Miếu Liệt sĩ thôn Bồng Lai - nơi tỏa sáng đạo lý “uống nước nhớ nguồn”.
Con đường bê tông dẫn vào ngõ xóm như linh thiêng hơn bởi dòng chữ “Miếu Liệt sĩ thôn Bồng Lai”. 2 liệt sĩ Nguyễn Uyển (1943 - 1972) và Đặng Công Kích (1951 - 1972) quê từ Điện Bàn - Quảng Nam đã về đây sát cánh cùng Nhân dân Lâm Đồng - Tuyên Đức chiến đấu và ngã xuống tại thôn Bồng Lai vào đêm 12/2/1972 âm lịch.
Trong kháng chiến chống Mỹ, thôn Bồng Lai (thuộc xã Thạnh Mỹ, huyện Đơn Dương, tỉnh Tuyên Đức lúc bấy giờ) có biệt hiệu là 72; cùng với các thôn Gần Reo - 82, Quảng Hiệp - 61, Phi Nôm - Phú Thành - 71, Bồng Lai là lá chắn nuôi giấu cán bộ cách mạng và là hậu phương vững chắc của căn cứ địa Núi Voi. Địch không ngừng tăng cường lực lượng để canh giữ, mà còn dồn dân lập thành ấp chiến lược để dễ quản lý hòng “tách cá ra khỏi nước”. Một trung đội địch lực lượng hàng trăm tên đóng tại Bồng Lai ngày đêm kiểm soát gắt gao cũng không thể ngăn chặn sự tiếp tế, vận chuyển lương thực, thực phẩm, thuốc men... phục vụ chiến đấu của Nhân dân.
Ông Nguyễn Ngọc Hùng là nhân chứng cho biết: Đêm 11/2/1972, một biệt đội công tác sinh viên biệt động thành do đồng chí Nguyễn Tâm chỉ huy (thường gọi là Tâm đầu bạc) cùng với 2 đồng chí Nguyễn Uyển và Đặng Công Kích xuất phát từ căn cứ Núi Voi đột nhập vào hướng 72 - Bồng Lai mang theo chỉ đạo mật “Dân không tập trung, không vào ấp chiến lược” của Thị ủy Đà Lạt. Không ngờ, địch đã cài mìn ngang qua đường, 2 đồng chí hi sinh, đồng chí Nguyễn Tâm may mắn không bị thương tích, thu 2 khẩu súng AK47 và 6 băng đạn mang ra suối Đata cất giấu rồi quay về căn cứ.
Sáng 12/2 âm lịch năm Quý Sửu (1972), địch kéo đến đưa xác 2 đồng chí Nguyễn Uyển, Đặng Công Kích về xã Thạnh Mỹ. Trong niềm đau thương, đồng bào thôn Bồng Lai đã tìm mọi cách thờ phụng 2 liệt sĩ. Các ông: Nguyễn Quang Cầm, Lê Phước Mỹ, Trần Đình Cơ cùng cô Sang, cô Hồng, cô Cảnh, các gia đình bà Ân, ông Lê Trúng đã quyết tâm lập miếu thờ với danh nghĩa miếu thờ Thổ công để tránh địch nghi ngờ ngăn cản. Từ đó, vào ngày rằm - mồng một, bà con đến miếu thắp hương, ngày lễ, tết đều sắm lễ vật phụng thờ nghiêm trang, ấm cúng trước mặt kẻ thù.
Trong tâm thức của Nhân dân thôn Bồng Lai, 2 liệt sĩ như người thân của mình.
Ban đầu, miếu thờ chỉ làm bằng ván, lợp tôn đơn sơ. Sau ngày đất nước thống nhất, Miếu Liệt sĩ được tôn tạo qua 3 lần tu bổ, lần trùng tu gần đây nhất là năm 2014 làm cho miếu trở nên khang trang. Nhìn từ ngoài vào, đôi câu đối mang ý nghĩa cầu cho quốc thái dân an, nguyện cho đất nước hưng thịnh. Chính giữa bàn thời là cờ Tổ quốc được đắp nổi, 2 bên là bia tưởng niệm 2 liệt sĩ Nguyễn Uyển và Đặng Công Kích. 2 cột phía trước có 2 rồng chầu tạo vẻ uy nghi; mái lợp ngói âm dương, có hoa văn vân vũ truyền thống 4 góc, giữa mái là lưỡng long chầu nguyệt.
Đã 53 năm trôi qua, trong tâm thức của người dân Bồng Lai, 2 liệt sĩ đã trở thành người thân của mình. Vào ngày giỗ 12/2 âm lịch hàng năm, các gia đình đều cùng nhau góp giỗ, bất cứ ai trong làng có việc gì đều gác lại, dành 1 ngày ngồi lại với nhau cùng hàn huyên trong tình làng, nghĩa nước, tưởng nhớ 2 người con đã ngã xuống nơi này. Được Đảng bộ, chính quyền xã Hiệp Thạnh, Ban Điều hành thôn Bồng Lai quan tâm, ngày giỗ 2 liệt sĩ còn có đồng đội đơn vị sinh viên biệt động thành phố Đà Lạt hướng Tây Nam, đơn vị 810, 816 của tỉnh Tuyên Đức, thân nhân 2 liệt sĩ cũng về dự lễ dâng hương, cùng quây quần bên nhau, chung niềm vui như gặp lại người thân, xen lẫn nỗi ngậm ngùi nhớ về những người đã khuất, hoài niệm những năm tháng hào hùng.
Nhà ngay sát cạnh ngôi miếu, từ hơn 50 năm qua, hàng ngày, bà Võ Ngọc Hoa (80 tuổi) vẫn ra vào coi sóc ngôi miếu, lau rửa, quét dọn, ngày rằm, mồng một thắp hương hoa, trái cây từ vườn nhà. Để đủ chỗ cho dân làng tế lễ, dâng hương, tổ chức lễ giỗ, bà Hoa đã lùi hàng rào nhà mình vào sâu trong sân, để lại miếng đất rộng ngay ngã ba đường để không gian thờ phụng thêm rộng rãi.
Anh Lê Minh Nghĩa - một người trẻ sinh ra ở Bồng Lai sau ngày đất nước thống nhất cho biết: Miếu Liệt sĩ và ngày giỗ 2 liệt sĩ của thôn Bồng Lai là nơi về nguồn của thế hệ trẻ trong xã, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc với cha, anh đã chiến đấu anh dũng và ngã xuống trên quê hương Hiệp Thạnh, góp phần cho cuộc sống tươi đẹp, thanh bình như đúng tên gọi Bồng Lai.
Quỳnh Uyển