh-post1550350.html