Giải 'cơn khát' nhân lực trong phát triển đường sắt

21 giờ trướcBài gốc

Đội ngũ kỹ sư, công nhân kỹ thuật của Tập đoàn Đèo Cả nắm bắt công nghệ TBM ngay trên công trường thi công tuyến ngầm thuộc Dự án Đường sắt liên thành phố Quảng Châu - Đông Quan - Thâm Quyến (Trung Quốc)

Những chuyển động đầu tiên

Nếu không có gì thay đổi, đến cuối tháng 7/2025, gần 30 kỹ sư, công nhân kỹ thuật của Tập đoàn Đèo Cả sẽ kết thúc Chương trình Tu nghiệp chuyên sâu về công nghệ thi công hầm bằng máy khoan TBM (tunnel boring machine) tại Cục 2, Tập đoàn Xây dựng Trung Quốc.

Điểm nhấn đáng chú ý nhất tại chương trình đào tạo đặc biệt này là các học viên của Tập đoàn Đèo Cả được tiếp cận kiến thức về kỹ thuật xây dựng không gian ngầm dưới sự giảng dạy của các chuyên gia hàng đầu tại Trung Quốc.

Bên cạnh lý thuyết, các học viên được chuyên gia trực tiếp thị phạm quy trình vận hành thiết bị TBM ngay trên công trường thi công tuyến ngầm thuộc Dự án Đường sắt liên thành phố Quảng Châu - Đông Quan - Thâm Quyến và Dự án Nhà ga Long Thành (thuộc tuyến đường sắt liên thành phố Thâm Quyến - Huệ Châu) tại Trung Quốc.

Bảy bài học kinh nghiệm về đào tạo nhân lực ngành đường sắt

Từ kinh nghiệm quốc tế, có thể rút ra những bài học sâu sắc và thiết thực để Việt Nam áp dụng trong quá trình phát triển nguồn nhân lực làm chủ công nghệ ngành đường sắt, đặc biệt là công nghệ đường sắt tốc độ cao, đường sắt điện khí hóa và đường sắt đô thị:

1. Nhất quán quan điểm: đào tạo nguồn nhân lực phải đi trước một bước và là then chốt để làm chủ công nghệ.

2. Xây dựng chiến lược chuyển giao công nghệ gắn với phát triển nhân lực ngay từ đầu dự án. Trong các dự án EPC (thiết kế, mua sắm thiết bị, thi công) và các hợp đồng chuyển giao công nghệ, cần yêu cầu rõ ràng điều kiện về đào tạo nhân lực chất lượng cao, kết hợp đào tạo lý thuyết và thực tiễn.

3. Xây dựng hệ sinh thái đào tạo và nghiên cứu đồng bộ, liên kết chặt chẽ Nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp - viện nghiên cứu.

4. Tập trung phát triển đội ngũ giảng viên nguồn và chuyên gia nghiên cứu đầu ngành.

5. Đẩy mạnh xã hội hóa và huy động nguồn lực quốc tế hỗ trợ phát triển nhân lực.

6. Chú trọng đào tạo thực hành và chuẩn hóa kỹ năng nghề nghiệp.

7. Duy trì chính sách dài hạn, nhất quán và ổn định trong phát triển nhân lực đường sắt.

Theo ông Nguyễn Quang Huy, Tổng giám đốc Tập đoàn Đèo Cả, doanh nghiệp này xác định phải đầu tư bài bản để làm chủ công nghệ thi công hầm đường sắt hiện đại nhất thế giới hiện nay để có đủ năng lực thực hiện các dự án đường sắt lớn sắp được triển khai, như hệ thống đường sắt kết nối với Trung Quốc, đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, các dự án đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP.HCM.

Công nghệ TBM yêu cầu kỹ năng vận hành máy móc chính xác, kiến thức sâu về địa chất và khả năng xử lý sự cố, cần đầu tư dài hạn cho con người. Vì vậy, các kỹ sư, công nhân được Tập đoàn Đèo Cả cử sang Trung Quốc đều là những người có năng lực chuyên môn, kinh nghiệm thi công hầm xuyên núi, có thể trở thành lực lượng “nguồn” để đào tạo nội bộ sau này.

“Mục tiêu của Tập đoàn Đèo Cả là từng bước làm chủ công nghệ mới, xây dựng đội ngũ kỹ sư, công nhân Việt Nam có khả năng thực hiện các công trình hạ tầng ngầm phức tạp theo tiêu chuẩn quốc tế”, ông Nguyễn Quang Huy nói.

Theo kế hoạch, trong tháng 8/2025, 40 kỹ sư khác của Tập đoàn Đèo Cả sẽ tốt nghiệp khóa đào tạo nhân sự đường sắt tại Trường đại học Giao thông vận tải TP.HCM; được trang bị kiến thức, kỹ năng chuyên sâu về thiết kế, thi công nền và kết cấu tầng trên đường sắt, công trình cầu đường sắt, công trình hầm đường sắt, nhà ga đường sắt quốc gia, ga đường sắt đô thị và kỹ thuật xây dựng các dạng công trình đường sắt tốc độ cao.

Đây là chương trình đào tạo chuyên sâu về đường sắt mà Tập đoàn Đèo Cả “đặt hàng” Trường đại học Giao thông vận tải TP.HCM. Sau nhóm 40 kỹ sư nói trên, Tập đoàn Đèo Cả sẽ tiếp tục gửi nhân sự đi đào tạo, hướng tới mục tiêu là doanh nghiệp xây lắp sở hữu đội ngũ nhân sự chất lượng cao về đường sắt lớn nhất tại Việt Nam.

Tập đoàn Đèo Cả là một trong số rất ít doanh nghiệp tư nhân hoạt động xây dựng, vận hành công trình giao thông chủ động đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực về xây dựng công trình đường sắt, trong đó có đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị tại Việt Nam.

Ngoài Tập đoàn Đèo Cả, đến thời điểm này, chỉ có thể kể thêm một vài doanh nghiệp thực sự quan tâm dành nguồn lực cho công tác đào tạo nhân sự đường sắt tốc độ cao, như Tổng công ty Tư vấn thiết kế giao thông vận tải (TEDI), FECON, Công ty Phương Thành, Công ty cổ phần Công trình đường sắt…

“Nguy cơ thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực quản lý dự án, tư vấn, thi công công trình hạ tầng đường sắt, chế tạo thiết bị đường sắt là rất lớn, bởi chỉ trong vòng 1 - 2 năm tới, sẽ có rất nhiều dự án hạ tầng đường sắt quy mô hàng chục tỷ USD được đồng loạt triển khai trên khắp cả nước”, một lãnh đạo Cục Đường sắt Việt Nam lo lắng cho biết.

Sẽ đầu tư lớn cho đào tạo

Lo lắng của lãnh đạo Cục Đường sắt Việt Nam hoàn toàn có cơ sở, bởi các dự án đường sắt, đặc biệt là đường sắt tốc độ cao, có tính chất phức tạp, yêu cầu rất cao về trình độ công nghệ, kỹ thuật và quy mô đầu tư.

Vì lẽ đó, việc chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao không chỉ là điều kiện tiên quyết để tiếp nhận công nghệ tiên tiến, mà còn là yếu tố đảm bảo quá trình đầu tư, vận hành và khai thác được triển khai hiệu quả, bền vững và từng bước làm chủ công nghệ trong tương lai.

“Thực tế cho thấy, Nhật Bản, Pháp, Đức, Italia - những nước sở hữu công nghệ gốc về đường sắt tốc độ cao; hay Trung Quốc, Hàn Quốc, Tây Ban Nha - những quốc gia thành công trong việc tiếp nhận và làm chủ công nghệ; hoặc Đài Loan (Trung Quốc), Indonesia - chuyên tiếp nhận và vận hành, đều đồng loạt xây dựng chương trình quốc gia phát triển nguồn nhân lực từ rất sớm, tối thiểu 5 - 7 năm trước khi khởi công dự án”, ông Trần Thiện Cảnh, Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam cho biết.

Theo tính toán của Cục Đường sắt Việt Nam, ngay trong giai đoạn 2025 - 2030, ngành đường sắt cần khoảng 338.000 lao động. Trong đó, trước mắt cần ngay 9.200 nhân sự quản lý dự án, gần 13.000 nhân sự tư vấn quản lý dự án…

Trong khi đó, tính tới thời điểm hiện tại, nhân lực đường sắt chỉ chiếm khoảng 3% tổng nguồn nhân lực ngành giao thông - vận tải, không có sự biến động cả về chất lượng và số lượng, do kết cấu hạ tầng đường sắt cơ bản không có sự đầu tư lớn trong một thời gian dài.

Ngay trong lĩnh vực quản lý nhà nước, quy mô đội ngũ cán bộ được đánh giá là mỏng, chưa tương xứng với quy mô và yêu cầu ngày càng cao của công tác quản lý ngành đường sắt. Tính đến tháng 6/2025, Cục Đường sắt Việt Nam có 112 cán bộ, đảm nhận chức năng quản lý nhà nước trên toàn quốc. Tỷ lệ cán bộ trẻ dưới 40 tuổi còn thấp, chỉ chiếm 16%, đặt ra nguy cơ thiếu hụt nhân lực kế cận trong tương lai gần.

Đặc biệt, các chuyên môn mũi nhọn như an toàn đường sắt và môi trường chỉ có duy nhất 1 biên chế cho mỗi lĩnh vực, không đủ để đảm đương khối lượng công việc lớn, đặc biệt khi triển khai các dự án đường sắt tốc độ cao và đường sắt đô thị.

Trong khối đầu tư xây dựng, đội ngũ tư vấn chuyên ngành đường sắt, do nhiều năm không có dự án, nên nguồn nhân lực bị mai một nghiêm trọng. Lực lượng tư vấn từng rất mạnh với các đơn vị chuyên nghiệp (như Viện Nghiên cứu thiết kế đường sắt), nay chỉ còn khoảng 10 đơn vị đủ khả năng tham gia tư vấn dự án đường sắt.

Nhiều công ty tư vấn đã chuyển hướng đa ngành, dẫn tới thiếu hụt chuyên gia có kinh nghiệm sâu về đường sắt. Các nhà thầu trong nước chủ yếu vẫn quen với công trình đường sắt truyền thống, chưa đủ năng lực độc lập triển khai các dự án hiện đại, phức tạp như đường sắt tốc độ cao.

Lo ngại nhất là, đội ngũ nghiên cứu viên chuyên sâu về đường sắt hiện chỉ chiếm dưới 5% tổng cán bộ nghiên cứu của ngành xây dựng, chủ yếu tập trung vào các chuyên ngành công trình và kinh tế vận tải. Trong khi đó, các lĩnh vực then chốt như kết cấu phần trên, đầu máy - toa xe, thông tin tín hiệu, tự động hóa gần như còn bỏ trống.

“Đáng chú ý, mặc dù tổng chỉ tiêu tuyển sinh ngành đường sắt ở bậc đại học khoảng 5.000 sinh viên/năm, nhưng thực tế, các trường đại học trong cả nước chỉ tuyển sinh được khoảng 40 - 50% chỉ tiêu, ảnh hưởng lớn đến quy mô và chất lượng nguồn nhân lực đầu vào”, lãnh đạo Cục Đường sắt Việt Nam cho biết.

Để giải quyết bài toán nhân sự đường sắt, Bộ Xây dựng đang xin ý kiến các bộ, ngành liên quan, trước khi trình Chính phủ thông qua Đề án Phát triển nguồn nhân lực đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, với tổng kinh phí đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực xây dựng, vận hành đường sắt lên tới 40.564 tỷ đồng, cùng nhiều chính sách đặc biệt khác.

Ngoài trách nhiệm chính của các bộ, ngành, Đề án cũng xác định, các doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân Việt Nam được giao, đặt hàng hoặc tuyển chọn tham gia tư vấn, xây lắp, chế tạo, công nghiệp, công nghệ theo cơ chế đặc thù của Chính phủ phải chủ động chuẩn bị nhân lực có đủ năng lực, trình độ ở tất cả các vị trí then chốt để tiếp nhận chuyển giao và làm chủ công nghệ.

“Việc xây dựng và triển khai Đề án là yêu cầu tất yếu và cấp bách, nhằm chủ động chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu triển khai các dự án đường sắt trọng điểm quốc gia, bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững ngành đường sắt Việt Nam trong giai đoạn tới”, ông Nguyễn Văn Sinh, Thứ trưởng Bộ Xây dựng cho biết.

Anh Minh

Nguồn Đầu Tư : https://baodautu.vn/giai-con-khat-nhan-luc-trong-phat-trien-duong-sat-d301629.html