Tâm lý né tránh trị liệu của người Việt: Một số nguyên nhân sâu xa

8 giờ trướcBài gốc

Trong cuộc trò chuyện ngắn gần đây với Một Thế Giới về vấn đề tâm lý, sức khỏe tinh thần, chuyên gia tâm lý, TS Lê Nguyên Phương nói về những rào cản kinh tế - xã hội - văn hóa khiến nhiều người Việt chưa thể tiếp cận với những dịch vụ tâm lý, dù vấn đề này được quan tâm nhiều từ sau đại dịch COVID-19.

- Ông cho rằng, kiến thức cũng như sự thông hiểu về các khái niệm tâm lý và điều trị tâm lý tại Việt Nam đã đi chậm hơn thế giới nhiều năm. Vậy, cái cách hiểu thông thường của số đông về về khái niệm "chữa lành" (healing) khác biệt như thế nào so với góc độ của khoa học tâm lý hiện đại, đặc biệt khi chúng ta đã trải qua thời gian dài chỉ lo vấn đề "cơm áo gạo tiền"?

- TS Lê Nguyên Phương: Rõ ràng, vì thời gian dài chúng ta lo vấn đề cơ man áo mặt nhiều hơn là vấn đề sức khỏe tinh thần. Khi các khái niệm này du nhập vào, nhiều người vẫn nhìn khía cạnh chữa lành tâm lý từ góc độ chữa lành thân thể. Họ xem đó như một căn bệnh, tin rằng chỉ cần một vài phương tiện, công cụ, thậm chí vài liều thuốc là có thể giải quyết được vấn đề (mô hình bệnh lý).

Tuy nhiên, trên thế giới, các trào lưu điều trị tâm lý đã dần bỏ rơi những mô thức bệnh lý. Họ tiến tới một cái nhìn mang tính chất hệ thống hơn.

TS Lê Nguyên Phương cùng các tình nguyện viên trong "Ngày hội An lành", một chương trình hỗ trợ về sức khỏe tinh thần mà ông khởi xướng

- Nếu mô hình cũ tập trung vào bệnh lý và giải quyết triệu chứng, vậy mô hình chăm sóc tâm lý hiện đại đã chuyển dịch theo những yếu tố cốt lõi nào?

- TS Lê Nguyên Phương: Mô hình mới nhấn mạnh ba yếu tố quan trọng. Đó là tính hệ thống, bởi mỗi chúng ta không sống trong chân không, mà sống trong môi trường gia đình, xã hội, do đó việc điều trị thường cần sự hỗ trợ của toàn hệ thống, đặc biệt là gia đình.

Ở góc nhìn toàn diện, vấn đề tâm lý không chỉ giới hạn trong tinh thần mà còn là vấn đề về sức khỏe của thân thể. Ví dụ, các nghiên cứu khoa học tâm lý, sức khỏe cho thấy những người trầm cảm khi có các hoạt động thể dục tích cực trong một tuần thôi đã giảm bớt các triệu chứng một cách đáng khích lệ.

Ngoài ra, mọi người dường như ai cũng đều có một năng lực để tự "chữa lành". Vấn đề là chỉ cần có một môi trường thích hợp. Chúng tôi gọi năng lực này là năng lực phục nguyên, trở về bản chất nguyên thủy nhất và lành mạnh nhất. Mô hình hiện nay là đánh thức năng lực "tự chữa lành" của chính mỗi người.

- Hiện nay, các chương trình hỗ trợ cộng đồng của TS đang sử dụng những phương pháp cụ thể nào để đánh thức năng lực phục nguyên đó?

- TS Lê Nguyên Phương: Chúng tôi sử dụng nhiều hướng tiếp cận khác nhau:

Liệu pháp nhận thức (Cognitive Therapy): Các bạn sẽ có dịp đánh giá lại những quan niệm của mình (về bản thân, về cuộc sống, về những điều phải làm, còn gọi là tứ quan). Mục đích là đặt lại vấn đề với những quan niệm cứng nhắc, giới hạn, hoặc thực sự không phù hợp với giá trị cốt lõi của họ.

Liệu pháp căn tính tường thuật (Narrative Identity/Therapy): Hỗ trợ các bạn kể lại và viết lại câu chuyện của đời mình. Điều này giúp các bạn bắt đầu nhìn cuộc đời mình từ những góc khác, không chỉ thấy mình là một nạn nhân thuần túy nữa, mà là một chủ thể tích cực có nguồn lực để thay đổi.

Tác động vào thể lý: Bao gồm các hoạt động như thực hành bài thiền tập, chuyển động như yoga, những động tác tự nhiên để giải tỏa căng thẳng (như ngáp, đắp khăn lạnh), và khiêu vũ (nhảy múa) để hoàn toàn thư giãn cơ bắp. Việc này giúp kéo ý thức quay trở về thân xác, trọn vẹn chánh niệm với sự chuyển động của cơ thể, thay vì bị "kẹt" trong đầu với những suy nghĩ nhai lại và phê phán chính mình.

Vấn đề sức khỏe tinh thần trở nên nổi cộm sau đại dịch COVID - 19. Tuy nhiên, với nhiều người Việt, rào cản kinh tế và văn hóa khiến họ ngại tìm đến sự hỗ trợ từ các chuyên gia

- Một thực tế được ông đề cập là "chữa lành chỉ là dành cho người giàu, còn nghèo thì đành chịu đựng". Theo ông, những rào cản nào về mặt kinh tế và nguồn lực khiến nhiều người trẻ Việt Nam gặp khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ tâm lý?

- TS Lê Nguyên Phương: Đây là thực tế của nhiều bạn trẻ và nhiều người. Họ phải làm việc từ sáng tới chiều, thậm chí qua đêm, dẫn tới căng thẳng, bế tắc, lo âu và trầm cảm. Tuy nhiên, điều kiện tài chính khiến họ không thể tìm được sự hỗ trợ chuyên môn.

Rào cản này không chỉ là đặc thù của Việt Nam mà còn là của nhiều nước đang phát triển. Ở những quốc gia này, nguồn lực để xây dựng hệ thống hỗ trợ sức khỏe tinh thần toàn diện còn gặp nhiều khó khăn. Hơn nữa, nhiều người vẫn xem các hoạt động chăm sóc sức khỏe tinh thần hay các vấn đề tâm lý như những hoạt động xa xỉ.

-Ngoài rào cản về kinh tế, liệu những yếu tố văn hóa hay xã hội có đang ngăn cản người Việt Nam tìm đến sự hỗ trợ về tâm lý không?

- TS Lê Nguyên Phương: Có, yếu tố văn hóa đóng vai trò quan trọng. Ở một số nền văn hóa đề cao tính đàn ông mạnh mẽ (masculinity), họ có khuynh hướng xem việc điều trị tâm lý là biểu hiện của sự yếu đuối. Họ không muốn tìm kiếm sự hỗ trợ tâm lý.

Điều này rõ rệt trong xã hội Việt Nam, nơi vẫn đề cao nam tính và đặc biệt là đề cao đặc cấp, thứ bậc trên dưới. Những người cảm giác mình đang có quyền lực sẽ không muốn bộc lộ sự yếu đuối của mình.

- Với rào cản về "nam tính", liệu có sự khác biệt rõ rệt nào về tỷ lệ nam giới và nữ giới tìm đến tham vấn tâm lý không?

- TS Lê Nguyên Phương: Tỷ lệ này tương tự như ở Hoa Kỳ, nữ giới vẫn nhiều hơn nam giới trong việc tìm kiếm sự hỗ trợ tâm lý.

Đáng buồn thay, nam giới có quyền lực (tài chính, vai vế) đôi khi lại dùng hành vi bạo với người trong gia đình mình, có thể là vợ con; hoặc trong các công sở. Đây thực sự là một phản ứng - dịch chuyển cảm xúc - để giải phóng những tức giận, uất ức, và khổ sở trong tâm của họ.

- Được biết, ông là người khởi xướng ra những chương trình hỗ trợ sức khoe tinh thần miễn phí cho cộng đồng, vậy đến đây, người tham gia có thể nhận được gì?

- TS Lê Nguyên Phương: Chúng tôi tạo ra môi trường với sự lắng nghe chân thật mà không có sự đánh giá, phê phán. Tôi cho rằng điều quan trọng nhất là những người đến đây, dù trong họ mỗi người là một câu chuyện, một cuộc đời, nhưng môi trường giúp họ nhìn lại chính bản thân mình; đồng thời họ được trao những công cụ và phương pháp để có thể áp dụng trong cuộc sống.

- Xin cảm ơn ông về những chia sẻ!

Nhật Hạ

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/tam-ly-ne-tranh-tri-lieu-cua-nguoi-viet-mot-so-nguyen-nhan-sau-xa-241001.html