'Chiến tranh Lạnh' trên không gian mạng: Khi vũ khí là AI và dữ liệu

4 giờ trướcBài gốc

Ảnh chụp màn hình bài viết.

Nói cách khác, đây là một cuộc cạnh tranh địa chính trị tương tự Chiến tranh Lạnh, nhưng giờ đây, “tên lửa” là AI và mạng lưới kỹ thuật số là “tiền tuyến”.

Đó là nhận định trong bài viết "The Cyber Cold War: How Nations Are Turning AI and Data into Weapons" (Tạm dịch: Chiến tranh Lạnh trên không gian mạng: Cách các quốc gia biến AI và dữ liệu thành vũ khí) đăng tải trên Modern Diplomacy, ngày 22/9.

Hình thức đối đầu mới

Bài viết nhận định, “Chiến tranh Lạnh trên không gian mạng” là cuộc đối đầu bắt nguồn từ khoảng cách về sức mạnh tính toán, quyền tiếp cận dữ liệu và niềm tin vào thể chế. Các quốc gia phương Tây công khai đẩy nhanh việc đưa AI vào hệ thống chỉ huy, kiểm soát và tình báo. NATO điều chỉnh chiến lược AI, tập trung vào phòng thủ và ngăn ngừa rủi ro. Bộ Quốc phòng Mỹ cũng liên tục công bố các kế hoạch nhằm thúc đẩy ứng dụng AI. Tất cả đều chỉ rõ một điều - AI đang trở thành năng lực cốt lõi và các quốc gia coi nó như một sức mạnh chiến lược không thể thiếu.

Chiến trường ngày nay đang trở thành “phòng thí nghiệm” cho công nghệ mới. Máy bay không người lái và hệ thống tự ngắm mục tiêu đang được nghiên cứu, mua sắm và thậm chí đã đưa vào sử dụng ở một số nơi.

Tuy nhiên, tại Liên hợp quốc (LHQ) đang diễn ra nhiều cuộc thảo luận về vũ khí tự động sát thương. Một số nước muốn cấm hoặc kiểm soát chặt chẽ thứ vũ khí này, trong khi những nước khác muốn duy trì khung pháp lý quốc gia để tự do hành động.

AI nay đã trở thành năng lực cốt lõi và các quốc gia coi nó như một sức mạnh chiến lược không thể thiếu. (Nguồn: WIRED)

Bài viết cũng so sánh dữ liệu như là "nguồn nhiên liệu quốc gia". AI cần lượng dữ liệu khổng lồ và sức mạnh tính toán. Các quốc gia hiện coi cơ sở dữ liệu lớn (big data), cảm biến độc quyền (vệ tinh, dữ liệu di động, thông tin chiến trường) và khả năng tiếp cận dữ liệu là tài nguyên chiến lược.

Việc Mỹ áp đặt hạn chế thương mại đối với chip tiên tiến và thiết bị sản xuất chip cho thấy, phần cứng điện toán đã trở thành công cụ chính sách quốc gia. Ngăn chặn chip không chỉ là chính sách kinh tế, mà là cách làm chậm khả năng huấn luyện và triển khai các mô hình AI tiên tiến của đối thủ. Điều này làm thay đổi liên minh, chuỗi cung ứng và cán cân leo thang căng thẳng.

Dưới "chiếc bóng" của AI, chiến tranh thông tin cũng đang dần mở rộng.

Công nghệ tạo sinh (generative AI) đang làm thay đổi căn bản cách thức sản xuất và lan truyền thông tin, nhưng đồng thời cũng làm gia tăng mức độ tinh vi và sức thuyết phục của tin giả, video giả, âm thanh giả và các chiến dịch tuyên truyền.

Các cơ quan an ninh mạng của Mỹ cảnh báo, AI tạo sinh đang làm trầm trọng thêm mối đe dọa đối với bầu cử, hệ thống dân chủ và niềm tin của công chúng, khi các nội dung giả mạo có thể được tạo ra, nhân bản và phát tán với tốc độ chưa từng có.

Ngày nay, “vũ khí” không còn là tên lửa hay súng đạn, mà là những câu chuyện được tạo dựng bằng dữ liệu, thuật toán và lan truyền mạnh mẽ qua không gian mạng – nơi công nghệ trở thành công cụ khuếch đại sức ảnh hưởng của thông tin sai lệch.

Các quốc gia cần làm gì

Bài viết của Modern Diplomacy nêu đề xuất, thế giới cần một lộ trình kiểm soát AI trong lĩnh vực quốc phòng để ngăn chặn những hệ lụy vượt tầm kiểm soát.

Trước hết, AI quân sự cần được xem xét như một loại công nghệ có rủi ro cao, tương tự vũ khí lưỡng dụng –vừa phục vụ mục đích dân sự nhưng cũng dễ bị khai thác cho mục đích quân sự.

Theo đó, các quốc gia nên đàm phán xây dựng một cơ chế hai cấp: Cấp thứ nhất - thiết lập lệnh cấm toàn cầu đối với những hệ thống vũ khí tự động có khả năng gây sát thương vượt ngoài kiểm soát của con người; Cấp thứ hai - áp dụng cơ chế minh bạch, giám sát và báo cáo nghiêm ngặt đối với những ứng dụng AI quân sự khác, nhằm bảo đảm mọi quốc gia sử dụng công nghệ trong khuôn khổ có thể kiểm soát và chịu trách nhiệm quốc tế.

Thứ hai, thế giới cần có một cơ chế quản lý chung về AI trong lĩnh vực quân sự và cơ chế đó phải có thực quyền, chứ không chỉ dừng ở những cam kết mang tính tự nguyện. LHQ đã kêu gọi thành lập một Hội đồng khoa học toàn cầu và một quỹ hỗ trợ riêng để theo dõi, đánh giá và hỗ trợ các nước yếu thế hơn kiểm soát rủi ro khi triển khai AI cho mục đích quốc phòng.

Đây được xem là giải pháp thiết thực, mang tính khả thi, giúp giảm thiểu các rủi ro bất ngờ và ngăn chặn sự mất kiểm soát trong sử dụng công nghệ, chứ không phải là một ý tưởng viển vông hay xa vời.

Nếu không có các quy tắc chung và cơ chế bảo vệ chung về AI quân sự, chúng ta có nguy cơ biến cạnh tranh thành một cuộc chạy đua vũ trang nguy hiểm và mất kiểm soát. (Nguồn: The Washington Post)

Cuối cùng, phải chấp nhận sự thật rằng tiến bộ kỹ thuật là không đủ để ngăn chặn việc lạm dụng AI. Những quy tắc đạo đức hay các biện pháp đánh giá rủi ro là cần thiết, nhưng vẫn chưa đủ trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt, khi các quốc gia liên tục chạy đua để giành lợi thế.

Để thực sự kiểm soát được sức mạnh của AI, các nước cần kết hợp đồng bộ nhiều yếu tố: Áp dụng những biện pháp kỹ thuật an toàn, xây dựng các hiệp ước quốc tế mạnh mẽ, thúc đẩy hợp tác công nghiệp giữa các quốc gia và quan trọng nhất là dám chấp nhận hy sinh tạm thời một phần lợi thế trước mắt để đổi lấy hòa bình và an toàn lâu dài cho toàn nhân loại.

Đây không phải là lời kêu gọi ngăn chặn tiến bộ của AI, bởi AI chắc chắn sẽ tiếp tục định hình sâu sắc cả kinh tế và quốc phòng toàn cầu. Đây là lời cảnh báo rằng, không giống các công nghệ trước đây, AI và dữ liệu vừa hoạt động với tốc độ cực nhanh, vừa ẩn trong những hệ thống bí mật, lại vừa có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến nhận thức và hành vi của con người, khiến chúng vừa là động lực phát triển mạnh hơn bao giờ hết, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ vượt khỏi tầm kiểm soát của con người.

Nếu thiếu các quy tắc chung và cơ chế bảo vệ toàn cầu, thế giới có thể trượt vào một cuộc chạy đua vũ trang nguy hiểm – nơi công nghệ thay cho đạn dược và rủi ro vượt ngoài khả năng kiểm soát của con người.

Như vậy, trong kỷ nguyên AI, cạnh tranh công nghệ không dừng ở đổi mới sáng tạo, mà đã trở thành một dạng đối đầu, nơi ranh giới giữa hòa bình và xung đột ngày càng mong manh. Nếu thiếu hợp tác quốc tế, thế giới sẽ phải đối mặt với nguy cơ chạy đua vũ trang, khủng hoảng niềm tin, mất an toàn dữ liệu và bất ổn.

Vấn đề đặt ra không phải là kìm hãm tiến bộ của trí tuệ nhân tạo, mà là định hướng sự phát triển ấy theo cách có trách nhiệm và an toàn cho nhân loại. Nếu các quốc gia không sớm xây dựng những nguyên tắc ràng buộc và cơ chế minh bạch trong quản lý AI, thì “Chiến tranh Lạnh trên không gian mạng” sẽ không còn chỉ là một phép ẩn dụ, mà có thể trở thành một thực tế đầy nguy hiểm, đe dọa an ninh và lòng tin toàn cầu.

(theo Modern Diplomacy)

Ngọc Anh

Nguồn TG&VN : https://baoquocte.vn/chien-tranh-lanh-tren-khong-gian-mang-khi-vu-khi-la-ai-va-du-lieu-329385.html