Chuyên gia chỉ dấu hiệu con đang bị thao túng tâm lý

13 giờ trướcBài gốc

Thời gian gần đây, dư luận không khỏi bàng hoàng và lo lắng trước nhiều vụ việc trẻ em bị kẻ xấu trên không gian mạng lừa đảo, dẫn dụ bỏ nhà ra đi. Làm thế nào để nhận diện sớm một đứa trẻ đang có nguy cơ bị thao túng? Đâu là những điểm yếu mà kẻ xấu thường nhắm vào?

PGS.TS Phạm Mạnh Hà, Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội cho hay, trong bối cảnh con em chúng ta ngày càng tiếp xúc sớm với một thế giới phức tạp, việc nhận diện các yếu tố khiến con dễ bị thao túng tâm lý là vô cùng quan trọng. Thao túng, với các hình thức tinh vi như phủ nhận thực tế (gaslighting) hay lợi dụng tình cảm, có thể đẩy trẻ đến những tổn thương sâu sắc như rối loạn lo âu, trầm cảm, hoặc vướng vào các cạm bẫy lừa đảo trực tuyến.

Theo ông, việc nhận diện nguy cơ cần được nhìn nhận qua ba góc độ: đặc điểm tâm lý của trẻ, môi trường gia đình và các mối quan hệ xung quanh.

PGS.TS Phạm Mạnh Hà, Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Những đặc điểm tâm lý khiến con dễ tổn thương

Theo PGS.TS Phạm Mạnh Hà, não bộ của trẻ vẫn đang trong giai đoạn phát triển, khiến một số đặc điểm tâm lý tự nhiên có thể trở thành điểm yếu để kẻ xấu khai thác.

Ngây thơ, cả tin và thiếu khả năng đánh giá rủi ro: Trẻ em có xu hướng tin người lạ hơn người nhà, vì sợ bị cha mẹ la mắng, phán xét. Điều này khiến con dễ dàng tin vào những lời hứa hẹn, dụ dỗ hoặc cả những lời đe dọa tinh vi từ bên ngoài. Ví dụ thực tế là nhiều trẻ vị thành niên ở Việt Nam đã bị cuốn vào các "trend" nguy hiểm trên mạng xã hội, gây ra hậu quả tâm lý nặng nề vì không được định hướng kịp thời.

Cảm xúc không ổn định và tâm lý tự trách: Trẻ có lòng tự trọng thấp, hay lo âu và có xu hướng tự đổ lỗi cho bản thân thường dễ bị thao túng nhất. Kẻ xấu sẽ lợi dụng tâm lý này để khiến trẻ cảm thấy tội lỗi và phải nghe theo lời chúng để "chuộc lỗi". Đặc biệt, những trẻ có sự ngưỡng mộ quá mức với một ai đó (bạn bè, người nổi tiếng) cũng rất dễ bị lợi dụng qua chính tình cảm này.

Những đặc điểm này sẽ trở nên nguy hiểm hơn khi đặt trong một môi trường gia đình thiếu sự hỗ trợ.

Những kiểu gia đình vô tình đẩy con vào nguy hiểm

PGS.TS Phạm Mạnh Hà nhấn mạnh, gia đình là nền tảng hình thành sức đề kháng tâm lý của trẻ. Một số mô hình gia đình dưới đây có thể làm tăng nguy cơ con bị thao túng.

Gia đình thiếu sự quan tâm, kết nối: Cha mẹ quá bận rộn với công việc, hoặc trẻ phải sống xa cha mẹ, thường dẫn đến cảm giác cô đơn và bị bỏ rơi. Để khỏa lấp khoảng trống tình cảm, trẻ sẽ tìm kiếm sự chú ý và công nhận từ các mối quan hệ bên ngoài, và đây chính là cơ hội cho những kẻ thao túng.

Gia đình thường xuyên có xung đột, đổ vỡ: Trẻ em sống trong cảnh cha mẹ cãi vã hoặc đã ly hôn thường mang trong mình nỗi sợ hãi và cảm giác bất an. Kẻ xấu có thể lợi dụng điều này bằng cách đóng vai "người hùng" hứa hẹn sẽ che chở, bảo vệ con. Dần dần, trẻ sẽ phụ thuộc vào mối quan hệ độc hại đó.

Gia đình có khoảng cách thế hệ lớn: Khi bước vào tuổi vị thành niên, nhận thức của con và cha mẹ thường có sự khác biệt lớn. Nếu không có sự thấu hiểu, trẻ sẽ có xu hướng khép mình với gia đình và mở lòng với những nguồn thông tin bên ngoài, đặc biệt là từ bạn bè và mạng xã hội, nơi tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Khi vòng tròn quan hệ trở thành cạm bẫy

Bên cạnh yếu tố cá nhân và gia đình, theo PGS.TS Phạm Mạnh Hà, những mối quan hệ xung quanh, vốn là kênh trực tiếp mà kẻ xấu dùng để tiếp cận và thao túng trẻ.

Thiếu tin tưởng vào cha mẹ nhưng dễ tin người lạ: Đây là hệ quả trực tiếp của môi trường gia đình thiếu kết nối hoặc hay xung đột. Khi không thể tâm sự với cha mẹ, trẻ sẽ tìm đến các mối quan hệ trên mạng. Kẻ xấu thường xây dựng lòng tin rất nhanh qua việc lắng nghe, đồng cảm, sau đó dần dần thao túng con.

Vướng vào các mối quan hệ độc hại: Trẻ có thể bị bạn bè kiểm soát, chê bai, hoặc phủ nhận cảm xúc ("bạn nhạy cảm quá", "chuyện có gì đâu mà buồn"). Điều này làm trẻ nghi ngờ chính bản thân và ngày càng phụ thuộc vào kẻ thao túng để có được sự công nhận.

Các mối quan hệ ảo không được giám sát: Tốc độ phát triển của các mối quan hệ trên mạng rất nhanh. Nếu không có sự đồng hành và định hướng từ gia đình, trẻ rất dễ bị cô lập, dẫn dắt bởi những thông tin sai lệch hoặc bị lôi kéo vào các nhóm chat, hội nhóm tiêu cực.

Dấu hiệu cảnh báo sớm, cha mẹ nên làm gì?

Vậy làm thế nào để nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường và cha mẹ nên làm gì để bảo vệ con?

Theo PGS.TS Phạm Mạnh Hà, có một số dấu hiệu cảnh báo sớm mà cha mẹ cần lưu ý. Đó là con thay đổi hành vi đột ngột: Trở nên khép kín, ít nói, hoặc ngược lại, cáu kỉnh, hung hăng bất thường.

Trẻ cũng có thể lo âu, sợ hãi quá mức khi không được dùng điện thoại hoặc khi nhắc đến một người bạn/mối quan hệ nào đó.

Trẻ phụ thuộc hoặc nhắc đến một người bạn mới (online hoặc ngoài đời) một cách bất thường. Cùng với đó, kết quả học tập sa sút, mất hứng thú với những sở thích cũ; Hay nói dối, che giấu các hoạt động cá nhân.

Để bảo vệ con, cha mẹ cần xây dựng kênh giao tiếp cởi mở: Hãy là một người bạn mà con tin tưởng. Lắng nghe không phán xét, tôn trọng cảm xúc của con, dù đó là những chuyện nhỏ nhặt nhất.

Song song đó, cần chủ động giáo dục con về quyền riêng tư cơ thể, các hình thức thao túng tâm lý (ví dụ: "Không ai có quyền bắt con làm điều con không muốn, kể cả bằng cách dọa nạt hay làm con thấy tội lỗi"), và dạy con kỹ năng nhận diện để nói "Không".

Cha mẹ cũng nên đồng hành cùng con trên không gian mạng; thay vì cấm đoán, hãy cùng con tìm hiểu về các xu hướng, giải thích những rủi ro và thiết lập quy tắc sử dụng an toàn.

“Nếu nhận thấy các dấu hiệu bất ổn kéo dài, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp từ các chuyên gia tâm lý học đường hoặc tâm lý gia đình để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời”, chuyên gia Phạm Mạnh Hà nhấn mạnh.

Mai Loan

Nguồn Tri Thức & Cuộc Sống : https://kienthuc.net.vn/chuyen-gia-chi-dau-hieu-con-dang-bi-thao-tung-tam-ly-post1560965.html