Phủ Quỳ: Nơi gìn giữ nguồn gen cây trồng và tri thức nông nghiệp sinh thái

10 giờ trướcBài gốc

Trong vườn bảo tồn nguồn gen giống cây trồng của Trung tâm Nghiên cứu Cây ăn quả và Cây công nghiệp Phủ Quỳ. Ảnh: Chu Khôi.

Theo chân đoàn thực địa do Mạng lưới Sáng kiến Nông nghiệp Sinh thái Đông Nam Á (ALiSEA) tổ chức, chúng tôi đến Trung tâm Nghiên cứu Cây ăn quả và Cây công nghiệp Phủ Quỳ (thuộc Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Bắc Trung Bộ) – nơi được ví như “ngân hàng gen xanh” của khu vực.

Hoạt động này nằm trong khuôn khổ Dự án Chuyển đổi nông nghiệp sinh thái và hệ thống thực phẩm an toàn (ASSET), do Cơ quan Phát triển Pháp (AFD), Liên minh châu Âu (EU) và Quỹ Môi trường Toàn cầu của Pháp (FFEM) tài trợ, nhằm tăng cường kết nối, chia sẻ tri thức và kinh nghiệm về phát triển nông nghiệp sinh thái – hướng tới nền nông nghiệp xanh, thích ứng biến đổi khí hậu.

KHÔNG GIAN NÔNG NGHIỆP SINH THÁI GIỮA VÙNG ĐẤT ĐỎ PHỦ QUỲ

Dưới nắng nhẹ cuối thu, cả đoàn chậm rãi bước giữa những hàng cam, bưởi, chanh, cà phê đang vào vụ. Hương bưởi thoảng trong gió, những tán cây xanh rì, quả trĩu cành – tất cả tạo nên bức tranh nông nghiệp trù phú nhưng hài hòa với thiên nhiên. Cán bộ trung tâm cho biết toàn bộ diện tích cây trồng đều được canh tác theo hướng nông nghiệp sinh thái, kết hợp trồng cây họ đậu và cây che phủ nhằm cải tạo, bảo vệ đất, hạn chế xói mòn và tăng độ phì nhiêu.

Chị Phạm Thị Sâm giới thiệu "Tập đoàn" giống cây có múi tại Phủ Quỳ. Ảnh: Chu Khôi.

Đặc biệt, mô hình trồng xen canh giữa cao su và mía – hướng đi mới mẻ lần đầu tiên được áp dụng tại Việt Nam đã mang lại kết quả tích cực: vừa giảm rửa trôi đất, vừa giúp tăng lợi nhuận gấp nhiều lần so với canh tác đơn thuần.

Chị Phạm Thị Sâm, cán bộ Trung tâm, cho biết Trung tâm Nghiên cứu Cây ăn quả và Cây công nghiệp Phủ Quỳ là đơn vị sự nghiệp trực thuộc Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Bắc Trung Bộ, có chức năng nghiên cứu ứng dụng khoa học và chuyển giao công nghệ về giống, kỹ thuật trồng trọt, bảo quản, xử lý sau thu hoạch – phục vụ trực tiếp phát triển cây ăn quả và cây công nghiệp vùng Bắc Trung Bộ.

Từ năm 2015–2025, Trung tâm đã triển khai hàng chục đề tài và dự án khoa học, trong đó có 2 dự án sản xuất thử nghiệm cấp Bộ, 2 đề tài cấp Bộ, 3 đề tài cấp tỉnh, 4 đề tài cấp cơ sở cùng 55 chương trình khuyến nông phối hợp với các đơn vị trong và ngoài ngành.

Thành quả nổi bật là giống quýt PQ1 được công nhận là giống cây trồng mới (Quyết định số 480/QĐ-TT-CCN ngày 17/10/2013). Giống quýt này sinh trưởng khỏe, ít sâu bệnh, năng suất đạt 25–30 tấn/ha/năm, cho hiệu quả kinh tế từ 250–400 triệu đồng/ha/năm, đồng thời an toàn với người tiêu dùng do không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trước thu hoạch 4–5 tháng.

Trung tâm hiện lưu giữ 320 mẫu giống cây ăn quả có múi miền Trung, gồm: 151 mẫu bưởi, 44 mẫu cam, 54 mẫu quýt, 25 mẫu chanh, cùng nhiều giống na, hồng bì, chuối, dứa, ổi, khế... Bên cạnh đó, 75 giống cao su và 71 giống sắn cũng được bảo tồn, phục vụ nghiên cứu và chọn lọc giống năng suất cao.

NGHIÊN CỨU CẢI TẠO ĐẤT VÀ PHỤC HỒI VÙNG TRỒNG SUY THOÁI

Theo ông Nguyễn Văn Đệ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An, diện tích cây có múi của tỉnh Nghệ An trồng 6.340 ha, sản lượng 97.000 tấn mỗi năm. Tuy nhiên, cây trồng này đang đối mặt với sâu bệnh hại, đặc biệt là bệnh vàng lá greening, thiếu cơ sở bảo quản sau thu hoạch và tình trạng lạm dụng hóa chất. Dẫn đến diện tích cây có múi tại Nghệ An liên tục sụt giảm trong một thập kỷ qua.

Trong bối cảnh nhiều vùng trồng cây có múi trên cả nước đang đối mặt với suy thoái đất và sâu bệnh, Trung tâm Nghiên cứu Cây ăn quả và Cây công nghiệp Phủ Quỳ đã thực hiện nhiều đề tài quan trọng nhằm khắc phục tình trạng này. Đáng chú ý là đề tài cấp Bộ “Nghiên cứu giải pháp khoa học – công nghệ nhằm phục hồi đất thoái hóa trên các vùng trồng cây ăn quả, cây công nghiệp ở Bắc Trung Bộ”.

Nhiều mô hình xen canh cho hiệu quả cao, giúp cải tạo đất và giảm phát thải khí nhà kính.

Chị Phạm Thị Sâm cho hay Trung tâm đã nghiên cứu thành công mô hình cây ăn quả có múi sinh thái -VietGAP, có áp dụng công nghệ tưới tiết kiệm. Mô hình thâm canh cam có tưới đạt năng suất 35,4 tấn/ha, hiệu quả kinh tế cao hơn 26,49% so với canh tác truyền thống; mô hình không tưới vẫn đạt năng suất 21,76 tấn/ha, cao hơn 17,42% so với đối chứng. Hằng năm, trung tâm tổ chức 10–15 lớp tập huấn về kỹ thuật trồng và chăm sóc cây ăn quả có múi cho nông dân.

Trong các vườn cà phê, việc ủ gốc bằng xác cây, mùn hữu cơ làm tăng 20–28% khối lượng hạt cà phê nhân so với đối chứng không che phủ. Đối với cây cao su, trồng xen cây che phủ như cỏ voi, đậu lông, lạc dại đã giúp giảm 32–38% lượng đất bị rửa trôi, đồng thời cải thiện lý – hóa tính đất.

Trung tâm cũng nghiên cứu trồng xen canh cây trồng nhằm giảm phát thài khí nhà kính. Các kết quả thử nghiệm cho thấy, trồng xen cây họ đậu trong vườn mía giúp cải tạo đất, giảm suy thoái và tăng năng suất 6,9–9,5%; sử dụng bã mía và tàn dư thực vật trong vườn cây công nghiệp làm tăng năng suất cây cao su, cà phê, quýt PQ1 từ 6,1–21,7%.

Từ thực tiễn nghiên cứu, Trung tâm Phủ Quỳ đã xác định được nhóm cây cải tạo đất ưu việt gồm lạc dại, đậu lông (Kudzu) và đậu mèo Thái Lan (Laplap). Các cây này giúp giữ ẩm, hạn chế xói mòn, nâng cao độ phì, giảm sử dụng phân bón và thuốc hóa học, qua đó giảm phát thải khí nhà kính và thích ứng tốt hơn với biến đổi khí hậu.

Kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, cây đậu lông là thảm phủ thích hợp nhất cho cao su thời kỳ kiến thiết cơ bản, năng suất chất xanh đạt 116,9 tấn/ha, chất khô 36,6 tấn/ha, giúp giữ ẩm và tăng độ phì đất. Mô hình trồng xen cây đậu đen và cây lạc trong vườn cao su tại Nghĩa Đàn đạt lợi nhuận thuần từ 20–23 triệu đồng/ha/năm (trong khi cây cao su chưa cho thu hoạch mủ).

Đoàn điền dã do ALiSEA tổ chức, tại Trung tâm Nghiên cứu Cây ăn quả và Cây công nghiệp Phủ Quỳ. Ảnh: Chu Khôi.

Không chỉ là nơi nghiên cứu, Trung tâm Phủ Quỳ còn là đầu mối chuyển giao tiến bộ kỹ thuật và khuyến nông đến cộng đồng. Các chương trình khuyến nông khác như trồng thâm canh dứa Cayen che phủ nilon, phát triển cỏ VA06, thâm canh cam Xã Đoài áp dụng công nghệ tiên tiến, hay phát triển cây lạc L20... cũng được triển khai thường xuyên, giúp nông dân nâng cao thu nhập và hướng tới sản xuất bền vững.

Những mô hình trồng xen canh, canh tác thuận tự nhiên ở Phủ Quỳ không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn thể hiện tri thức bản địa hòa quyện với khoa học hiện đại – một hướng đi đúng đắn trong chuyển đổi nông nghiệp bền vững.

Chu Khôi

Nguồn VnEconomy : https://vneconomy.vn/phu-quy-noi-gin-giu-nguon-gen-cay-trong-va-tri-thuc-nong-nghiep-sinh-thai.htm