Theo bà Lan, mục đích ban hành Luật Dân số tạo cơ sở pháp lý thống nhất, đồng bộ để góp phần thể chế hóa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về dân số và khắc phục các hạn chế, tồn tại; đáp ứng yêu cầu công tác dân số phát triển trong tình hình mới.
Về các nội dung bổ sung mới so với quy định của Pháp lệnh dân số, Bộ trưởng Lan cho hay, so với Pháp lệnh Dân số, dự án Luật đã bổ sung các quy định về các chính sách, biện pháp để duy trì mức sinh thay thế, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi, phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi, cung cấp, xử lý thông tin, thông báo, tố giác hành vi xâm phạm, cản trở người cao tuổi thực hiện các quyền hợp pháp để thích ứng với già hóa dân số; thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn và sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh để nâng cao chất lượng dân số.
Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan báo cáo trước Quốc hội (Ảnh: Quang Vinh)
Về phân cấp, phân quyền, dự thảo luật quy định trách nhiệm của Chính quyền địa phương cấp tỉnh trong việc quyết định một số biện pháp một cách chủ động, linh hoạt để thực hiện các chính sách, biện pháp duy trì mức sinh thay thế, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên trên cơ sở tình hình, động thái dân số. Chủ động trong lập kế hoạch ngân sách, thời điểm áp dụng biện pháp để thực hiện theo Luật Ngân sách Nhà nước, phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội của địa phương.
Về thủ tục hành chính, theo bà Lan một số nội dung trong dự thảo Luật Dân số không quy định trực tiếp các thủ tục hành chính cụ thể mà chủ yếu thực hiện theo các thủ tục hành chính hiện có của một số luật liên quan đến nội dung dự kiến quy định (như Luật Khám bệnh, chữa bệnh, Luật Người cao tuổi). Các quy định liên quan đến thủ tục hành chính trong dự thảo Luật sẽ được xây dựng trong văn bản của Chính phủ, trong quá trình xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật, Bộ Y tế sẽ tiến hành đánh giá cụ thể sự cần thiết, tính hợp lý, tính hợp pháp của thủ tục hành chính.
Thẩm tra dự thảo luật, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh cho hay, Ủy ban nhận thấy, dự thảo luật đã thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng về công tác dân số, phù hợp với Hiến pháp, cơ bản bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật, tính tương thích với các điều ước quốc tế có liên quan. Hồ sơ dự thảo Luật cơ bản bảo đảm theo quy định. Tuy nhiên, đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát, bổ sung, cập nhật, bảo đảm tính thống nhất giữa Tờ trình, dự thảo luật và các báo cáo thành phần; tiếp tục đánh giá tác động kỹ lưỡng các chính sách, kinh phí bảo đảm thực hiện các chính sách, kinh nghiệm quốc tế để áp dụng phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam; tiếp tục rà soát nội dung của dự thảo luật với các luật hiện hành cũng như các dự án luật đang trong quá trình sửa đổi, bổ sung có liên quan để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật.
Theo dự thảo Luật Dân số, việc điều chỉnh quy mô dân số bảo đảm phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội, tài nguyên, môi trường. Quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cặp vợ chồng, cá nhân trên cơ sở bình đẳng.
Đáng chú ý, điều 13, chương III nêu rõ, tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai: Phụ nữ được nghỉ thêm 1 tháng; nam giới được nghỉ thêm 5 ngày làm việc khi vợ sinh con; hỗ trợ tài chính khi sinh con đối với phụ nữ dân tộc ít người; phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi; phụ nữ ở địa phương có mức sinh thấp. Ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật về nhà ở đối với phụ nữ sinh đủ 2 con hoặc nam giới có 2 con đẻ mà không có vợ hoặc vợ đã chết.
Ngoài ra, tại Điều 14 quy định việc điều chỉnh cơ cấu dân số nhằm bảo đảm cơ cấu dân số hợp lý về giới tính, độ tuổi, trình độ học vấn, ngành nghề; bảo vệ và tạo điều kiện để các dân tộc thiểu số phát triển. Việc điều chỉnh cơ cấu dân số được thực hiện thông qua các biện pháp quy định tại luật này, pháp luật có liên quan và các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội.
Điều 15: Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh Khuyến khích đưa nội dung không trọng nam hơn nữ, không lựa chọn giới tính khi sinh vào hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư. Đình chỉ đối với người hành nghề y có hành vi công bố, thông báo, tiết lộ thông tin về giới tính thai nhi cho khách hàng trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính theo quy định của Bộ Y tế. Việc đình chỉ hành nghề thực hiện theo quy định của pháp luật về khám bệnh, chữa bệnh.
Việt Thắng