Hòa thượng Thích Lệ Trang: 'Nghi lễ phải có dân tộc tính'

một giờ trướcBài gốc

Theo chia sẻ của Hòa thượng Trưởng ban Nghi lễ Trung ương: “Nghi lễ thực ra mang nét cổ kính, duy trì quy củ thiền lâm. Chư Tổ truyền dạy: ‘Thiền gia vi tiểu triều đình’, do đó sinh hoạt nghi lễ không thể thiếu”. Ngày nay, sinh hoạt của triều đình chỉ còn nằm yên trong sách vở, quy phạm, điển chương về nghi thức, lễ lược cũng chỉ ẩn hiện trong bụi mờ quá khứ. Một số nghi lễ chỉ còn được thực hành, duy trì trong thiền môn.

Vì vậy, Hòa thượng nhận định: “Các giá trị văn hóa vật thể thì còn đó, nhưng văn hóa phi vật thể phải do con người làm cho biểu hiện. May mắn là ở tùng lâm vẫn còn giữ được nhiều nét văn hóa tinh thần nhờ vào sinh hoạt thiền môn, giúp thức tỉnh con người, dẫn họ vào đạo”.

Thượng tọa Thích Thiện Quý tác bạch cung thỉnh Hòa thượng Thích Lệ Trang có buổi chia sẻ với chư Tăng Ni tham dự Tuần huân tu và Khóa bồi dưỡng trụ trì năm 2025

Trong bất cứ thời đại nào, nghi lễ luôn là phương tiện truyền đạo hữu ích, dẫn dắt tín đồ đến với đạo. Biết dùng phương tiện thì thấy cứu cánh, nhưng lạm dụng, chấp vào phương tiện thì không thấy được bản thể, tinh yếu. Với một vị trụ trì, hiểu biết và thực hành được nghi lễ Phật giáo là điều cần thiết.

Đồng thời, Hòa thượng cũng nhắc đại chúng cẩn ý: “Phàm làm việc gì phải tinh chuyên, làm bằng tâm tu, phẩm chất người tu mới có thành tựu. Tất cả các phần hành của Phật giáo từ Tăng sự, hoằng pháp, giáo dục cho đến pháp chế, truyền thông đều cần nghệ thuật, không chỉ riêng nghi lễ mới cần đến. Phải xử sự khéo léo, không vượt ngoài nếp đạo. Vì vậy, trong các sinh hoạt tùng lâm, trụ trì không phải chỉ để xử lý công việc hành chánh mà phải đa diện, linh động”.

Hòa thượng nhận định rằng, "Dân tộc Việt Nam chúng ta sống thiên về nội tâm, nên điệu nhạc, âm tiết phần nhiều sâu lắng"

Là một vị tôn túc am tường về nghi lễ, Hòa thượng nhận định rằng, “Dân tộc Việt Nam chúng ta sống thiên về nội tâm, nên điệu nhạc, âm tiết phần nhiều sâu lắng. Đôi khi điệu nhạc nó phải kéo dài trường độ qua nhiều quãng âm mới diễn tả nỗi niềm, tâm thức người Việt. Còn nói theo thiền môn thì phải như thế mới cảm ứng được thế giới siêu hình, tương thích với tần số các bậc Thánh. Vì vậy, diễn xướng nghi lễ Phật giáo phải cần tu tập để huân phát các chất liệu cần thiết. Như chư Tổ dạy: ‘Như nhân ẩm thủy noãn lãnh từ tri’, có uống nước mới biết nó mát lạnh từ đâu. Có tu tập, hành trì miên mật mới cảm ứng được giáo nghĩa được truyền dạy qua nghi lễ”.

“Vì đặc trưng của nghi lễ, thân, khẩu, ý phải tương ưng. Hành động là biểu thị cho tâm ý. Giọng điệu phải hòa với thao tác và ý nghĩ để tạo nên đạo lực. Cho nên có tu tập thân được thanh tịnh, ý được nhu thuần, khẩu mới xuất diệu âm. Thân, khẩu, ý có tương ưng mới chế tác được năng lượng thiện lành. Trong khi tuyên hành pháp sự, sự lý phải viên dung để không cục bộ trong hành hoạt để hình thức và nội dung không chống trái nhau.”, Hòa thượng chia sẻ thêm.

Hòa thượng giải đáp các thắc mắc của đại chúng

Trong dịp này, vị giáo phẩm lãnh đạo Ban Nghi lễ Trung ương cũng chia sẻ thêm: “Khi còn sinh tiền, Giáo sư Trần Văn Khê có nhận định rằng, ‘Âm nhạc Phật giáo là thanh nhạc không phải khí nhạc’. Cốt yếu nghi lễ Phật giáo đọng trong giọng tán, tụng, vịnh, xướng, không nằm ở nhạc khí như thế gian. Do đó, để thành thục trong nghi lễ cần phải có sự trui rèn. Và nghi lễ là hoằng pháp sát cạnh quần chúng, cái lợi không nhỏ nếu chúng ta đầu tư xứng tầm”.

Hiện nay, điều may mắn với Phật giáo hiện tại là nguồn tài liệu được truyền bá rất nhiều, dễ dàng tiếp cận hơn xưa. Tuy nhiên, làm nghi lễ phải tương ứng hoàn cảnh. Có những tài liệu khoa giáo từ thời cũ, hiện nay cũng chỉ có thể trân tạng, để làm tài liệu nghiên cứu. Mặt khác, dù nhiều tài liệu đã được phổ biến, nhưng chúng ta khiếm khuyết về khả năng cổ ngữ, nhất là Hán cổ, thiếu vốn liếng Hán cổ làm cho hành sự nghi lễ khiếm khuyết. Do đó, người làm nghi lễ phải có sự đầu tư chuẩn mực, nghiêm túc, nếu không đầu tư kỹ việc mình làm sẽ không đem đến hiệu năng.

Trong bối cảnh hiện đại, Hòa thượng cũng chia sẻ: “Với đất nước chúng ta, văn hóa, âm nhạc từng vùng miền rất đa dạng, do đó phải thích nghi để dung hợp, từ đó có những hành hoạt chuẩn mực. Xã hội văn minh thì không thể để những vấn đề luộm thuộm trong nghi lễ làm ảnh hưởng. Khi đã hiểu rõ những vấn đề căn bản có thể tham gia, cử xướng, giữ cái hồn của âm nhạc Phật giáo”.

Thính chúng

Theo đó, “Để truyền đạt nghi lễ được chuẩn mực phải có lớp đào tạo đặc thù, có tiêu chuẩn rõ ràng, tuyển chọn quy phạm. Vì truyền dạy gia giáo nên đôi khi chỉ có thể truyền đạt về sự mà thiếu về lý. Đặc biệt, trong thời đại hội nhập quốc tế sâu, việc giao lưu trong nghi lễ mang ý nghĩa đối ngoại thì được, nhưng để vay mượn là không nên. Phải cân nhắc cẩn thận, tránh bị xâm thực văn hóa và nghi lễ phải có dân tộc tính.”, Hòa thượng nhấn mạnh.

Chiều nay, Hòa thượng Thích Lệ Trang sẽ tiếp tục giải đáp các thắc mắc của chư Tăng Ni tham dự khóa huân tu xoay quanh chủ đề “Nghi lễ Phật giáo”.

Một số hình ảnh ghi nhận: