Tiếng Việt giàu đẹp: 'Lộn chồng' nghĩa là gì?
Ta hiểu thế nào về từ lộn/ lộn chồng trong ngữ cảnh này? Theo "Từ điển tiếng Việt" (1988) do Hoàng Phê chủ biên, từ lộn có nhiều nghĩa: "1. Lật mặt trong ra ngoài, mặt ngoài vào trong. Lộn trái áo ra phơi. Lộn cổ áo; 2. Làm đảo ngược vị trí đầu chân, trên dưới. Lộn đầu xuống đất. Cây đổ, lộn gốc lên trời; 3. Quay ngược trở lại hướng đang đi. Đi một đoạn lại lộn về. Bay lộn vòng trở lại; 4. (Động vật) Biến đổi hình dạng, cấu tạo, trở thành khác hẳn đi, trong quá trình sinh trưởng. Con nhộng lộn thành bướm".
Có phải lộn chồng ở đây như giải thích của học giả An Chi "Lộn chồng: Sống với chồng của người đàn bà khác"? Nếu thế, người ta phải dùng từ "cướp chồng" mới hợp lý?
Ta hãy xét thêm ý kiến các nhà nghiên cứu về "Truyện Kiều" giải thích thế nào? "Lộn chồng: Bỏ chồng mà trở lại nhà mình" (Đào Duy Anh); "Quân lộn chồng: Chỉ bọn con gái đàn bà hư hỏng, bỏ chồng mà đi theo trai" (Nguyễn Quảng Tuân); "Lộn chồng là bỏ chồng này lấy chồng khác, thay đổi chồng luôn luôn. Ý nói gái hư thân" (Vân Hạc - Văn Hòe), "Trốn chúa lộn chồng: thành ngữ chỉ loại đàn bà không ra gì. Trốn chúa: kẻ nô tì, con ở trốn chủ nhà. Lộn chồng: người bỏ chồng về với cha mẹ đẻ hay đi lấy người khác, chỉ người bất lương, bất hảo" (Hội Kiều học Việt Nam)…
Nhìn chung các giải thích này na ná, tuy nhiên xét về chữ nghĩa của từ "lộn" thì Đào Duy Anh trả lời chuẩn hơn cả, bởi lộn trong ngữ cảnh này hàm nghĩa mà "Việt Nam tự điển" (1931) giải thích: "Trở ra, trở vào. Lộn chồng. Lại lộn vào làm con". Ta hiểu là ai đó có chồng, bấy lâu ở nhà chồng nay vì lý do gì đó phải về ở nhà cha mẹ, nghĩ cho cùng cũng bình thường, bởi nếu không hợp nhau thì chia tay, chứ cơn cớ gì lại sánh với quân trốn chúa, không phải hạng người lương thiện? Xin thưa, là do ngày xưa có quan niệm: "Làm gái giữ đạo tam cang/ lấy chồng gánh vác giang san nhà chồng", "Có chồng thì phải theo chồng/ Chồng đi hang rắn, hang rồng cũng theo".
Vậy, vì lý do gì đó như cô vợ bị chồng đuổi, hoặc tự ý quay trở lại nhà mình, không ở nhà chồng nữa là sự việc nghiêm trọng lắm rồi, là dư luận xã hội phê phán nặng nề người phụ nữ đó, dù không rõ lý do tại vợ hay chồng, chứ không nhất thiết phải đợi đến lúc "bỏ chồng mà đi theo trai", " bỏ chồng này lấy chồng khác".
Tuy nhiên, với từ lộn còn có thêm nghĩa khác là nhầm/ nhầm lẫn, do đó, chúng ta hoàn toàn có thể suy luận và giải thích theo một hướng khác nữa. Khi Hoạn Thư mắng Kiều là quân "lộn chồng" - chắc gì ngụ ý theo các nghĩa vừa nêu trên? Bởi Kiều chung chạ, xe duyên với Thúc Sinh là do nàng nhầm/ lộn khi cứ tưởng anh chàng này hãy còn "phòng không bóng chiếc", còn trai tơ, độc thân chứ nào biết đang trong vòng cương tỏa của "gấu mẹ" là Hoạn Thư. Rõ ràng là nàng Kiều không hề cố ý; vì thế, ta thấy nàng đáng thương hơn đáng trách. Thì đó, do Thúy Kiều nhầm, ngay cả quan xử án cũng nhầm nên khi nàng đến với Thúc Sinh dù có thế nọ thế kia nhưng cuối cùng cũng đã: "Kíp truyền sắm sửa lễ công/ Kiệu hoa cất gió đuốc hồng ruổi sao". Vậy về lý, Kiều đến với Thúc Sinh là danh chính ngôn thuận bởi được chấp thuận của cơ quan nhà nước.
Dám nói, nếu trường hợp đám cưới này diễn ra vào thời đại ngày nay thì không thể có từ lộn - hiểu theo nghĩa là nhầm bởi cả hai phải trình giấy xác nhận đang trong tình trạng độc thân theo quy định pháp luật về hôn nhân khi đăng ký kết hôn - sự chặt chẽ này hoàn toàn cần thiết. Tóm tại, từ "lộn chồng" trong thơ Kiều một khi hiểu qua hướng này cũng là suy luận mới mẻ, gợi ý cho chúng ta cùng suy ngẫm thêm về hai từ hết sức quen thuộc trong tiếng Việt nhưng hiểu thế nào cho đúng, quả không dễ dàng.
Lê Minh Quốc
Nguồn NLĐ : https://nld.com.vn/tieng-viet-giau-dep-lon-chong-nghia-la-gi-196251004204716015.htm
