ĐBQH: Không nên để sản phẩm lao động sáng tạo cho AI sử dụng miễn phí

một giờ trướcBài gốc

Thận trọng và có bước đi phù hợp

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP.HCM) đánh giá cao việc bổ sung Khoản 5, Điều 7 cho phép tổ chức, cá nhân “sử dụng văn bản và dữ liệu đã được công bố hợp pháp và công chúng được phép tiếp cận nhằm mục đích nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống trí tuệ nhân tạo”.

Tuy nhiên, để tránh tranh chấp về phạm vi sử dụng, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc làm rõ tiêu chí “không gây thiệt hại đến lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu” và bổ sung tiêu chí đánh giá tác động trong trường hợp sử dụng dữ liệu ở quy mô lớn. Đại biểu cho rằng, quy định rõ ràng sẽ bảo đảm cân bằng giữa thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo vệ quyền tác giả trong môi trường số.

ĐBQH Nguyễn Tâm Hùng - TP.HCM. (Ảnh: Quốc hội)

Đại biểu Trần Thị Thu Đông (đoàn Cà Mau) cho rằng, trí tuệ nhân tạo (AI) là xu hướng tất yếu, có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế số và công nghiệp văn hóa. Chính vì tầm ảnh hưởng rộng lớn và tác động sâu sắc, đặc biệt đến quyền lợi của cộng đồng sáng tạo, nên chúng ta càng phải thận trọng, có bước đi phù hợp. Dự án luật đang đề cập đến một vấn đề mà ngay cả thế giới hiện nay vẫn chưa đạt được sự đồng thuận.

Theo đại biểu đoàn Cà Mau, Liên minh châu Âu đã tranh luận nhiều năm để đưa ra hai cơ chế thận trọng về khai thác dữ liệu. Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc đang tiếp tục điều chỉnh pháp luật liên quan đến việc cho phép AI sử dụng dữ liệu mà không xin phép tác giả. Nhiều quốc gia tạm thời dừng mở rộng các quyền này do lo ngại nguy cơ xâm hại quyền tác giả và tác động tiêu cực đến thu nhập của cộng đồng sáng tạo. Vì vậy, đại biểu cho rằng, trong bối cảnh đó, việc đưa áp dụng quy định này vào thời điểm hiện nay là chưa chín, có thể tạo ra những hệ lụy khó lường.

Đại biểu Trần Thị Thu Đông nhận định, cộng đồng văn học nghệ thuật và sáng tạo - những người trực tiếp bị tác động - đặc biệt lo ngại. Nếu quy định này chưa chặt chẽ mà đã ban hành, chúng ta sẽ phải đối diện với các vấn đề sau: Các tác phẩm sáng tạo của nghệ sĩ có thể bị thu thập, bị sao chép tràn lan bởi AI mà họ không hề hay biết; Mô hình khai thác tác phẩm có thể bị thay thế, khiến thu nhập của họ suy giảm nghiêm trọng; Các sản phẩm do AI tạo ra từ dữ liệu của họ có thể quay lại cạnh tranh với chính họ trên thị trường; Nguy cơ xóa nhòa dấu ấn sáng tạo, gây nhầm lẫn tác giả thậm chí làm biến dạng tác phẩm.

Đại biểu đoàn Cà Mau cho rằng, những lo ngại này hoàn toàn có cơ sở, khi trên thế giới đã xuất hiện hàng chục vụ kiện chống lại các mô hình AI sử dụng dữ liệu không xin phép. Nhiều nước đã tạm dừng mở rộng khai thác dữ liệu để bảo vệ quyền của người lao động sáng tạo. Chúng ta không để sản phẩm của lao động sáng tạo trở thành tài nguyên miễn phí cho AI sử dụng.

ĐBQH Trần Thị Thu Đông - Cà Mau (Ảnh: Quốc hội)

Ngoài ra, đại biểu Trần Thị Thu Đông băn khoăn về tiêu chí “không gây thiệt hại đến lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu” nhưng lại không xác định thế nào là thiệt hại, không có giới hạn phạm vi dữ liệu, không quy định trách nhiệm minh bạch hay cơ chế giám sát.

“Nếu để nguyên quy định này, nó có thể trở thành cánh cửa rất rộng cho việc thu thập dữ liệu, gây thiệt hại không thể phục hồi đối với tác giả, nghệ sĩ và ngành công nghiệp văn hóa. Vì vậy, tôi đề nghị Ban soạn thảo chưa quy định nội dung này ở thời điểm hiện nay, mà cần tiếp tục nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm của các quốc gia đi trước, đặc biệt là EU và Mỹ - nơi các tranh chấp lớn về sử dụng dữ liệu cho AI vẫn đang tiếp diễn”, đại biểu Trần Thị Thu Đông kiến nghị.

Lấy ý kiến đối tượng chịu sự tác động

Cùng bàn luận về khoản 5, Điều 7 của dự án luật, đại biểu Trần Hồng Nguyên (đoàn Lâm Đồng) phân tích, việc các nhà phát triển AI đàm phán và mua giấy phép sử dụng các sản phẩm có bản quyền cũng giống như bất kỳ doanh nghiệp nào phải chi trả cho nguyên liệu đầu vào. Nếu nguyên liệu đầu vào quan trọng đối với hoạt động của doanh nghiệp, việc trả phí tương xứng để mua sản phẩm có bản quyền là điều tất yếu.

Điều này phù hợp với nguyên tắc cốt lõi của pháp luật về sở hữu trí tuệ, đặc biệt là quyền tác giả, đó là: Ai có nhu cầu sử dụng tác phẩm phải xin phép và trả tiền cho chủ thể quyền. Các chính sách thúc đẩy thị trường cấp phép sử dụng quyền tác giả cho phát triển AI cần cân nhắc để đảm bảo cân bằng quyền lợi của cả hai bên. Như vậy, các nhà phát triển AI vẫn được tiếp cận nội dung được bảo hộ quyền tác giả, trong khi chủ thể quyền được bù đắp xứng đáng cho công sức lao động và sáng tạo của mình.

Đại biểu đoàn Lâm Đồng cho rằng, thuật ngữ “không gây thiệt hại đến lợi ích” còn mơ hồ, chung chung; các điều kiện áp dụng ngoại lệ cũng chưa được rõ ràng. Việc thiếu thiếu quy định hướng dẫn đầy đủ - dù trong thời gian dài hay ngắn - sẽ tạo ra khoảng trống pháp lý nghiêm trọng, đặt chủ thể quyền vào thế bị động, gây khó khăn cho họ trong việc thực thi quyền của mình. Đồng thời, điều này cũng đặt Việt Nam trước rủi ro bị coi là không tuân thủ các nghĩa vụ quốc tế theo Công ước Berne khi đưa ra ngoại lệ về quyền tác giả.

Theo đại biểu Trần Hồng Nguyên, việc bổ sung quy định như dự án luật có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quyền tác giả, gây tác động lớn. Vì vậy, nội dung này cần được tiếp tục đánh giá thận trọng, kỹ lưỡng, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh và rộng khắp.

Đại biểu kiến nghị: Để bảo đảm tính thận trọng và bảo vệ quyền lợi của chủ thể quyền tác giả, chưa nên quy định nội dung này trong dự án luật sửa đổi lần này. Cần tiếp tục nghiên cứu kỹ hơn, có đánh giá tác động, lấy ý kiến đối tượng chịu sự tác động và nghiên cứu thêm kinh nghiệm quốc tế với nội dung này.

Bổ sung quyền liên quan của cơ quan báo chí

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu (đoàn Nghệ An) nhận xét, hiện nay, các nền tảng mạng xã hội, đặc biệt là các mạng xã hội có số lượng người dùng lớn, đang thu lợi đáng kể nhờ hiển thị, tổng hợp, trích đoạn hoặc đặt liên kết nội dung báo chí. Tin tức đang trở thành tài nguyên để các nền tảng này tăng thời gian truy cập, quảng cáo và thậm chí là đạo tạo mô hình AI. Trong khi đó, cơ quan báo chí phải chịu chi phí sản xuất tin tức nhưng lại không được chia sẻ doanh thu tương xứng dẫn đến việc nguồn thu của báo chí truyền thống suy giảm mạnh.

Sáng 24/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ (Ảnh: Quốc hội)

Luật Sở hữu trí tuệ không có quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí khiến báo chí thiếu cơ sở pháp lý để khởi kiện hoặc yêu cầu dỡ bỏ nội dung bị khai thác trái phép. Khi được quy định trong luật sẽ cung cấp cơ sở pháp lý rõ ràng để yêu cầu cấp phép; thương lượng phí; hạn chế hành vi sao chép đoạn trích; bảo vệ đầu tư của cơ quan báo chí vào việc nâng cao chất lượng của tin tức.

Đại biểu đoàn Nghệ An đề nghị bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo với các nội dung cụ thể như: quy định quyền của cơ quan báo chí trong việc cho phép hoặc không cho phép sao chép, lưu trữ, lập chỉ mục, hiển thị đoạn trích, tổng hợp khai thác tin tức báo chí hoặc trích dẫn có tính hệ thống nhằm tạo dịch vụ cạnh tranh với báo chí… Đối với các doanh nghiệp thu lợi từ việc sử dụng nội dung báo chí trên các nền tảng số thì phải chia sẻ doanh thu với cơ quan báo chí trên cơ sở thương lượng giữa hai bên.

Theo đại biểu, việc bổ sung quyền liên quan của cơ quan báo chí vào Luật Sở hữu trí tuệ phù hợp với xu hướng phát triển của pháp luật về sở hữu trí tuệ trên thế giới.

Nguyễn Vân/VOV.VN

Nguồn VOV : https://vov.vn/chinh-tri/dbqh-khong-nen-de-san-pham-lao-dong-sang-tao-cho-ai-su-dung-mien-phi-post1248454.vov