'Gen Z' mang Then đến phương Nam

6 giờ trướcBài gốc

Thu Uyên cùng cây đàn tính. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Thu Uyên sinh ra và lớn lên giữa sắc chàm của váy áo, giữa những buổi lễ hội Lồng Tồng tưng bừng và tiếng Then ngân vang bên ánh lửa đêm Xuân. Nhưng khi trưởng thành, cô nhận ra rằng, dù hát Then đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại nhưng vẫn chưa thật sự được biết đến rộng rãi, nhất là với các bạn trẻ ở ngoài vùng Đông Bắc - Tây Bắc. Trong khi quan họ Bắc Ninh hay đờn ca tài tử Nam Bộ đã trở nên quen thuộc với khán giả cả nước, thì Then vẫn âm thầm như một tiếng hát của núi rừng, chỉ vang lên trọn vẹn ở những miền quê xa xôi. “Mình thấy tiếc và cũng muốn làm gì đó để Then đến gần hơn với mọi người” - Uyên bộc bạch.

Năm Uyên lên cấp 2, gia đình Uyên vào TP Hồ Chí Minh sinh sống. Xa quê nhưng những giai điệu Then, tiếng gõ nhịp của đàn tính vẫn luôn ở trong tim cô gái trẻ. Khi bắt đầu làm đồ án tốt nghiệp, Uyên cùng nhóm bạn loay hoay tìm một chủ đề vừa mới lạ, vừa có ý nghĩa. Đang lúc băn khoăn, cô chợt nhớ đến kho tàng quê hương mình - một loại hình nghệ thuật không chỉ đẹp về âm nhạc, mà còn chứa đựng cả chiều sâu văn hóa. “Giới trẻ bây giờ quan tâm nhiều hơn đến bản sắc. Nếu mình biết cách truyền tải, thì Then hoàn toàn có thể chạm vào trái tim họ” - Uyên chia sẻ.

Thế là “Chàm Then chạm tính” ra đời - một không gian trải nghiệm đa giác quan, nơi khách tham quan có thể nghe tiếng đàn, nhìn trang phục, chạm vào chất liệu và cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của hát Then và đàn tính. Nhưng để làm được điều đó ở TP Hồ Chí Minh không hề dễ. Ngay từ đầu, nhóm đã gặp khó khăn trong việc tìm nghệ nhân hát Then tại TP mang tên Bác. Trang phục, nhạc cụ cũng không dễ tìm. May mắn, Uyên kết nối được với nghệ nhân Xuân Bách (giảng viên Trường Cao đẳng Nghệ thuật Việt Bắc) - người đã dành nhiều năm gắn bó với hát Then và luôn tìm cách giữ gìn bản sắc này.

“Tôi thấy Uyên và các bạn trẻ rất nghiêm túc, không làm Then như một tiết mục biểu diễn cho vui mà tìm hiểu sâu để giữ đúng tinh thần. Sự cầu thị và tình yêu văn hóa của các bạn khiến tôi cảm động và mong muốn được giúp họ. Sự góp sức của Uyên với Then là rất đáng quý, đáng trân trọng. Tôi sẽ tiếp tục đồng hành, chia sẻ cùng Uyên và cộng sự để Then ngày càng có chỗ đứng trong xã hội” - nghệ nhân Xuân Bách chia sẻ.

Để chuẩn bị tư liệu, Uyên trở về Lạng Sơn, tham gia lễ hội Lồng Tồng Bủng Kham ở huyện Tràng Định (cũ). Người dân nơi đây nhiệt tình mở lòng, kể chuyện, chia sẻ kiến thức, kết nối nhóm với các nghệ nhân địa phương. “Tụi em thật sự xúc động. Cảm giác như được tiếp thêm sức mạnh để làm hết mình” - Uyên nói. Và khi triển lãm mở cửa tại TP Hồ Chí Minh, Uyên lại bất ngờ một lần nữa. Khán giả, đặc biệt là giới trẻ ở lại đến cuối chương trình, xin được nghe thêm, muốn tìm hiểu sâu hơn về Then. Mỗi ngày, nhóm và các nghệ nhân quyết định biểu diễn thêm 2-3 tiết mục, chỉ để nhiều người có thể trải nghiệm trọn vẹn hơn.

Triển lãm “Chàm Then chạm tính” diễn ra tại Hội Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh, trong khuôn khổ Open Day của Trường Đại học FPT TP Hồ Chí Minh. Không gian hòa quyện giữa truyền thống và đương đại: Bộ sưu tập áo dài “Bản sắc” của họa sĩ Vi Việt Nga, bộ sưu tập “Đồng điệu” của họa sĩ Hoàng Hà Phương với họa tiết vẽ sáp ong trên vải chàm, cùng tiếng Then của nghệ nhân Nguyễn Thị Bích Liên. Chỉ trong 3 ngày, gần 500 khách tham quan đã ghé triển lãm, có cả Tiktoker đến trải nghiệm và chia sẻ trên mạng xã hội.

Điều khiến Uyên bất ngờ không chỉ là sự quan tâm của công chúng, mà còn là sự ghi nhận từ những người làm nghề. Thầy Siu Quý, Phó Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh dành lời khen cho cách bố trí và trình bày. Các họa sĩ Bùi Quang Ánh, Nguyễn Văn Thuấn, Trương Gia Tuấn - những tên tuổi lớn trong giới mỹ thuật cũng trực tiếp đến xem, lắng nghe chia sẻ và đánh giá cao nỗ lực của người trẻ khi đưa di sản vào đời sống hiện đại. Nhiều khách mời biết đến sự kiện chỉ qua trang Facebook của dự án, một dấu hiệu cho thấy sức lan tỏa của hoạt động trong cộng đồng yêu văn hóa và nghệ thuật.

Với Thu Uyên, “Chàm Then chạm tính” không chỉ là một đồ án tốt nghiệp, đó còn là cách cô giữ gìn mối dây kết nối với quê hương và cũng là khởi đầu cho một hành trình mới, đó là đưa tiếng Then và đàn tính đến nhiều vùng đất khác của Việt Nam. “Di sản sẽ sống nếu chúng ta yêu, thực hành và chia sẻ nó. Em mong một ngày nào đó, tiếng đàn tính sẽ vang lên thường xuyên hơn giữa TP này” - Uyên cho biết.

Hiện tại, Uyên đã tốt nghiệp và có công việc ổn định tại TP Hồ Chí Minh. Dù công việc hiện tại không liên quan trực tiếp đến Then, nhưng tình yêu dành cho Then, cho đàn tính vẫn luôn cháy bỏng trong trái tim Uyên. Mỗi khi có thời gian rảnh, Uyên lại tìm nghe những làn điệu Then cổ, tự tập luyện hoặc kết nối với những nghệ nhân để trao đổi, học hỏi thêm. Cô gái trẻ chia sẻ, điều khiến mình trăn trở nhất là làm sao để Then không chỉ tồn tại trong ký ức của người lớn tuổi, mà còn được thế hệ trẻ biết đến và yêu thích. Chính vì thế, Uyên đang ấp ủ một dự án kết hợp giữa nghệ thuật Then truyền thống và hơi thở đương đại, nhằm đưa loại hình nghệ thuật độc đáo này đến gần hơn với khán giả trẻ ở đô thị lớn như TP Hồ Chí Minh.

Giữa nhịp sống hối hả của phố thị, hình ảnh Thu Uyên khoác trên mình bộ trang phục truyền thống, bên cây đàn tính mộc mạc, cất giọng Then ngân vang giữa không gian hiện đại, như một nốt trầm dịu dàng giữa bản hòa ca tất bật của TP. Với Uyên, mỗi lần ngân nga Then là một lần được trở về với ký ức tuổi thơ nơi núi rừng, với những câu chuyện, lời hát của bà, của mẹ. Đó cũng là lời nhắc rằng, bản sắc văn hóa không bao giờ là điều xa xôi, miễn là có những người sẵn sàng nâng niu và trao gửi nó từ trái tim mình đến trái tim người khác. Chính tình yêu và sự kiên trì ấy đang tiếp thêm động lực để cô thực hiện dự án đưa Then đến gần hơn với cộng đồng, để âm thanh của đàn tính và làn điệu Then vẫn vang vọng giữa đời sống hôm nay.

Ngô Khiêm

Nguồn Biên Phòng : https://bienphong.com.vn/quotgen-zquot-mang-then-den-phuong-nam-post493167.html