Đình Chợ Vân được xây dựng từ thời Lê và đã qua nhiều lần tu sửa vào thời Nguyễn. Trước kia, đình to rộng, bề thế, có kiến trúc nghệ thuật độc đáo. Phía trước đình là khu chợ Vân luôn đông đúc nhộn nhịp vào dịp phiên chợ. Tuy nhiên, đình đã tu bổ vào năm 1984. Trong trí nhớ của người dân địa phương, vào những năm 1944-1945, đình Chợ Vân là địa điểm quan trọng của An toàn khu II. Tại đây, đồng chí đặc phái viên chính trị Lê Thanh Nghị và Bí thư Ban cán sự Đảng bộ tỉnh Bắc Giang lúc đó là đồng chí Nguyễn Trọng Tỉnh đã mở cuộc tuyên truyền xung phong vào ngày 15/3/1945, là ngày phiên chợ nhằm phát động cao trào chống Nhật, cứu nước rộng rãi trong quần chúng.
Di tích đình Chợ Vân trở thành "địa chỉ đỏ" để học sinh, giáo viên
Ngày 16/3/1945, cũng tại ngôi đình này, một cuộc mít tinh lớn đã được tổ chức với sự tham gia của hàng nghìn tự vệ và quần chúng. Những người dự mít tinh được nghe các chủ trương lớn của Đảng, đặc biệt là chủ trương “phá kho thóc giải quyết nạn đói”. Sự kiện này có ảnh hưởng mạnh mẽ tới phong trào cách mạng ở các vùng xung quanh, góp phần vào sự nghiệp cách mạng của cả nước.
Khu đình Chợ Vân nay đã trở thành di tích lịch sử - cách mạng. Nhà trưng bày cũ đã được nhà nước đầu tư xây dựng mới với tổng diện tích hơn 500m², kinh phí hơn 2 tỷ đồng từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Tại đây trưng bày các tài liệu, hiện vật, hình ảnh tiêu biểu liên quan đến phong trào cách mạng ở địa phương thời kỳ tiền khởi nghĩa. Năm 2020, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định công nhận di tích An toàn khu II Hiệp Hòa là di tích quốc gia đặc biệt, trong đó có đình Chợ Vân.
Nhận thức rõ giá trị của di tích, những năm qua, chính quyền, ngành chức năng đã dành nhiều nguồn lực tu bổ, tôn tạo, phát huy giá trị di tích như: Trùng tu các hạng mục kiến trúc xuống cấp; cảnh quan được chỉnh trang; hệ thống bia đá, nhà bia được xây dựng phục vụ khách tham quan, nghiên cứu. Ông Nguyễn Ngọc Phương, Phó Chủ tịch UBND xã Hoàng Vân cho biết: Đình Chợ Vân trở thành “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ. Nhiều trường học trong và ngoài xã đã tổ chức các buổi ngoại khóa, tham quan học tập tại di tích, giúp học sinh hiểu rõ hơn về lịch sử quê hương.
Trong định hướng phát triển du lịch của tỉnh Bắc Giang, đình Chợ Vân được xác định là một trong những điểm đến trong tuyến du lịch An toàn khu II, kết nối với nhiều di tích khác. Để phát huy hơn nữa giá trị của đình Chợ Vân, cấp ủy, chính quyền, ngành chức năng cần tăng cường tuyên truyền, quảng bá. Hoàn thiện hạ tầng du lịch, kết nối giao thông thuận lợi để thu hút khách tham quan. Đẩy mạnh xã hội hóa công tác bảo tồn, huy động nguồn lực của cộng đồng, doanh nghiệp chung tay cùng Nhà nước. Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của thế hệ trẻ, để mỗi người dân trong xã trở thành một hướng dẫn viên giới thiệu về di tích.
Phương Ngân