Nghị quyết 70: Nhà nước dẫn dắt, tư nhân bứt tốc phát triển công nghiệp năng lượng

10 giờ trướcBài gốc

TS. Nguyễn Quốc Việt: "Trong các ngành công nghiệp then chốt như năng lượng, doanh nghiệp nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo" (Ảnh: Phương Thảo)

PV: Thưa ông, đâu là những điểm đột phá nổi bật mà Nghị quyết 70 mang lại cho thị trường năng lượng nói chung và thị trường điện nói riêng, đặc biệt là liên quan đến lợi ích của người dân?

TS. Nguyễn Quốc Việt: Nếu trước đây, các chiến lược phát triển điện lực chủ yếu xoay quanh việc đảm bảo đủ nguồn cung, nhấn mạnh vai trò chủ đạo của EVN và khu vực Nhà nước, thì Nghị quyết 70 đã vượt ra ngoài khuôn khổ đó. Điểm đột phá quan trọng nhất là việc mở cửa toàn diện thị trường năng lượng, không chỉ ở khâu phát điện mà còn ở truyền tải, dịch vụ kỹ thuật, thậm chí là thị trường bán lẻ điện. Lần đầu tiên, người dân có cơ hội lựa chọn nhà cung cấp điện, thay vì phụ thuộc duy nhất vào một doanh nghiệp như trước.

Điều này đồng nghĩa với việc xóa bỏ cơ chế bù chéo, hình thành giá điện minh bạch, cạnh tranh, không còn “dùng dằng” giữa vai trò độc quyền của Nhà nước và nhu cầu thị trường. Khi tư nhân tham gia sâu rộng, giá điện sẽ phản ánh đúng chi phí, đồng thời khuyến khích đổi mới công nghệ và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Nghị quyết 70 không chỉ dừng ở mục tiêu kinh tế, mà gắn phát triển năng lượng với an ninh quốc phòng, an sinh xã hội, bảo vệ môi trường và cam kết Net Zero. Đây là tầm nhìn toàn diện: năng lượng không chỉ là hạ tầng đi trước một bước, mà còn là động lực trực tiếp tăng cường tính tự chủ và độc lập trong phát triển kinh tế, bao gồm cả phát triển ngành năng lượng.

Cùng với đó, nghị quyết mở đường cho các nguồn năng lượng mới như hydrogen, ammonia, LNG và hạt nhân. Trong đó, ngoài hai dự án Ninh Thuận, Việt Nam sẽ có cơ hội khai thác công nghệ hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR), cho phép khu vực tư nhân tham gia. Ở lĩnh vực năng lượng tái tạo, tỷ lệ mục tiêu cho năm 2030 được nâng từ 20% lên 25-30%, khẳng định khu vực tư nhân sẽ là lực lượng chủ đạo.

Tôi cho rằng, với cơ chế mới, cả người dân và doanh nghiệp sẽ cảm nhận rõ “luồng gió mới” trên thị trường điện, có sự lựa chọn, có cạnh tranh và quan trọng hơn là được thụ hưởng một hệ thống năng lượng sạch hơn, minh bạch hơn và bền vững hơn.

PV:Một nội dung quan trọng khác trong Nghị quyết 70 là phát triển công nghiệp năng lượng và hạ tầng năng lượng. Theo ông, đâu là những cơ chế, chính sách đột phá cần ưu tiên để hiện thực hóa mục tiêu này?

TS. Nguyễn Quốc Việt: Tôi cho rằng, có ba nhóm chính sách đột phá.

Thứ nhất là cải cách cơ chế giá điện. Chúng ta cần áp dụng giá điện hai thành phần - tách biệt giá công suất và giá biến đổi. Khi đó, các nhà đầu tư có động lực tham gia cả vào thị trường công suất lẫn thị trường điện năng. Đây là thông lệ ở nhiều nước tiên tiến, giúp khuyến khích phát triển đa dạng nguồn điện, bao gồm cả các nhà máy dự phòng công suất và hệ thống lưu trữ. Một khi thị trường điện được vận hành đồng bộ, minh bạch, sẽ mở ra cơ hội cho mô hình hợp tác công tư (PPP), tạo sân chơi công bằng cho tư nhân tham gia vào cả truyền tải và dịch vụ phụ trợ.

Thứ hai là cơ chế hỗ trợ vốn và quản trị rủi ro. Nhiều dự án năng lượng mới - như điện gió ngoài khơi, hydrogen hay hạt nhân - đòi hỏi vốn đầu tư rất lớn và rủi ro dài hạn, đặc biệt về tỷ giá. Ở đây, vai trò của Nhà nước là bảo lãnh, chia sẻ rủi ro, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi, nhất là từ các quỹ xanh và quỹ công bằng năng lượng quốc tế. Điều này sẽ tạo “cú hích” để tư nhân mạnh dạn tham gia vào những lĩnh vực công nghệ cao, thời gian thu hồi vốn dài.

Nhà máy Nhiệt điện Ô Môn 1 (Ảnh: Petrovietnam)

Thứ ba là cải thiện khâu thực thi. Nhiều nghị quyết được ban hành nhưng khi triển khai xuống địa phương lại vướng thủ tục, quy hoạch chồng chéo, làm nản lòng nhà đầu tư. Vì vậy, cần một cuộc cải cách hành chính thực chất trong lĩnh vực năng lượng, nhằm xóa bỏ nút thắt, tạo niềm tin cho cả nhà đầu tư trong nước và quốc tế. Đây chính là yếu tố quyết định việc nghị quyết có đi vào cuộc sống hay không.

Nhìn chung, phát triển công nghiệp năng lượng không chỉ là xây dựng thêm nhà máy điện, mà là hình thành một hệ sinh thái toàn diện: từ sản xuất thiết bị, công nghiệp hỗ trợ, công nghệ lưu trữ, đến hạ tầng truyền tải hiện đại. Khi có hệ sinh thái này, chúng ta mới đảm bảo tỷ lệ nội địa hóa cao, giảm phụ thuộc và thực sự làm chủ quá trình chuyển dịch năng lượng.

PV: Vậy theo ông, vai trò của doanh nghiệp tư nhân trong tiến trình mở cửa thị trường năng lượng sẽ được thể hiện như thế nào?

TS. Nguyễn Quốc Việt: Doanh nghiệp tư nhân sẽ là nhân tố quyết định trong quá trình chuyển đổi năng lượng. Nghị quyết 70 đã xác định rất rõ, khu vực tư nhân sẽ giữ vai trò chủ đạo trong phát triển năng lượng tái tạo. Trên thực tế, phần lớn công suất điện mặt trời, điện gió thời gian qua đều do tư nhân đầu tư.

Trong giai đoạn tới, doanh nghiệp tư nhân sẽ tham gia sâu hơn vào cả ba trụ cột: phát điện - truyền tải - bán lẻ. Với thị trường điện bán lẻ cạnh tranh, họ có thể trực tiếp cung cấp điện cho khách hàng lớn thông qua cơ chế DPPA (hợp đồng mua bán điện trực tiếp). Đây là yêu cầu cấp bách, bởi nhiều doanh nghiệp FDI và cả các tập đoàn nội địa đang chịu áp lực phải xanh hóa chuỗi cung ứng.

Điểm mạnh của khu vực tư nhân là linh hoạt, dễ tiếp cận vốn quốc tế. Nhiều tập đoàn lớn như Hòa Phát, VinGroup… đã chủ động đầu tư vào năng lượng, cho thấy tư nhân không ngần ngại dấn thân vào lĩnh vực mới. Khi tiếp cận các quỹ xanh, họ không chỉ mang về nguồn vốn giá rẻ, mà còn tiếp nhận công nghệ tiên tiến, từng bước làm chủ để phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, sự tham gia của tư nhân trong hạ tầng truyền tải và dịch vụ phụ trợ (như pin lưu trữ, điều độ) sẽ giúp giảm gánh nặng cho ngân sách Nhà nước, đồng thời tạo động lực cạnh tranh lành mạnh. Khi có nhiều thành phần tham gia, Nhà nước có thể yên tâm hơn trong tiến trình tự do hóa thị trường điện, không còn tình trạng phụ thuộc vào một doanh nghiệp độc quyền.

PV: Nhìn về dài hạn, đến năm 2045, theo ông, vai trò của Nhà nước trong việc bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia sẽ được thể hiện ra sao?

TS. Nguyễn Quốc Việt: Việt Nam phát triển theo định hướng kinh tế thị trường nhưng trong bối cảnh quá độ lên chủ nghĩa xã hội, nên vai trò của Nhà nước luôn cần thiết và nhất quán.

Trước hết, Nhà nước giữ vai trò kiến tạo và điều tiết. Khi thị trường vận hành, Nhà nước không cần trực tiếp làm mọi thứ như trước, nhưng phải tạo khung pháp lý, thiết lập “sân chơi công bằng”, kiểm soát rủi ro và đảm bảo quy hoạch hợp lý. Đặc biệt, trong các ngành công nghiệp then chốt như năng lượng, doanh nghiệp nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo.

Có những lĩnh vực mà chỉ doanh nghiệp nhà nước mới có thể tham gia, chẳng hạn điện hạt nhân, hay một số dự án gió ngoài khơi liên quan đến an ninh quốc phòng, chủ quyền biển đảo, hay hợp tác quốc tế đặc biệt. Hệ thống truyền tải điện quốc gia cũng là độc quyền tự nhiên, vì vậy Nhà nước cần nắm giữ để bảo đảm an ninh năng lượng.

Ngoài ra, doanh nghiệp nhà nước còn giữ vai trò quan trọng trong việc cân bằng kinh tế - xã hội. Giá năng lượng thế giới biến động liên tục, nhiều khi rất bất thường. Nếu hoàn toàn thả nổi theo thị trường, sẽ tác động tiêu cực đến an sinh xã hội, đời sống nhân dân. Do đó, sự can thiệp, điều tiết của Nhà nước trong những giai đoạn nhất định là không thể thiếu.

Nói cách khác, đến năm 2045, Việt Nam sẽ hướng tới một thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, bình đẳng, nhưng cần giữ cân bằng giữa hiệu quả kinh tế, an ninh năng lượng, an sinh xã hội. Đây chính là tinh thần nhất quán của Nghị quyết 70 và cũng là con đường để Việt Nam phát triển bền vững trong dài hạn.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

Phương Thảo

Nguồn PetroTimes : https://petrotimes.vn/nghi-quyet-70-nha-nuoc-dan-dat-tu-nhan-but-toc-phat-trien-cong-nghiep-nang-luong-732646.html