Đánh thức 'mỏ vàng' di sản nghệ thuật thị giác

2 giờ trướcBài gốc

Đó là chia sẻ của TS Trần Hậu Yên Thế - Chủ nhiệm bộ môn Nghệ thuật thị giác, Khoa Nghệ thuật và Thiết kế của Trường Đại học Khoa học liên ngành và Nghệ thuật trực thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội khi trao đổi Báo Kinh tế & Đô thị.

TS Trần Hậu Yên Thế.

Tiềm năng di sản nghệ thuật thị giác

Thưa ông, vừa mới đây, UBND phường Cửa Nam, TP Hà Nội tổ chức tọa đàm “Phát huy di sản nghệ thuật thị giác ở phường Cửa Nam”. Di sản nghệ thuật thị giác là tài nguyên du lịch quan trọng cũng như giáo dục cộng đồng về di sản. Theo TS. phường Cửa Nam có những thuận lợi cũng như tiềm năng về di sản nghệ thuật thị giác như thế nào?

- Di sản nghệ thuật thị giác đã được quy định trong Luật Di sản văn hóa, đó là các công trình kiến trúc, những tác phẩm nghệ thuật. Với phường Cửa Nam, do quy hoạch của Pháp, hiện nay những công trình kiến trúc xuất sắc nhất của Hà Nội đều ở phường Cửa Nam, đó là: Nhà hát Lớn Hà Nội, Đại học Đông Dương, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia. Khu Đấu Xảo (nay là Cung Văn hóa Hữu nghị Việt Xô) từng là trung tâm triển lãm giao thương sầm uất cũng là khu vực nhiều tiềm năng. Dọc phố Trần Hưng Đạo và Lý Thường Kiệt còn có nhiều công trình của người Pháp để lại dấu ấn đỉnh cao, như đó là ưu thế của phường Cửa Nam.

Nhà hát Lớn Hà Nội. Ảnh: Ngọc Tú

Phường Cửa Nam còn sở hữu các đình, chùa, đền, miếu, như đình và đền Vũ Thạch, chùa Hàm Long được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia năm 1988, có lối kiến trúc cung đình còn lưu giữ tấm bia đá cổ có giá trị lịch sử lớn.

Một phần nữa cũng rất quan trọng với phường Cửa Nam chính là hệ thống các bảo tàng. Đối với công nghiệp văn hóa thì bảo tàng là ngôi nhà di sản và là bệ đỡ quan trọng; đó còn là nơi kết nối và lan tỏa những cái giá trị văn hóa. Ở phường Cửa Nam có Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam, Bảo tàng Công an Nhân dân và hệ thống bảo tàng tư nhân như: Bảo tàng Nguyễn Tuân - Nguyễn Tư Nghiêm; Bảo tàng Sinh học thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội được xây dựng từ năm 1926 với hệ thống sưu tập các cổ sinh học, voi, xương rất quý.

Nếu Cửa Nam xác định phát triển về công nghiệp văn hóa thì phường mạnh dạn nên có thêm một bảo tàng. Tại Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam (số 42 phố Yết Kiêu) có những bộ sưu tập bài của sinh viên trong mấy chục năm qua. Như vậy, đã có cơ sở vật chất thì chúng ta cũng nên làm một bảo tàng mỹ thuật của trường, để là nơi thường xuyên trưng bày những bộ sưu tập. Thực tế, chúng ta đã bảo tồn thành công biệt thự số 49 phố Trần Hưng Đạo, biệt thự số 51 phố Trần Hưng Đạo.

Ở phường Cửa Nam còn có ngôi nhà 108 phố Yết Kiêu nơi nhạc sĩ Văn Cao từng sinh sống, gắn bó nhiều kỷ niệm của ông trong quãng đời ở Hà Nội. Nhiều người thường nhớ đến hình bóng ông trên con phố này với mái tóc bạc phơ và dáng vẻ lãng đãng. Nơi nhạc sĩ Văn Cao ở đó hoàn toàn có thể làm thành Nhà lưu niệm Văn Cao hoặc Bảo tàng Văn Cao nếu chúng ta tạo ra cảnh quan xứng tầm. Thành lập Nhà lưu niệm Văn Cao hay Bảo tàng Văn Cao cũng là tri ân của chúng ta đối với một danh nhân của đất nước; trong không gian đó sẽ kể những câu chuyện về lịch sử cho người dân Thủ đô và cả nước biết đến.

Như vậy, phường Cửa Nam có tiềm năng kiến trúc, truyền thống bởi phố Hàng Lọng ngày xưa kết nối với cả làng thêu Quất Động rất sôi động ở phía Nam Thủ đô. Nghề nhuộm cũng có liên quan đến nghề thêu nên phố Hàng Lọng cũng gần Hàng Bông, Thợ Nhuộm.

Nhiều di sản nghệ thuật thị giác đang chờ được đánh thức

Phường Cửa Nam có tiềm năng về nghệ thuật thị giác là các trường học với lối kiến trúc độc đáo như thế nào, thưa ông?

- Phường Cửa Nam có hệ thống trường học với tuổi đời rất lâu. Ở Hà Nội có hai trường học thuộc loại lâu đời nhất thì ở phường Cửa Nam có ngôi Trường THCS Trưng Vương - đây là ngôi trường danh giá bởi có rất nhiều thế hệ giảng viên và sinh viên đã trưởng thành từ đây.

TS Trần Hậu Yên Thế trình bày di sản nghệ thuật thị giác phường Cửa Nam. Ảnh: Trần Oanh

Với lợi thế trường học như vậy cũng là cách để chúng ta làm thương hiệu giáo dục bởi ngôi trường này luôn nằm trong trái tim của những người cựu học sinh, gia đình của những người có con học ở đây. Thế nhưng, với câu chuyện quảng bá ra bên ngoài thì ở ngôi trường này có những không gian đẹp thì chúng ta có thể mở những triển lãm. Bởi thực ra ở ngôi trường này trong ngần ấy năm có rất nhiều câu chuyện liên quan đến thầy cô và học trò. Ví dụ như họa sĩ Lê Thị Lựu từng giảng dạy ở Trường Trưng Vương. Trong không gian kiến trúc cổ kính của Trường THCS Trưng Vương, chúng ta hoàn toàn có thể tổ chức một triển lãm nhỏ về cuộc đời, sự nghiệp của nữ họa sĩ Lê Thị Lựu từng là giáo viên của trường.

Đó chính là câu chuyện của kinh tế sáng tạo. So với các phường khác trên địa bàn Hà Nội, phường Cửa Nam có ưu thế với hệ thống những trường học như Trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội (số 7, phố Hai Bà Trưng) và Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam là những trường hàng đầu về nghệ thuật. Cộng với việc phường Cửa Nam có nhiều bảo tàng, nhà hát (Nhà hát Lớn Hà Nội, Nhà hát Hồ Gươm) là lợi thế tuyệt đối của phường Cửa Nam.

Với tiềm năng về di sản nghệ thuật thị giác lớn như vậy thì phường Cửa Nam cần tuyên truyền đến người dân trên địa bàn như thế nào để bảo tồn và phát huy di sản, thưa ông?

- Hiện nay, chúng ta chưa bị áp lực là đông người đến tham quan. Câu chuyện của chúng ta làm sao lan tỏa và quảng bá được các di sản. Thách thức của chúng ta không phải là nhiều người đến quá, mà chưa biết tổ chức như thế nào. Ví dụ, ai cũng biết Đại học Đông Dương là một tòa nhà biểu tượng của trí tuệ tân học. Thế nhưng bây giờ ở đó hệ thống chiếu sáng kém, dẫn đến tối om. Bây giờ chỉ cần đầu tư hệ thống chiếu sáng hắt vào kiến trúc của công trình này. Cũng giống như ở Trường THCS Trưng Vương đã thực hiện chiếu sáng đô thị và nghệ thuật là giải quyết được vấn đề.

Đối với di sản nghệ thuật thị giác, vấn đề sống còn của nó là được mọi người biết đến. Thế nhưng, khi mọi người biết đến rồi thì còn phụ thuộc vào mọi người hiểu. Mà muốn mọi người hiểu di sản nghệ thuật thị giác thì phải tuyên truyền, phải làm truyền thông. Đối với những công trình mà chúng ta mong muốn quảng bá thì trước tiên là phải được cộng đồng ở đây biết đến. Phường Cửa Nam với những khuôn viên rộng có thể tổ chức triển lãm ảnh trong tòa nhà, khuôn viên trường học, thậm chí bày ở hàng rào cũng là một cách rất hay và rất con người, nhân văn.

Những câu chuyện giản dị nhưng vẫn có giá trị của nó. Có thể kể đến sự sáng tạo trong hình thức triển lãm “Cửa Nam giao hòa cửa ngõ văn hóa kết nối di sản, đổi mới sáng tạo” được tổ chức tại không gian Trường THCS Trưng Vương trở thành trở thành nơi trưng bày nghệ thuật vừa mới đây. Hà Nội có nhiều trường như là Trường THCS Trưng Vương lợi thế về có nhiều tiếp giáp với các phố lớn để chúng ta có thể nhân mô hình này lên.

Du khách tham quan triển lãm Cửa Nam hào hoa tại khuôn viên Trường THCS Trưng Vương. Ảnh: Trần Oanh

Ông có kỳ vọng như thế nào khi phường Cửa Nam phát huy được di sản nghệ thuật thị giác?

- Năm 2019, Hà Nội đã chính thức trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO trong lĩnh vực thiết kế. Đây chính là dấu mốc quan trọng của nghệ thuật di sản nghệ thị giác. Kỳ vọng của tôi là phường Cửa Nam hoàn toàn có thể có một bảo tàng kiến trúc thời Pháp thuộc. Tôi mạnh dạn kiến nghị, số nhà 107 phố Trần Hưng Đạo trụ sở hội Tam Điểm đã bị sập thì bây giờ gia cố cho vững và biến thành một bảo tàng về kiến trúc thời thuộc địa. Việc làm này không quá khó, không quá tốn kém nhưng lại được nhiều; bởi vì rõ ràng nó là minh chứng cho Hà Nội là thành phố sáng tạo ở hạng mục thiết kế. Nó cũng minh chứng cho quyết sách của chúng ta là không lãng quên, nhưng chúng ta gác lại những hiềm khích, mâu thuẫn của lịch sử để bắt tay nhau tiến về phía trước.

Câu chuyện phát huy di sản nghệ thuật thị giác của phường Cửa Nam chính là như vậy. Chúng ta có một “mỏ vàng” nhưng không nên chỉ khai thác vàng, bán vàng thô mà phải chế tác nó. Nó cũng như là câu chuyện có một bảo tàng về kiến trúc thời Pháp thuộc ở địa chỉ số 107 phố Trần Hưng Đạo mà không phải đầu tư gì nhiều nhưng lại mang đến nhiều giá trị.

Xin cảm ơn ông!

Hệ thống bi ký tại chùa Hàm Long ở Hà Nội không còn nguyên vẹn và đang trong tình trạng bị xâm hại, xuống cấp nghiêm trọng. Việc bảo tồn các bia đá này là một vấn đề cấp bách để gìn giữ những giá trị lịch sử và văn hóa của ngôi chùa cổ này.
TS Trần Hậu Yên Thế

Trần Oanh thực hiện

Nguồn KTĐT : https://kinhtedothi.vn/danh-thuc-mo-vang-di-san-nghe-thuat-thi-giac.806183.html