Làm thế nào để giải phóng giáo viên khỏi 'vòng lặp vô hạn' và tăng năng suất sư phạm?

7 giờ trướcBài gốc

Trong bối cảnh đó, việc ứng dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) đang mở ra hướng đi mới giúp tối ưu hóa năng suất sư phạm, với điều kiện công nghệ phải được đặt dưới sự kiểm soát của người thầy.

Những áp lực của người thầy trong kỷ nguyên AI

Theo khảo sát TALIS của OECD, giáo viên chỉ dành khoảng 78% thời gian cho giảng dạy thực sự, phần còn lại bị “chiếm dụng” bởi việc giữ trật tự lớp học và xử lý tác vụ hành chính. Tại Australia, giáo viên làm trung bình 46,5 giờ mỗi tuần nhưng chỉ khoảng 20 giờ đứng lớp; 69% thừa nhận chịu áp lực lớn từ khối lượng công việc hành chính.

Nhiều nghiên cứu chỉ ra tình trạng giáo viên phải làm việc kéo dài ngoài giờ, dẫn đến kiệt sức và ảnh hưởng đến chất lượng dạy học. Tại Việt Nam, dù chưa có số liệu toàn diện, thực tế ghi nhận giáo viên phải đảm nhiệm hàng loạt công việc: soạn bài, chấm bài, nhập điểm, lập báo cáo, xây dựng kế hoạch giáo dục, giáo dục kỹ năng… khiến họ thường mô tả công việc của mình như một “vòng lặp vô hạn” không lối thoát.

Giáo viên gặp nhiều áp lực trong kỷ nguyên AI

Không chỉ vậy, bối cảnh công nghệ phát triển nhanh cũng đặt giáo viên trước yêu cầu thích ứng liên tục. Báo cáo của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) dự báo đến năm 2025, khoảng 50% lực lượng lao động toàn cầu cần được tái đào tạo kỹ năng để đáp ứng thay đổi do công nghệ mới. Giáo viên vì thế phải cùng lúc thực hiện hai nhiệm vụ: đổi mới dạy học theo nhu cầu mới của học sinh và tự nâng cấp năng lực số của chính mình.

Trước làn sóng AI, UNESCO đã ban hành Hướng dẫn về AI tạo sinh (2023), nhấn mạnh nguyên tắc “lấy con người làm trung tâm”, yêu cầu các quốc gia bảo vệ dữ liệu người học, tăng cường đào tạo năng lực số cho giáo viên và tránh xu hướng để AI thay thế vai trò nghề nghiệp cốt lõi của người thầy.

Tại Việt Nam, định hướng này đã được thể chế hóa trong Nghị quyết 71-NQ/TW và Chương trình hành động 281/NQ-CP của Chính phủ, với nhiệm vụ trọng tâm là chuyển đổi số toàn diện và đẩy mạnh ứng dụng AI trong dạy học và quản trị giáo dục. Bộ GD&ĐT đang hoàn thiện Khung năng lực số cho giáo viên và triển khai các chương trình bồi dưỡng về ứng dụng AI.

Khảo sát của TALIS năm 2024 cho thấy 64% giáo viên Việt Nam đã từng sử dụng AI trong giảng dạy, đứng thứ 5 trong số các quốc gia và vùng lãnh thổ tham gia. Tuy nhiên, 71% giáo viên cho biết trường học còn thiếu hạ tầng và công cụ kỹ thuật số cần thiết để triển khai AI một cách hiệu quả. Điều này phản ánh một thực tế: giáo viên sẵn sàng đổi mới, nhưng họ cần được hỗ trợ đầy đủ để có thể làm điều đó bền vững.

Khi AI trở thành “trợ giảng thầm lặng” của giáo viên

Để giải quyết bài toán trên, xu hướng sử dụng "trợ giảng AI" đang được thí điểm tại nhiều cơ sở giáo dục. Thay vì tốn hàng giờ cho các tác vụ lặp lại, công nghệ hiện nay cho phép tự động hóa quy trình soạn khung giáo án, thiết kế câu hỏi trắc nghiệm hay gợi ý hoạt động nhóm.

Một ví dụ điển hình tại Việt Nam là việc triển khai Khanmigo (công cụ do Khan Academy phát triển). Thực tế ghi nhận từ các trường học cho thấy, khi được hỗ trợ bởi các công cụ AI chuyên biệt, giáo viên có thể rút ngắn đáng kể thời gian chuẩn bị học liệu. Giáo viên chỉ cần nhập mục tiêu bài học, công cụ sẽ gợi ý khung giáo án, hoạt động mở đầu, hoạt động nhóm và câu hỏi gợi mở.

Các chuyên gia và giáo viên chia sẻ về phương pháp ứng dụng AI hiệu quả

Cô Chu Hải Yến, giáo viên Trường THCS Ngoại ngữ (Hà Nội), chia sẻ rằng trước đây cô thường “bị cuốn vào vòng lặp vô hạn của những công việc soạn bài - chấm bài - báo cáo”, còn khi có AI hỗ trợ, cô đỡ mất thời gian ở các khâu kỹ thuật, có thêm năng lượng để nghĩ về học sinh và điều chỉnh hoạt động lớp học.

Ở góc độ quản lý, thầy Đào Chí Mạnh, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Hội Hợp B (Phú Thọ) nhận định Khanmigo là một trong những “đòn bẩy năng suất” giúp chuẩn hóa ngân hàng đề thi - bài tập, rút ngắn công tác chuẩn bị kiểm tra định kỳ và đảm bảo chất lượng đồng đều hơn giữa các giáo viên.

Một điểm đáng chú ý là tính năng hỗ trợ xây dựng chương trình giáo dục cá nhân hóa (IEP) cho học sinh có nhu cầu đặc biệt. Thầy Phan Minh Đức, giáo viên tại Hà Nội cho biết IEP vốn là công việc đòi hỏi mức độ tinh chỉnh rất cao, thường khiến giáo viên gặp khó khăn khi xây dựng mục tiêu học tập phù hợp và kế hoạch theo dõi tiến bộ của mỗi học sinh. Khanmigo giúp gợi ý mục tiêu, bước đi và hoạt động phù hợp, sau đó giáo viên tinh chỉnh lại cho sát với từng trường hợp. Tính năng này đặc biệt hữu ích trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh giáo dục hòa nhập.

Những câu chuyện trên cho thấy AI không chỉ xử lý tác vụ lặp lại mà còn có thể hỗ trợ những quy trình chuyên môn phức tạp, với điều kiện giáo viên vẫn giữ quyền kiểm duyệt cuối cùng.

AI giải phóng giáo viên nhưng không thay thế giáo viên

Các chuyên gia và nhà quản lý đều thống nhất rằng AI chỉ thực sự “giải phóng” giáo viên khi được triển khai có chiến lược, từ chính sách đến đào tạo và hạ tầng. Bộ GD&ĐT đang xây dựng hướng dẫn sử dụng AI an toàn trong trường học, chú trọng đạo đức, bảo vệ dữ liệu và vai trò giám sát của giáo viên. Các chương trình bồi dưỡng năng lực số cho giáo viên và cán bộ quản lý được xem là chìa khóa để tránh tình trạng e ngại hoặc lạm dụng AI.

Thứ trưởng Thường trực Bộ GD&ĐT Phạm Ngọc Thưởng nhấn mạnh rằng Cục Nhà giáo đã triển khai sớm các chương trình tập huấn, trang bị kiến thức về AI, bao gồm cả năng lực tiếng Anh cho đội ngũ giáo viên, đồng thời chủ động phối hợp với nhiều tổ chức uy tín như Khan Academy Vietnam, UNESCO và các trường đại học để bảo đảm tính cập nhật và thực tiễn. Ông khẳng định chủ trương này phù hợp với định hướng lớn của Đảng và Nhà nước, được thể hiện qua hàng loạt nghị quyết mới, trong đó Nghị quyết 71 đề cao phát triển giáo dục toàn diện và đột phá về khoa học công nghệ.

Thứ trưởng Phạm Ngọc Thưởng cho rằng giáo viên cần được bồi dưỡng năng lực ứng dụng AI càng sớm càng tốt.

Những định hướng này cho thấy AI không được triển khai một cách tự phát, mà đặt trong một chiến lược dài hạn nhằm hỗ trợ chứ không thay thế vai trò cốt lõi của người thầy trong đổi mới giáo dục.

Từ thực tiễn giảng dạy, nhiều giáo viên đã chủ động tìm cho mình cách sử dụng AI một cách thông minh và an toàn. Họ coi mọi gợi ý của AI như một bản thảo cần được rà soát, chỉnh sửa trước khi đưa vào bài dạy. Một số thầy cô còn biến AI thành công cụ rèn tư duy phản biện bằng cách yêu cầu học sinh kiểm chứng, so sánh và phản biện lại câu trả lời mà AI đưa ra.

Ứng dụng AI như Khanmigo vào giảng dạy không phải là “phép màu” để giải quyết mọi khó khăn; đó là công cụ giúp giáo viên được giảm bớt các công việc thủ công, lặp lại. Nhờ vậy, thầy cô có thêm thời gian và năng lượng để đổi mới phương pháp, dạy học cá nhân hóa và hỗ trợ học sinh một cách toàn diện.

Nếu quá trình triển khai được thực hiện đồng bộ từ hạ tầng, hướng dẫn, đào tạo đến giám sát, AI có thể trở thành bước đệm quan trọng giúp giáo dục Việt Nam hiện thực hóa các mục tiêu trong bối cảnh chuyển đổi số. Quan trọng hơn hết, AI giải phóng giáo viên khỏi công việc lặp lại để họ thực sự làm công việc của trí tuệ và trái tim.

Và khi giáo viên được giải phóng, giáo dục và tương lai của học sinh sẽ rộng mở hơn.

Nhật Hồng

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/lam-the-nao-de-giai-phong-giao-vien-khoi-vong-lap-vo-han-va-tang-nang-suat-su-pham-10399618.html