Quốc hội thông qua Nghị quyết về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự

4 giờ trướcBài gốc

Quang cảnh phiên làm việc của Quốc hội sáng 24/6. Ảnh: VPQH cung cấp.

Kết quả biểu quyết cho thấy, có 407/423 đại biểu có mặt tham gia biểu quyết tán thành. Như vậy, Quốc hội đã thông qua dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Kết quả biểu quyết. Ảnh: VPQH cung cấp.

Nghị quyết gồm 4 chương với 19 điều, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026 và được thực hiện trong 3 năm tại các tỉnh, thành phố: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ, Quảng Ninh và Đắk Lắk.

Trước khi Quốc hội tiến hành biểu quyết, trình bày báo cáo tóm tắt tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công, đồng chí Nguyễn Huy Tiến, Viện trưởng VKSND tối cao cho biết, trên cơ sở 101 lượt ý kiến đại biểu Quốc hội phát biểu và ý kiến kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công (dự thảo Nghị quyết) tại Thông báo số 1994/TB-VPQH ngày 11/6/2025 của Văn phòng Quốc hội, VKSND tối cao đã phối hợp với Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp và các cơ quan hữu quan tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Nghị quyết.

Các đại biểu tham gia biểu quyết. Ảnh: VPQH cung cấp.

Thứ nhất, về phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng: Tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, VKSND tối cao đã bổ sung quy định về bảo vệ lợi ích công đối với “di sản văn hóa”. Phạm vi điều chỉnh của dự thảo Nghị quyết đã được nêu tại Đề án trình Bộ Chính trị và trong quá trình xây dựng đã có sự phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan.

Về những vấn đề cụ thể, VKSND tối cao sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với TAND tối cao và các cơ quan, tổ chức có liên quan nghiên cứu, quy định chi tiết trong Thông tư liên tịch hướng dẫn Nghị quyết để bảo đảm thực hiện đúng tinh thần xây dựng pháp luật hiện nay. Sau khi hết thời gian thí điểm, VKSND tối cao sẽ phối hợp với TAND tối cao và các cơ quan, tổ chức có liên quan tiến hành tổng kết, đánh giá để có đề xuất phù hợp, có thể thu hẹp hoặc mở rộng, bổ sung phạm vi điều chỉnh như ý kiến của đại biểu Quốc hội.

Đồng chí Nguyễn Huy Tiến, Viện trưởng VKSND tối cao trình bày báo cáo. Ảnh: VPQH cung cấp.

Tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, khoản 2 Điều 1 dự thảo Nghị quyết được chỉnh lý theo hướng như sau:

2. Nghị quyết này áp dụng đối với Viện kiểm sát nhân dân (sau đây gọi là Viện kiểm sát), Tòa án nhân dân (sau đây gọi là Tòa án), cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc khởi kiện, giải quyết vụ án dân sự công ích”.

Thứ hai, về nguyên tắc thực hiện và các trường hợp Viện kiểm sát khởi kiện: Theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự (Điều 187), việc bảo vệ lợi ích công và các quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương thông qua việc khởi kiện vụ án dân sự thuộc trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân.

Tuy nhiên, trong thực tiễn, các cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện chưa hiệu quả, dẫn đến lợi ích Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm dễ bị tổn thương chưa được bảo vệ; có rất ít vụ kiện mà các cơ quan này thực hiện.

Do vậy, VKSND đã báo cáo và được cơ quan có thẩm quyền cho phép thí điểm cơ chế: VKSND khởi kiện vụ án dân sự trong trường hợp có vi phạm gây thiệt hại đến quyền dân sự của các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công và theo nguyên tắc: Viện kiểm sát chỉ khởi kiện khi đã thông báo, kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện quyền, trách nhiệm khởi kiện theo quy định của pháp luật nhưng không có người khởi kiện (Điều 2 Dự thảo Nghị quyết).

Các đại biểu tham gia biểu quyết. Ảnh: VPQH cung cấp.

Viện kiểm sát khởi kiện vụ án dân sự công ích để bảo vệ quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương khi người bị xâm phạm quyền dân sự hoặc người đại diện hợp pháp của họ không thể tự mình khởi kiện và đề nghị Viện kiểm sát khởi kiện; trường hợp có căn cứ xác định việc họ không đề nghị là do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép hoặc nhầm lẫn thì Viện kiểm sát xem xét, quyết định việc khởi kiện (Điều 14 dự thảo Nghị quyết).

Cơ chế VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích không chồng chéo, mâu thuẫn với các cơ chế xử lý hình sự, xử lý hành chính; việc khởi kiện vụ án dân sự công ích không loại trừ, triệt tiêu việc xử lý hành chính và xử lý hình sự nếu có căn cứ. Việc xử lý hình sự hay xử lý hành chính (nếu có) đối với hành vi vi phạm vẫn phải được xem xét, xử lý theo luật định.

Trường hợp phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại và đã được giải quyết hoàn toàn trong vụ án, vụ việc hình sự, hành chính đó thì VKSND không khởi kiện. Mục đích của cơ chế VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích nhằm bảo vệ quyền dân sự của nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công khi không có người khởi kiện.

Về những vấn đề cụ thể, VKSND tối cao sẽ phối hợp với TAND tối cao và các cơ quan có liên quan nghiên cứu, quy định cụ thể tại văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn Nghị quyết.

Thứ ba, về vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND: Đây là nội dung đã được bàn thảo kỹ trong quá trình xây dựng Đề án và được cấp có thẩm quyền quyết định. Theo đó, VKSND tham gia vụ án dân sự công ích với tư cách đại diện cho Nhà nước thực hiện trách nhiệm đứng ra khởi kiện để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công khi không có cơ quan, tổ chức, cá nhân nào đứng ra khởi kiện, đồng thời còn tham gia với tư cách là cơ quan kiểm sát hoạt động tư pháp với chức năng, nhiệm vụ, vai trò là cơ quan tiến hành tố tụng theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành.

Việc VKSND tham gia với 2 vai trò vẫn bảo đảm phù hợp về trách nhiệm của Nhà nước với bảo vệ lợi ích công, bảo vệ quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương và trách nhiệm của VKSND về kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết loại vụ án này của TAND và người tham gia tố tụng; bảo đảm vụ án được giải quyết khách quan, đúng đắn, hiệu quả.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: VPQH cung cấp.

Thứ tư, về các biện pháp kiểm tra, xác minh: Về nội dung này, VKSND tối cao báo cáo như sau:

Một là, trong tố tụng dân sự hiện nay thì trách nhiệm thu thập chứng cứ thuộc về các bên. Tuy nhiên, trong vụ án dân sự công ích, VKSND phải có trách nhiệm tiến hành thu thập tài liệu, chứng cứ để bảo vệ lợi ích công và quyền dân sự của các chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương để khởi kiện.

Hai là, việc VKS thu thập chứng cứ không loại trừ thẩm quyền thu thập chứng cứ của Tòa án trong giai đoạn xét xử vụ án dân sự công ích. Theo quy định của Luật Tổ chức TAND năm 2024, các bên phải tự thu thập và cung cấp, giao nộp chứng cứ cho Tòa án. Tòa án chỉ hướng dẫn, hỗ trợ hoặc yêu cầu các cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp giao nộp chứng cứ khi các bên đã thực hiện các biện pháp cần thiết không thu thập được.

Ba là, về biện pháp “kiểm tra, đánh giá hiện trường”, đây là biện pháp rất cần thiết mà VKS phải thực hiện để phát hiện sự thật khách quan, xác định tính xác thực của sự việc, như trường hợp xả thải làm ô nhiễm nguồn nước gây ảnh hưởng xấu đến môi trường sống, sức khỏe của các hộ dân trên một diện tích rộng, thì VKSND cần phải trực tiếp đến hiện trường, kiểm tra, thu thập mẫu nước, trưng cầu giám định... để xác định hậu quả, từ đó VKS có căn cứ để khởi kiện (là biện pháp tiếp thu kinh nghiệm của Trung Quốc 10 năm qua đã thực hiện rất hiệu quả).

Thứ năm, về một số nội dung khác: Ngoài các nội dung nêu trên, các vị đại biểu Quốc hội đã thảo luận, cho ý kiến đối với một số nội dung liên quan đến thẩm quyền xét xử vụ án dân sự công ích, thẩm quyền khởi kiện vụ án dân sự công ích, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân, hiệu lực thi hành.,.. VKSND tối cao đã phối hợp với Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, TAND tối cao và các cơ quan hữu quan nghiên cứu, rà soát kỹ lưỡng để tiếp thu, giải trình ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội và chỉnh lý, hoàn thiện dự thảo Nghị quyết...

Minh Khôi

Nguồn BVPL : https://baovephapluat.vn/kiem-sat-24h/van-de-su-kien/quoc-hoi-thong-qua-nghi-quyet-ve-viec-thi-diem-vien-kiem-sat-nhan-dan-khoi-kien-vu-an-dan-su-179804.html