Cảng xanh, thông minh: Chìa khóa để logistics Việt Nam cất cánh

3 giờ trướcBài gốc

Ảnh minh họa.

Cơ hội vàng trước áp lực "xanh hóa"

Việt Nam đang đứng trước "cơ hội vàng" để định vị lại vị thế trên bản đồ hàng hải thế giới. Với hơn 3.260 km bờ biển và nằm sát tuyến hàng hải quốc tế sôi động bậc nhất - nơi trung chuyển 45% lượng hàng hóa toàn cầu - chúng ta có lợi thế tự nhiên mà ít quốc gia nào sánh kịp. Số liệu từ Cục Hàng hải Việt Nam cho thấy, khối lượng hàng hóa thông qua cảng biển duy trì đà tăng trưởng ấn tượng, đạt hơn 733 triệu tấn ngay cả trong giai đoạn kinh tế biến động.

Tuy nhiên, "luật chơi" toàn cầu đang thay đổi chóng mặt. Xu hướng "xanh hóa" không còn là khẩu hiệu mà đã trở thành hàng rào kỹ thuật bắt buộc. Các tổ chức quốc tế và hiệp định thương mại thế hệ mới (như EVFTA) đang áp đặt các tiêu chuẩn khắt khe về giảm phát thải carbon. Các hãng tàu lớn trên thế giới hiện nay ưu tiên chọn những cảng biển có chỉ số phát thải thấp (Green Port) và quy trình xử lý thông minh (Smart Port) để cập bến.

Nếu Việt Nam chậm chân trong cuộc đua chuyển đổi này, nguy cơ tụt hậu và bị loại khỏi chuỗi cung ứng giá trị cao là hiện hữu. Phát triển cảng xanh, cảng thông minh vì thế là mệnh lệnh sống còn để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Bà Đặng Minh Phương - Chủ tịch Hiệp hội Logistics và Cảng biển TPHCM - nhận định, ngành logistics Việt Nam đã phát triển nhanh, đóng góp 4-5% GDP và tăng trưởng 14-16% mỗi năm trong giai đoạn 2007-2023. Theo bà Phương, thị trường kinh tế cảng biển được dự báo đạt 52 tỷ USD vào năm 2025 và 72 tỷ USD vào năm 2030 với mức tăng trưởng bình quân 6,6%.

Theo ông Benoit de Quillacq - Tổng giám đốc Công ty TNHH MSC Việt Nam - nhấn mạnh việc giảm phát thải carbon và số hóa hoạt động logistics là xu hướng tất yếu với vận tải biển toàn cầu. Việt Nam hoàn toàn có khả năng phát triển các mô hình cảng xanh, cảng thông minh nếu khắc phục được các điểm nghẽn trong kết nối và hạ tầng.

Đồng quan điểm, ông Benjamin Lim - Giám đốc Cấp cao khối chiến lược Tập đoàn YCH - đánh giá Việt Nam có cơ hội để trở thành trung tâm kết nối logistics khu vực.

Những điểm sáng và bài toán hiệu quả kinh tế

Thực tế chứng minh, chuyển đổi xanh mang lại hiệu quả kép về kinh tế và môi trường. Tân Cảng Cát Lái (TP.HCM) là ví dụ điển hình cho sự tiên phong. Là cảng đầu tiên tại Việt Nam đạt danh hiệu "Cảng xanh" của Hội đồng Mạng lưới Dịch vụ Cảng APEC, đơn vị này đã thay thế dầu diesel bằng điện cho các cẩu bờ, áp dụng lệnh giao hàng điện tử (EDO).

Kết quả là thời gian xe đậu chờ tại cổng cảng giảm 50% (từ 13 phút xuống còn 6 phút), giúp giảm phát thải hàng chục nghìn tấn CO2 mỗi năm. Quan trọng hơn, chi phí logistics được tối ưu hóa, tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu.

Tại phía Bắc, Cảng Quốc tế Lạch Huyện (Hải Phòng) hay tại phía Nam là Gemalink (Cái Mép - Thị Vải) cũng đang vận hành theo mô hình hiện đại, đón được các siêu tàu trọng tải trên 200.000 DWT. Đây là những "đầu tàu" kéo cả ngành logistics đi lên.

Nút thắt hạ tầng và tư duy liên kết

Cảng quốc tế Long An.

Dù sở hữu những cảng biển hiện đại, giấc mơ trở thành trung tâm trung chuyển khu vực của Việt Nam vẫn bị kìm chân bởi sự thiếu đồng bộ của hạ tầng kết nối sau cảng.

Một nghịch lý tồn tại nhiều năm qua: "Cảng to nhưng đường nhỏ". Tại cụm cảng Cái Mép - Thị Vải, nơi đảm nhận phần lớn hàng hóa xuất đi Mỹ và Châu Âu, hạ tầng giao thông kết nối chưa tương xứng. Đường bộ thường xuyên quá tải, đường sắt kết nối cảng gần như là con số 0, trong khi đường thủy nội địa chưa được khai thác hết tiềm năng.

Hệ quả là chi phí logistics của Việt Nam vẫn ở mức cao (khoảng 16,8% - 17% GDP), làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa Việt so với các nước trong khu vực. Bên cạnh đó, tư duy "mạnh ai nấy làm" trong quy hoạch cảng biển khiến nguồn lực bị phân tán. Tình trạng các địa phương đua nhau làm cảng dẫn đến sự manh mún, thiếu các trung tâm logistics quy mô lớn đủ sức cạnh tranh với Singapore hay Thượng Hải.

Hạ tầng cứng có thể xây dựng bằng vốn, nhưng "hạ tầng mềm" là con người thì cần thời gian. Để vận hành một cảng thông minh với trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) hay chuỗi khối (Blockchain), Việt Nam đang thiếu trầm trọng đội ngũ nhân sự chất lượng cao.

Theo Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA), nguồn nhân lực hiện tại chỉ đáp ứng khoảng 40% nhu cầu, lại yếu về ngoại ngữ và kỹ năng công nghệ. Chúng ta đang dư thừa lao động phổ thông nhưng lại "khát" kỹ sư vận hành hệ thống cảng tự động hóa. Đây là lỗ hổng lớn nếu muốn hiện thực hóa mục tiêu cảng thông minh.

Còn theo bà Đặng Minh Phương - Chủ tịch Hiệp hội Logistics và Cảng biển TPHCM, năng lực hạ tầng và tình trạng ùn tắc giao thông vẫn là thách thức lớn. Để đạt mục tiêu xây dựng hệ thống cảng và logistics hiện đại, xanh và cạnh tranh vào giai đoạn 2030-2035, bà Phương đề xuất ba trụ cột: Xây dựng hạ tầng và kết nối đẳng cấp thế giới; phát triển xanh và bền vững; xây dựng hệ sinh thái thông minh và số hóa.

Để biến tiềm năng thành sức mạnh thực tế, Việt Nam cần thực hiện đồng bộ ba giải pháp đột phá:

Thứ nhất, đồng bộ hóa hạ tầng giao thông: Cần ưu tiên nguồn lực hoàn thiện hệ thống đường vành đai, cao tốc kết nối trực tiếp với các cảng biển cửa ngõ. Đặc biệt, việc đầu tư đường sắt kết nối cảng cần được xem là ưu tiên cấp bách để giảm tải cho đường bộ và giảm phát thải môi trường.

Thứ hai, thể chế liên kết vùng thực chất: Cần xóa bỏ tư duy cục bộ địa phương. Quy hoạch cảng biển phải mang tính tổng thể quốc gia, phân định rõ vai trò của cảng cửa ngõ và cảng vệ tinh để tạo thành một hệ sinh thái logistics hỗ trợ lẫn nhau thay vì cạnh tranh triệt tiêu.

Thứ ba, đột phá về đào tạo: Nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp cần bắt tay chặt chẽ để đào tạo nguồn nhân lực logistics theo tiêu chuẩn quốc tế, chú trọng kỹ năng số và tư duy quản trị xanh.

Hành trình trở thành trung tâm logistics của khu vực không trải hoa hồng. Nhưng với quyết tâm chuyển đổi sang mô hình cảng xanh, thông minh và giải quyết rốt ráo bài toán hạ tầng, Việt Nam hoàn toàn có quyền tin vào một tương lai "hóa rồng" của ngành kinh tế biển.

Minh Thành

Nguồn Kinh tế Môi trường : https://kinhtemoitruong.vn/cang-xanh-thong-minh-chia-khoa-de-logistics-viet-nam-cat-canh-103915.html