Gạch chéo hình ảnh và sự lệch chuẩn trong tranh luận trên mạng xã hội

3 giờ trướcBài gốc

Những tranh luận xoay quanh việc Nỗi buồn chiến tranhcủa nhà văn Bảo Ninhđược vinh danh thời gian qua đã thu hút sự quan tâm lớn của dư luận. Các ý kiến bày tỏ sự đồng tình hay không đồng tình, với một quyết định văn hóa được đưa ra khá đa dạng, phản ánh sự khác biệt trong cách tiếp cận, cảm nhận và kỳ vọng của công chúng đối với các hoạt động tôn vinh văn học, nghệ thuật.

Ở góc độ xã hội, đây là điều bình thường. Tranh luận về văn hóa, nếu được đặt trên nền tảng lý lẽ và tôn trọng, luôn là dấu hiệu cho thấy đời sống tinh thần đang vận động, các giá trị được đặt lại trong đối thoại.

Tuy nhiên, song song với diễn biến của các cuộc tranh luận đó, một hiện tượng khác bắt đầu xuất hiện và nhanh chóng lan rộng trên mạng xã hội. Không còn dừng lại ở việc nêu quan điểm hay lập luận bằng chữ nghĩa, một số phản ứng đã chuyển sang sử dụng hình ảnh như một công cụ phủ định.

Cụ thể, hình ảnh bìa Nỗi buồn chiến tranh và chân dung nhà văn Bảo Ninh bị gạch chéo, bôi xóa, kèm theo các chú thích mang tính suy diễn, quy chụp và phán xét. Sau đó, được đăng tải, chia sẻ công khai. Dấu gạch chéo lúc này không còn là yếu tố minh họa, mà trở thành một tuyên bố thị giác, khép lại khả năng đối thoại ngay từ đầu.

Hình ảnh nhà văn Bảo Ninh và tác phẩm của ông bị gạch chéo đăng trên mạng xã hội - Ảnh: Chụp màn hình

Với Nỗi buồn chiến tranh, tác phẩm đã được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đưa vào danh sách 50 tác phẩm văn học, nghệ thuật tiêu biểu, xuất sắc sau ngày đất nước thống nhất. Việc làm trên, thông qua quy trình xét chọn và công bố chính thức của cơ quan quản lý nhà nước. Trên cùng nguyên tắc đó, sách giáo khoa và các tài liệu học tập là những sản phẩm tồn tại trong các khung thể chế của lĩnh vực giáo dục, được sử dụng rộng rãi trong xã hội.

Việc các hình ảnh này bị bôi xóa, gạch chéo và phát tán kèm theo hàm ý phủ định. Vì thế, không còn đơn thuần là bày tỏ quan điểm cá nhân, mà trực tiếp tác động đến không gian công cộng nơi diễn ra hoạt động đọc, học và thảo luận.

Điều đáng chú ý không chỉ là hành vi gạch chéo hình ảnh, mà là cách hành vi đó được đặt trong mạch phản ứng xã hội. Thay vì tập trung vào quyết định vinh danh hay các tiêu chí xét chọn, một số phản ứng đã chuyển trọng tâm sang cá nhân và biểu tượng. Dấu gạch chéo trên bìa sách hay gương mặt con người trở thành tín hiệu trực quan cho một thông điệp ngắn gọn, mạnh mẽ: không chấp nhận, không đối thoại, không cần phân tích.

Chính tại điểm này, tranh luận bắt đầu rẽ sang một hướng khác. Hình ảnh không còn đóng vai trò minh họa cho quan điểm, mà trở thành công cụ thay thế cho lập luận. Chỉ cần một thao tác thị giác, toàn bộ quá trình đọc, suy nghĩ và phản biện bị rút ngắn, thậm chí bị loại bỏ. Người xem không được mời gọi cân nhắc các lập luận khác nhau, mà được dẫn dắt đến một kết luận có sẵn thông qua cảm xúc, ấn tượng thị giác và áp lực đám đông.

Hiện tượng gạch chéo hình ảnh như vậy mang đầy đủ đặc điểm của bạo lực biểu tượng. Nó không gây tổn thương thể chất, nhưng tác động trực tiếp đến danh dự, uy tín và tư cách xã hội của đối tượng bị nhắm tới. Trong môi trường mạng xã hội, nơi hình ảnh lan truyền nhanh và mạnh hơn chữ viết, bạo lực biểu tượng có sức lan tỏa đặc biệt. Một hình ảnh bị gạch chéo có thể được chia sẻ, sao chép, biến tấu liên tục, mỗi lần lan truyền lại khuếch đại thông điệp phủ định ban đầu, đồng thời làm mờ đi trách nhiệm cá nhân của người tham gia lan truyền.

Đáng nói hơn, hiện tượng này không dừng lại ở trường hợp của Nỗi buồn chiến tranh hay nhà văn Bảo Ninh. Từ một vài ví dụ ban đầu, gạch chéo hình ảnh dần trở thành một kiểu phản ứng quen thuộc trong các tranh cãi trên mạng xã hội.

Hình ảnh của những người bày tỏ quan điểm khác biệt, từ giới nghiên cứu, giáo viên đến người dùng bình thường, cũng bị đưa ra gạch chéo như một cách gán nhãn. Trong nhiều trường hợp, nội dung phát ngôn cụ thể của họ không còn được nhắc tới; chỉ cần hình ảnh bị bôi xóa là đủ để tạo ra áp lực xã hội, đẩy cá nhân vào thế phòng thủ hoặc im lặng.

SGK và tài liệu giáo dục cũng bị gạch chéo đăng trên mạng xã hội - Ảnh: Chụp màn hình

Thậm chí, hiện tượng này còn lan sang các tài liệu mang tính giáo dục. Có những hình ảnh sách giáo khoa, trang sách, hoặc tài liệu học tập bị gạch chéo và phát tán kèm theo các bình luận phủ định.

Khi sách giáo khoa bị đối xử như đối tượng cần bị loại bỏ bằng một dấu gạch chéo, tranh luận không còn xoay quanh nội dung, phương pháp hay cách tiếp cận giáo dục, mà chuyển sang phủ nhận bằng hình ảnh. Đây là bước trượt đáng lưu ý, bởi nó cho thấy gạch chéo không chỉ nhắm vào cá nhân, mà còn mở rộng sang các thiết chế và không gian tri thức.

Nhìn rộng hơn, gạch chéo hình ảnh phản ánh một sự thay đổi trong cách tranh luận của đời sống mạng. Khi tốc độ và tính trực quan được ưu tiên, lập luận dài và phức tạp trở nên bất lợi. Hình ảnh gạch chéo, với khả năng truyền tải thông điệp nhanh và mạnh, vì thế được lựa chọn như một lối đi tắt. Nhưng lối đi tắt đó đồng thời làm xói mòn nền tảng của đối thoại, bởi nó khuyến khích cảm xúc thay vì lý trí, loại trừ thay vì trao đổi.

Bên cạnh khía cạnh văn hóa, việc sử dụng hình ảnh người khác, sách vở hay tài liệu học tập để gạch chéo và phát tán công khai cũng đặt ra các vấn đề về chuẩn mực ứng xử và rủi ro pháp lý trên không gian mạng.

Các quy định hiện hành đều nhấn mạnh việc tôn trọng danh dự, nhân phẩm và quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, đồng thời yêu cầu việc bày tỏ quan điểm không được chuyển thành hành vi xúc phạm, bôi nhọ hay gây tổn hại bằng hình ảnh và thông tin sai lệch. Khi tranh luận vượt ra ngoài những giới hạn này, hệ lụy không chỉ dừng lại ở phản ứng xã hội, mà còn có thể kéo theo những hệ quả pháp lý cụ thể.

Về lâu dài, sự lan rộng của hiện tượng gạch chéo hình ảnh tạo ra một môi trường tranh luận ngày càng khắc nghiệt. Những người có quan điểm độc lập sẽ dè dặt hơn khi lên tiếng, không phải vì thiếu ý kiến, mà vì rủi ro bị bêu riếu và tấn công bằng hình ảnh. Không gian công cộng vì thế có nguy cơ bị thu hẹp, nhường chỗ cho các phản ứng cảm tính và cực đoan, trong khi các lập luận cần chiều sâu và trách nhiệm lại bị đẩy ra bên lề.

Trước một trào lưu mang tính báo động như gạch chéo hình ảnh để công kích quan điểm. Vấn đề đặt ra là vai trò của cơ quan chức năng trong việc kịp thời rà soát, điều chỉnh và định hướng các chuẩn mực ứng xử trên không gian mạng. Nhằm bảo đảm tranh luận diễn ra trong khuôn khổ đối thoại, tôn trọng và không làm tổn hại đến những giá trị chung của đời sống xã hội.

Tiểu Vũ

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/gach-cheo-hinh-anh-va-su-lech-chuan-trong-tranh-luan-tren-mang-xa-hoi-242947.html